Lịch sử bóng đá Brazil chia làm hai nửa. Trước và sau sự xuất hiện của Pele và Garrincha. Trước khi hai danh thủ này xuất hiện, bóng đá xứ sở Samba chưa từng bước lên đỉnh thế giới và trải qua những khoảnh khắc bi thương. Đỉnh điểm là thảm họa trên sân Maracana, vốn được biết đến qua thuật ngữ Maracanazo.

Đó là thất bại của đội tuyển Brazil trước Uruguay trong trận đấu quyết định chức vô địch World Cup 1950. Selecao chỉ cần hòa là đăng quang nhưng rốt cuộc bị Uruguay ngược dòng đánh bại với tỷ số 2-1.

Ước chừng 200.000 cổ động viên hiện diện trên thánh địa Maracana hùng vĩ hầu như chết lặng. Sự yên lặng đến đáng sợ. Cả đất nước rơi vào bầu không khí tang tóc. Như cây bút Nelson Rodrigues phác họa: "Lịch sử mỗi quốc gia đều có những thảm họa, như vụ Hiroshima của Nhật Bản. Với Brazil, thảm họa ấy chính là World Cup 1950".

Khi Pele và Garrincha xuất hiện. Cả hai đưa Selecao lên đỉnh bóng đá thế giới liên tiếp 2 lần vào các năm 1958 và 1962. Họ mê hoặc công chúng bằng tài săn bàn thượng thặng và những pha rê bóng tuyệt luân. "Vua bóng đá" và "Thiên thần chân cong" trở thành những biểu tượng vĩ đại bậc nhất của bóng đá Brazil, những huyền thoại hội tụ phẩm chất tinh túy và đặc trưng nhất của xứ sở samba.

Tuy cách nhau gần 7 tuổi (Garrincha sinh ngày 28/10/1933, Pele chào đời vào 23/10/1940) nhưng đồ thị sự nghiệp cả hai vút lên chói lọi cùng thời điểm. Để rồi một người vươn tới đỉnh cao muôn trượng và ngự trị bằng danh vọng suốt mấy mươi năm sau khi giải nghệ còn một người ánh sao chổi tỏa sáng rực rỡ rồi vụt tắt trên bầu trời bóng đá gây biết bao tiếc nhớ. Một người chết trong nghèo khổ và nghiện ngập vào một ngày đầu năm 1983. Gần 30 năm sau, người còn lại ra đi trong sự tôn sùng của hàng triệu tín đồ túc cầu giáo. Họ trở thành hiện thân của anh hùng - phản anh hùng của bóng đá Brazil nói riêng và thế giới nói chung.

Pele và Garrincha cùng có xuất thân nghèo khó và khiêm tốn. Tổ tiên Pele là những người nô lệ di cư sang Nam Mỹ từ Tây Phi. Garrincha lại gốc gác người da đỏ bản xứ. Tên thật của Garrincha là Manuel Francisco dos Santos, gọi tắt là Mane. Ông sinh ra và lớn lên ở Pau Grande, bang Rio de Janeiro, một ngôi làng nhỏ chìm sâu trong những cánh rừng nhiệt đới của xứ sở Samba.

Cậu bé Mane hồn nhiên như cây cỏ. Hàng ngày, cậu trốn học đi bắt chim, đánh cá ở bìa rừng và đá bóng bằng chân không trên bãi đất trống trong làng. Năm 14 tuổi, Mane bắt đầu đi làm ở nhà máy dệt trong thành phố. Anh chị em trong nhà gọi cậu là Garrincha, tên một loại chim nhỏ vì dáng vẻ nhỏ bé, ríu rít. Nhỏ nhắn và chắc nịch, trời sinh Garrincha hình hài khác thường. Số phận giáng cho cậu chiếc xương sống hình chữ S và đôi chân cong queo vòng kiềng (chân trái hướng ra ngoài, chân phải hướng vào trong).

Với đôi môi đầy đặn, đôi mắt nữ tính và nụ cười bẽn lẽn, Edson Arantes do Nascimento là chàng trai xinh xắn hơn. Sinh năm 1940 tại Minas Gerais và lớn lên ở Bauru, Sao Paulo, nơi bố cậu làm lao công trong một đội bóng. Thủ thành của đội bóng này tên là Bile. Một ngày nọ, khi cùng bố chơi bóng, cậu bé Edson hét lên "Pile, Pile!". Từ đó, biệt danh của huyền thoại bóng đá vĩ đại nhất lịch sử Brazil ra đời. Thời niên thiếu, Pele đi đánh giày sau giờ học. Cậu bị tổn thương sâu sắc bởi biến cố Maracanazo. Garrincha thì chẳng hề hay biết về thảm họa kinh hoàng này. Cậu còn bận bắt chim, đánh cá và đá bóng bằng đôi chân trần. Người Brazil vẫn ví von Garrincha là cậu bé duy nhất không nghe tường thuật trực tiếp trận "chung kết" World Cup 1950.

