Zohran Mamdani - từ cậu bé di cư đến Thị trưởng New York ở tuổi 34

Trong một đêm bầu cử đầy kịch tính tại Mỹ, ông Zohran Mamdani, nhà lập pháp 34 tuổi gốc Uganda, ngày 4/11 đã làm nên lịch sử khi đắc cử thị trưởng New York - thành phố đông dân nhất của Mỹ với khoảng 8,5 triệu người.

Giới chuyên gia nhận định, chiến thắng của ông Mamdani trước cựu Thống đốc Andrew Cuomo và ứng cử viên Cộng hòa Curtis Sliwa không chỉ đánh dấu sự chuyển mình của New York, thành phố biểu tượng của giấc mơ Mỹ, mà còn phản ánh những dòng chảy sâu sắc trong chính trường Mỹ đương đại.

Với nguồn gốc Nam Á, niềm tin Hồi giáo và lý tưởng xã hội dân chủ cấp tiến, ông Mamdani đại diện cho một thế hệ lãnh đạo đa dạng, đầy tham vọng nhưng cũng đầy thách thức.

Hành trình từ Uganda đến "trái tim nước Mỹ"

Ông Zohran Kwame Mamdani sinh ngày 18/10/1991 tại Kampala, Uganda, trong một gia đình trí thức di cư gốc Ấn Độ. Cha ông, Mahmood Mamdani, là giáo sư nổi tiếng về lịch sử châu Phi tại Đại học Columbia, mẹ là Mira Nair, đạo diễn phim Ấn Độ đoạt giải Oscar với các tác phẩm như “Salaam Bombay” và “Monsoon Wedding”.

Gia đình Mamdani rời Uganda khi Zohran còn nhỏ, định cư tại New York - nơi được mệnh danh là "trái tim nước Mỹ" - năm 1998, khi ông mới 7 tuổi. Nơi đây, cậu bé gốc Ấn đã chứng kiến sự sôi động của một thành phố đa văn hóa, nhưng cũng đối mặt với những bất bình đẳng xã hội khắc nghiệt.

Theo hồ sơ cá nhân được công bố trên trang web chính thức của chiến dịch tranh cử, ông Mamdani trở thành công dân Mỹ năm 2018 sau quá trình nhập tịch đầy gian nan. Ông tốt nghiệp Đại học Bowdoin với bằng cử nhân về “lịch sử châu Phi”; nhanh chóng tham gia phong trào lao động tại New York.

Trước khi bước chân vào chính trường, ông Mamdani làm việc như một nhà tổ chức cộng đồng, hỗ trợ công nhân nhập cư trong các cuộc đình công tại các nhà máy may mặc ở quận Queens.

Sự nghiệp chính trị của ông bắt đầu năm 2020, khi đắc cử nghị sĩ bang New York đại diện khu vực Astoria, Queens - khu vực đa dạng với cộng đồng Nam Á và Latinh đông đúc. Tại đây, Mamdani nổi lên như một tiếng nói cấp tiến, ủng hộ cắt giảm ngân sách cảnh sát và mở rộng quyền lợi lao động. “New York không phải là thành phố của những tỷ phú, mà là của những người lao động chân tay”, ông từng phát biểu trong phiên họp lập pháp năm 2022, theo New York Times.

Theo Giáo sư Ibram X. Kendi, tác giả cuốn “How to Be an Antiracist” (tạm dịch: Cách trở thành người chống phân biệt chủng tộc) và giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chủng tộc tại Đại học Boston, hành trình sự nghiệp của ông Mamdani là “minh chứng sống động cho sức mạnh của di cư và chống phân biệt chủng tộc ở Mỹ”.

Trong bài phân tích trên The Atlantic ngày 5/11, Giáo sư Kendi nhận định, ông Mamdani là biểu tượng của việc tái định nghĩa "người Mỹ" trong bối cảnh dân số đa dạng hóa nhanh chóng. Với 40% dân số New York là người da màu, chiến thắng của ông khẳng định rằng lãnh đạo không còn là đặc quyền của giới tinh hoa da trắng”.