Garrincha chẳng đoái hoài gì lắm tới việc khoác áo một đội bóng lớn trong bang. Anh thử việc ở Vasco da Gama mà chẳng thèm đi giày. Anh muốn trở lại Pau Grande hơn là tiếp tục cân nhắc lựa chọn ở Fluminense hay dùng dằng 15 tháng trước khi trả lời đề nghị của Botafogo. Garrincha hạnh phúc ở quê nhà, nơi anh được làm bất kỳ điều gì anh muốn, uống rượu và chơi bóng với bạn bè, làm tình cùng những cô gái quanh làng, Ruy Castro, người viết tiểu sử của danh thủ này cam đoan.

Nhưng Garrincha khiến cho Botafogo phải bối rối khi đến thử việc. Đội bóng này chưa bao giờ chứng kiến cầu thủ nào rê bóng ngoạn mục như vậy. "Thằng nhóc" lừa qua Nilton Santos, trung vệ tuyển thủ Brazil, như chú mèo vui đùa với cuộn len. Cả sự nghiệp của Garrincha đều là những pha vờn bóng như vậy. Khi anh còn đứng vững trên đôi chân vòng kiềng, ngăn chặn anh là điều bất khả. Cặp đùi quá khổ giúp Garrincha có những pha bứt tốc chớp nhoáng khiến cầu thủ phòng ngự đối phương không thể phản xạ.

Với quả bóng trong chân, Garrincha lắc lư lập dị bên hành lang phải. Hậu vệ đối phương luôn hoang mang, không biết nên nhìn vào ánh mắt hay đôi chân của anh. Anh làm khổ hàng thủ đối thương bằng hàng loạt động tác giả biến hóa khôn lường. Người bị ngã, người bị xâu kim, người bị biến thành trò hề khi cố theo kèm Garrincha.

Pele giàu ý chí hơn Garrincha. Năm 15 tuổi, ông đã gia nhập Santos. Năm 16 tuổi lọt vào đội hình chính đồng thời trở thành tuyển thủ Brazil. Ngày ra mắt Selecao, Pele sút tung lưới Argentina ở Maracana. 17 tuổi, ông giành ngôi Vua phá lưới giải vô địch bang Sao Paulo. 18 tuổi, ông cùng Garrincha sát cánh trong trận gặp Bulgaria để chuẩn bị cho World Cup tại Thụy Điển. Đó là bộ đôi bất khả chiến bại theo đúng nghĩa đen. Nếu Garrincha và Pele ra sân, Selecao chưa bao giờ thất trận.

Tuy nhiên, ở thời điểm đó, đội tuyển Brazil nói chung và Pele - Garrincha đến Thụy Điển với nhiều nỗi hoang mang. Các bài kiểm tra của bác sĩ đi đến kết luận Pele còn quá non nớt còn Garrincha khó tiếp thu và nhút nhát hơn cả chú cừu. Thực tế, Selecao khởi đầu chậm chạp nhưng nhanh chóng tăng tốc cùng hai tài năng xuất chúng trong đội hình. Những pha rê bóng độc đáo của Garrincha khiến mọi hàng thủ chóng mặt trong khi Pele ghi bàn dễ như thể lấy đồ trong túi. Trận chung kết với Thụy Điển, tiền đạo 18 tuổi người Brazil lập hattrick còn cầu thủ chạy cánh 25 tuổi thực hiện 2 pha kiến tạo cho Vava ghi bàn.

Thay vì cổ vũ cho đội nhà, công chúng Thụy Điển chuyển sang thưởng thức thứ bóng đá vị nghệ thuật của đối phương. Với sơ đồ siêu tấn công 3-2-5, Selecao biến trận chung kết World Cup 1958 trở thành sàn diễn. Didi tổ chức ở giữa sân, các nghệ sỹ biểu diễn trên từng vị trí. Garrincha ở biên, Pele tại trung lộ, trên khắp mặt sân, lấp lánh sắc vàng xanh. Những bàn thắng ấn định tỷ số của Pele chẳng khác nào tác phẩm nghệ thuật. Tiếng còi mãn cuộc vang lên, Pele đổ gục trên sân cùng những giọt nước mắt hạnh phúc. Đội tuyển Brazil đã vô địch thế giới và được công kênh như vị vua trong ngày đăng quang.

Chức vô địch World Cup 1958 giúp đất nước Brazil trở nên hưng phấn. Tổng thống Kubitschek hứa hẹn về những điều không tưởng như sản xuất ô tô, đầu máy xe lửa và thậm chí cả máy bay. Kế hoạch bước nhảy vọt 50 năm trong 5 năm được các nhà lãnh đạo đất nước đưa ra. Pele và Garrincha trở thành biểu tượng của quốc gia nỗ lực hiện đại hóa và tự tin. Garrincha lại chẳng quan tâm lắm đến những tham vọng vĩ cuồng ấy. Anh chỉ thích rê bóng và… làm tình. Năm 1959, Garrincha lập "hat-trick" vô tiền khoáng hậu khi có con với 3 người phụ nữ khác nhau. Một là tình nhân của ông ở Rio, nơi ông sinh sống. Một tại Botafogo, nơi ông ghé qua đá giao hữu. Và một ở… Thụy Điển.

Brazil là ứng cử viên số một tại World Cup 1962 ở Chile. Nhưng Pele kiệt sức và chấn thương ngay trận đấu thứ hai. Ông chứng kiến đồng đội đăng quang từ khán đài, với màn trình diễn chói sáng của Garrincha. "Thiên thần chân cong" trong độ tuổi đỉnh cao đã khiến mọi hàng thủ sụp đổ. Ông ghi bàn trong trận gặp đội tuyển Anh và vô lê tung lưới chủ nhà Chile tại bán kết. Bình luận về màn trình diễn của Garrincha, nhật báo Mercurio de Santiago đặt câu hỏi: "Garrincha, anh đến từ hành tinh nào?". Cây bút Nelson Rodrigues thì châm ngòi: "Nếu đất nước chúng ta là 75 triệu Garrincha, chúng ta sẽ mạnh như thế nào? Có thể hơn cả Liên Xô lẫn Hoa Kỳ". Trên sóng phát thanh, bản hit của năm 1962 có tên "Garrincha cha-cha-cha" và đạo diễn Joaquim Pedro de Andrade thực hiện bộ phim tài liệu có tiêu đề: 'Garrincha, niềm vui của mọi người".

Trong đỉnh cao danh vọng của World Cup 1962, một phụ nữ bốc lửa lao vào phòng thay đồ ôm hôn Garrincha. Đó là Elza Soares, ca sĩ hát samba thời thượng nhất Brazil lúc bấy giờ. Trong đời Garrincha, ông trải qua nhiều cuộc tình, nhưng tình yêu ông dành cho Elza Soares là sâu đậm nhất. Tuy nhiên, chuyện tình Garrincha - Elza Soares chỉ mang lại thảm kịch cho cả hai, với vô vàn thêu dệt, chỉ trích và bê bối, từ chuyện lừa đảo đến ngoại tình hay sử dụng bùa chú và thầy phù thủy.

Tháng 8/1963, Garrincha mất gần hết tài sản vì kiện tụng. Đáng ra cuộc sống của ông không đến nỗi khó khăn nếu ra sân thi đấu đều đặn. Tuy nhiên, từ sau chức vô địch thế giới tại Chile, Garrincha bị đau đầu gối. Bác sĩ phát hiện dấu hiệu bệnh thoái hóa khớp và khuyên ông nên phẫu thuật. Garrincha từ chối và theo lời khuyên của Elza Soares, người cho rằng Botafogo đã lợi dụng Garrincha để tổ chức lưu diễn quốc tế nhằm trục lợi, ngôi sao bóng đá Brazil bắt đầu làm mình làm mẩy với đội bóng chủ quản để đòi hỏi hợp đồng hậu hĩnh hơn. Nên nhớ, năm đó Garrincha cũng đã 30 còn Botafogo cố tình phớt lờ đề nghị của ông.

Để kiếm tiền, Garrincha phải tiêm thuốc giảm đau để ra sân. Tuy nhiên, tình hình ngày càng trở nên nghiêm trọng. Đầu gối của Garrincha bị sưng tới mức ông phải nằm nghiêng trong cả tháng trời. Với tình hình tài chính tồi tệ như vậy, ông phải trốn ra nước ngoài để trốn việc trợ cấp cho vợ cũ. Cuối cùng Garrincha cũng lên bàn mổ nhưng mọi chuyện đã quá muộn. Ông không bao giờ có thể hủy diệt hàng thủ đối phường bằng những pha rê bóng vô tiền khoáng hậu như trước còn Botafogo thì đơn phương chấm dứt hợp đồng.

World Cup 1970, khi Pele bước lên đỉnh cao nhất sự nghiệp với chức vô địch thế giới thứ ba thì Garrincha càng sa vào địa ngục. Chấn thương hay đàn bà chưa phải nguyên nhân chính khiến "Thiên thần chân cong" tàn lụi. Rượu mới là nguyên nhân chính. Từ khi còn thiếu niên, cậu bé Mane đã uống rượu như hũ nút. Cứ mỗi sáng, Garrincha tỉnh dậy đã phải rít capirinha hoặc tracado. Mỗi ngày ông đều uống hơn 1 lít rượu mệnh và chân tay trở nên run lẩy bẩy chỉ sau vài giờ thiếu rượu. Vì say rượu, Garrincha đã cán chết mẹ của Elza trong vụ tai nạn giao thông xảy ra vào ngày 13/4/1969.