Cuộc bầu cử sóng gió và chiến thắng áp đảo

Cuộc bầu cử thị trưởng New York 2025 diễn ra ngày 4/11, trùng với ngày bầu cử giữa kỳ quốc gia, thu hút sự chú ý toàn cầu. Theo Hội đồng Bầu cử Thành phố New York, hơn 2,1 triệu cử tri tham gia, đạt tỷ lệ 52%, mức cao nhất trong hơn 50 năm qua cho một cuộc đua thị trưởng.

Ông Mamdani, ứng viên Đảng Dân chủ, giành 48% số phiếu, vượt qua các đối thủ Andrew Cuomo (39%), Curtis Sliwa (13%), theo AP. Với 92% phiếu được kiểm, khoảng cách của ông trước Cuomo là 9 điểm phần trăm, một chiến thắng thuyết phục ở thành phố nghiêng về Dân chủ.

“Đây là đêm của sự thay đổi, không phải của sự thỏa hiệp”, ông Mamdani tuyên bố tại buổi lễ chiến thắng ở Brooklyn, nơi hàng nghìn người ủng hộ tụ họp dưới cờ thành phố và biểu ngữ “New York cho mọi người”.

Ông Cuomo, cựu Thống đốc New York từ chức năm 2021 sau cáo buộc “quấy rối tình dục”, chạy đua độc lập sau thất bại ở cuộc bầu cử sơ bộ của đảng Dân chủ hồi tháng 6. Ông hứa hẹn “trở lại với kinh nghiệm thực tiễn”, nhưng bị chỉ trích vì chiến dịch tiêu cực, tập trung vào việc vẽ nên hình ảnh ông Mamdani là “cực đoan và thiếu kinh nghiệm”. Ứng viên Sliwa, người sáng lập Guardian Angels, đại diện đảng Cộng hòa với khẩu hiệu “An toàn trước hết”, chỉ thu hút cử tri bảo thủ ở các khu ngoại ô.

Giáo sư Elaine Kamarck, chuyên gia chính trị tại Viện Brookings, phân tích trong phỏng vấn với Guardian, nhấn mạnh: “Chiến thắng của ông Mamdani là sản phẩm của sự mệt mỏi với chính trị cũ kỹ. Ông Cuomo đại diện cho kỷ nguyên bê bối và thỏa hiệp, trong khi ông Mamdani mang đến hy vọng tươi mới cho giới trẻ và lao động. Đây là tín hiệu đảng Dân chủ đang nghiêng về cánh tả để giữ chân cử tri cơ sở”.

Lời hứa lớn, thách thức khổng lồ

Ông Mamdani bước vào chiến dịch bầu cử với nền tảng “xã hội dân chủ”, lấy cảm hứng từ các nghị sĩ Bernie Sanders và Alexandria Ocasio-Cortez. Ông cam kết miễn phí xe buýt công cộng, chăm sóc trẻ em phổ cập, ổn định giá thuê nhà và tăng lương tối thiểu lên 25 USD/giờ vào năm 2030. Để tài trợ, ông đề xuất tăng thuế đối với 1% người giàu nhất và các tập đoàn lớn, ước tính mang về 10 tỷ USD/năm, theo Politico.

Sáng kiến nổi bật là thành lập “Sở An toàn cộng đồng”, thay thế một phần cuộc gọi khẩn cấp bằng nhân viên y tế tâm thần thay vì cảnh sát, phản ánh chỉ trích của ông đối với Sở Cảnh sát Thành phố New York (NYPD) năm 2020. Mamdani đã xin lỗi về những phát ngôn gay gắt trước đó, cam kết hợp tác với lực lượng thực thi pháp luật.

Tuy nhiên, các nhà phê bình lo ngại về tính khả thi. Thống đốc Kathy Hochul, đồng đảng, phản đối tăng thuế và gọi đó là “liều lĩnh tài chính”. Chuyên gia kinh tế Justin Wolfers từ Đại học Michigan nhận định trong bài viết trên Financial Times ngày 5/11 nhận xét: “Chương trình của ông Mamdani đầy cảm hứng, nhưng New York đang đối mặt thâm hụt 7 tỷ USD. Nếu không có sự ủng hộ của công chúng, những lời hứa này có thể trở thành gánh nặng cho thế hệ sau. Ông cần học cách thỏa hiệp nhanh chóng”.