Sau biến cố này, ngôi sao một thời của bóng đá người Brazil càng trở nên suy sụp. Garrincha kiếm tiền bằng cách tham gia các trận đấu giao hữu của các cựu danh thủ. Mối quan hệ giữa ông và Elza ngày càng xấu đi. Sự ra đời của cậu bé Garrinchinha không thay đổi được nhiều. Elza không còn chịu nổi cơn say của người chồng. Kẻ nghiện rượu đã mất trí tới độ hành hung người phụ nữ duy nhất ông yêu. Rốt cuộc, Elza bỏ đi.

Cái kết của Garrincha bất cứ ai cũng đoán được. Ông thường xuyên đến bệnh viện trong tình trạng mê sảng, co giật và đổ mồ hôi lạnh. Trong buổi diễu hành Carnaval 1980, người hâm mộ bóng đá Brazil không khỏi xót xa khi nhìn thấy thần tượng một thời hốc hác, tiều tụy như một thây ma xuất hiện trong bộ trang phục Selecao. Trong khi đó, Pele ngồi trong xe hơi vẫy tay chào khán giả như một nguyên thủ. Vòng hoa trên cổ Garrincha do chính Pele "ban cho".

Sau cú vấp ở World Cup 1962 và đặc biệt là World Cup 1966, Pele vươn mình trở lại chói lòa tại World Cup 1970. Trên đất Mexico, Selecao dưới sự dẫn dắt của Pele đã trình diễn thứ bóng đá huyền diệu như vở ballet, thứ bóng đá mơ mộng Pasolini luôn ước ao.

Bất chấp gần 100 trận đấu cùng "gánh xiếc" Santos mỗi mùa, ở tuổi 29, Pele vẫn thật sung mãn và tài năng. Không chỉ là bóng đá, Pele được ví như vận động viên thể thao toàn năng. Ông nhanh nhẹn và bùng nổ như một vận động viên (VĐV) chạy nước rút, linh hoạt như VĐV thể dục dụng cụ, bền bỉ và mạnh mẽ như võ sĩ quyền anh, và bật nhảy như VĐV bóng chuyền. Không chỉ vậy, Pele thông minh và bản lĩnh. Trong mọi tình huống ngặt nghèo, ông luôn tìm ra phương án nằm ngoài suy nghĩ của tất cả để hóa giải.

Pele là ngôi sao bóng đá mang tầm quốc tế đầu tiên. Đi đến đâu ông cũng được tiếp đón như một vị nguyên thủ quốc gia. Ông là người đàn ông da màu đầu tiên lên trang bìa tạp chí Life. Cầu thủ đầu tiên và chắc chắn cuối cùng bị trọng tài đuổi khỏi sân nhưng cảnh sát phải mời vào sân trở lại để thi đấu.

Một tạp chí bóng đá đã hội tụ Pele và Garrincha lần cuối vào tháng 11/1982. Tuy là những kỳ tài bóng đá, cả hai luôn hòa thuận. Garrincha không bao giờ ghen tỵ với thành công không tưởng của Pele cả trong lẫn ngoài sân cỏ. Pele cũng chẳng bao giờ coi thường Garrincha. Bức ảnh cuối cùng vẽ nên số phận của cả hai. Một người tráng kiện và toát ra niềm vui sống. Một người kiệt quệ cơ thể và não bộ vì bị rượu bào mòn. Hai tháng sau, Garrincha chết không xu dính túi.

Quan tài của ông được đặt trên chiếc xe cứu hỏa đã chở ông và đồng đội diễu hành khi trở về từ Thụy Điển. Hàng vạn người ra đường đưa tiễn "Thiên thần chân cong", khiến đám rước di chuyển khó khăn từ Maracana đến Pau Grande. Có lẽ Garrincha đừng nên rời khỏi ngôi làng quê hương, một hình ảnh Brazil thôn quê vô tư lự, nơi bóng đá vĩnh viễn là trò chơi con trẻ. Ở nơi ấy, Garrincha sống cuộc sống hồn nhiên như cây cỏ, bên cạnh bạn bè và những người phụ nữ.

Cuộc đời Pele lại là hình mẫu một người Brazil hiện đại, tham vọng, trọng danh dự và khát khao tôn trọng. Vinh quang, tiền bạc, trách nhiệm, Pele có tất cả mọi thứ trong vị thế Vua bóng đá. Và bây giờ, cả hai gặp nhau trên thiên đàng.

Khải Hưng