Dù vậy, sức hút của ông Mamdani nằm ở khả năng kết nối với cử tri trẻ. Chiến dịch của ông sử dụng nền tảng TikTok và Instagram hiệu quả, với các video viral về “trò chơi săn kho báu” và mít tinh bóng đá cộng đồng, thu hút hơn 1 triệu lượt theo dõi. “Ông ấy biến chính trị thành một bữa tiệc, không phải buổi họp nhàm chán”, theo nhà báo Ta-Nehisi Coates trong tweet ngày 4/11.

Những tranh cãi và thách thức

Chiến thắng của Mamdani không thiếu sóng gió. Là người ủng hộ Nhà nước Palestine lâu năm, ông từng chỉ trích Israel và gọi cuộc chiến tại Gaza là “tội ác diệt chủng”, theo Al Jazeera. 

Tổng thống Donald Trump, người đắc cử đầu năm 2025, nhiều khả năng sẽ biến ông Mamdani thành mục tiêu chỉ trích. Trên Truth Social ngày 3/11, ông Trump đã thẳng thừng chỉ trích ông Mamdani.

Ứng viên Mamdani đã đáp trả mạnh mẽ Tổng thống Trump, khẳng định: “New York là thành phố của nhập cư, tôi tự hào là một phần của nó. Ông Trump có thể đe dọa, nhưng chúng tôi sẽ đánh bại ông ấy bằng hy vọng”. 

Chuyên gia quan hệ quốc tế Vali Nasr từ Đại học Johns Hopkins cảnh báo: “Vị thế của ông Mamdani về Trung Đông có thể làm phức tạp quan hệ New York - Washington, đặc biệt dưới thời Trump 2.0. Nhưng nó cũng củng cố hình ảnh ông như một lãnh đạo toàn cầu, không ngại lên tiếng cho công lý”. Ngoài ra, ông Mamdani cũng đối mặt với cáo buộc “bài Do Thái”, dù ông nhiều lần lên án mạnh mẽ chủ nghĩa “bài Hồi giáo” mà bản thân ông phải chịu đựng. “Tôi là nạn nhân của cả hai và tôi đấu tranh chống lại cả hai”, ông nói trong buổi tranh luận cuối cùng.

Với tuổi 34, Mamdani đã vượt qua kỷ lục của John Purroy Mitchel (36 tuổi, nhậm chức năm 1914), trở thành thị trưởng trẻ nhất New York trong hơn một thế kỷ qua.

Là người Hồi giáo gốc Nam Á đầu tiên và sinh ra ở châu Phi (Uganda), ông nâng tổng số thị trưởng là người da màu ở các thành phố lớn của Mỹ lên cột mốc mới. Theo Viện Chính sách Di cư, chỉ 15% lãnh đạo thành phố Mỹ là người da màu tính đến năm 2024 và chiến thắng này của Mamdani có thể khơi dậy tạo “hiệu ứng domino”.

Ở cấp quốc gia, sự kiện trên giúp củng cố phe cấp tiến trong đảng Dân chủ. Sau thất bại sơ bộ tháng 6 (thắng ông Cuomo 13 điểm), ông Mamdani chứng minh rằng cử tri trẻ (18-34 tuổi chiếm 28% phiếu của ông) ưu tiên tiến bộ xã hội hơn kinh nghiệm. Giáo sư Frances Lee từ Đại học Princeton nhận xét: “Ông Mamdani là minh chứng cho sự phân cực: Ông thống trị ở các quận Brooklyn và Queens, nhưng yếu ở Staten Island. Điều này phản ánh nước Mỹ đang chia rẽ giữa đô thị đa dạng và ngoại ô bảo thủ. Dưới thời chính quyền Donald Trump, New York có thể trở thành pháo đài tiến bộ đương đầu với Washington”.

Zohran Mamdani, từ cậu bé di cư đến thị trưởng trẻ nhất trong hơn một thế kỷ, thể hiện sức sống của giấc mơ Mỹ. Chiến thắng của ông ngày 4/11 không chỉ thay đổi New York mà còn thách thức hệ thống chính trị Mỹ. “Tương lai nằm trong tay chúng ta. Và hôm nay tương lai ấy dường như sáng sủa hơn bao giờ hết”, ông nói.