Xe mặt đất không người lái - Chìa khóa cho chiến tranh thế hệ mới

Cuộc xung đột quân sự Nga - Ukraine, kéo dài hơn ba năm qua, không chỉ là cuộc chiến tranh biên giới mà còn là phòng thí nghiệm sống động cho các công nghệ không người lái. Nếu như máy bay không người lái (UAV) thống trị bầu trời, thì UGV - những “người lính robot” lăn bánh trên mặt đất, dần chiếm lĩnh địa bàn, giúp giảm thiểu rủi ro cho binh sĩ và mở ra những chiến lược mới.

Với mục tiêu triển khai 15.000 UGV chỉ trong năm nay, Ukraine đang dẫn dắt một cuộc cách mạng thầm lặng, khiến các nhà lãnh đạo quân sự toàn cầu phải nhìn nhận lại giáo lý chiến tranh truyền thống.

Hãy tưởng tượng về một chiến trường, nơi những chiếc xe bọc thép tự hành không chỉ mang theo vũ khí mà còn sơ tán thương binh dưới làn đạn pháo, quét sạch bom mìn mà không cần bàn tay con người chạm vào, thậm chí dẫn dắt các cuộc tấn công phối hợp với drone trên không. Đó không phải là viễn tưởng khoa học, mà thực tế đang diễn ra ở Donbass và các vùng biên giới Ukraine.

Theo Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (RUSI), cuộc chiến này biến UGV từ “công cụ hữu ích” thành yếu tố thiết yếu, với khả năng thay đổi cán cân lực lượng trong “giao tranh cường độ cao”.

Sự trỗi dậy của UGV trên chiến trường Ukraine

Theo Forbes, cuộc chiến tại Ukraine chứng kiến sự bùng nổ của công nghệ không người lái, nhưng UGV, thường bị che lấp dưới bóng của UAV, đang chứng minh giá trị của mình một cách âm thầm nhưng hiệu quả. Đến cuối 2024, Ukraine chỉ triển khai khoảng 2.000 UGV, nhưng con số này dự kiến vọt lên 15.000 vào cuối 2025, đánh dấu bước nhảy vọt đáng kinh ngạc.

Sự tăng trưởng này không chỉ đến từ hỗ trợ quốc tế mà còn từ một hệ sinh thái sản xuất nội địa sôi động. Tính đến 7, hơn 40 công ty Ukraine phát triển hơn 200 biến thể UGV, từ những mẫu xe nhỏ gọn dùng cho trinh sát đến các nền tảng hạng nặng hỗ trợ hỏa lực.

Các UGV được phân loại chủ yếu theo chức năng, phản ánh nhu cầu đa dạng của chiến trường. Phân khúc hậu cần chiếm ưu thế, với khoảng 90% các UGV hiện tại được sử dụng để vận chuyển đạn dược, thực phẩm và sơ tán thương vong, giúp binh sĩ tránh xa các khu vực nguy hiểm như “vùng giết chóc” do UAV và pháo binh tạo ra.

Ví dụ, trong các chiến dịch gần Chasiv Yar, các UGV như Rys Pro - mẫu xe tự hành trang bị súng máy điều khiển từ xa, được sử dụng để cung cấp tiếp liệu dưới hỏa lực, giảm thiểu tổn thất nhân mạng một cách đáng kể. Phân khúc xử lý bom mìn, tình báo - giám sát - trinh sát (ISR) cũng phát triển mạnh, với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) vượt 6% dự kiến đến 2035.

Thử nghiệm lớn nhất của Ukraine diễn ra vào tháng 4, với hơn 70 UGV từ 50 nhà sản xuất tham gia, kiểm tra khả năng phối hợp trên địa hình phức tạp. Kết quả cho thấy UGV không chỉ bền bỉ mà còn linh hoạt, có thể hoạt động trong môi trường bị nhiễu điện tử - thách thức lớn từ hệ thống tác chiến điện tử của Nga. Đại tá Hennadii Shapovalov, chỉ huy Lữ đoàn Cơ giới 214, nhấn mạnh: “UGV đang biến chúng tôi từ những người lính dễ bị tổn thương thành những nhà điều phối chiến trường, nơi máy móc gánh vác phần lớn rủi ro”.

Bên kia chiến tuyến, Nga cũng đang thích nghi với bối cảnh mới. Từ tháng 8, lực lượng Nga sử dụng UGV làm “tàu mẹ” để triển khai UAV trên mặt đất, nhắm vào các tuyến hậu cần Ukraine. Tuy nhiên, theo các nhà phân tích từ Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), Nga vẫn tụt hậu về số lượng và đổi mới, với UGV của họ chủ yếu giới hạn ở tầm nhìn trực tiếp do thiếu hệ thống liên lạc tiên tiến như Starlink mà Ukraine sử dụng. Điều này tạo lợi thế cho Kiev, nơi các UGV được tích hợp với mạng lưới UAV trên không, tạo thành “lá chắn công nghệ” đa tầng.

Tác động: giảm gánh nặng nhân sự và thay đổi động lực giao tranh

Một trong những đóng góp lớn nhất của UGV là khả năng giảm thiểu tổn thất con người, một vấn đề cấp bách ở Ukraine, nơi lực lượng vũ trang đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt nhân sự nghiêm trọng. Theo Le Monde, đến tháng 9, các đơn vị chuyên trách UGV được triển khai rộng rãi ở mọi lữ đoàn, đảm nhận hầu hết các nhiệm vụ cung cấp tiếp liệu và sơ tán, giúp binh sĩ tránh xa các cuộc tấn công UAV. Trong lĩnh vực y tế chiến trường, “robot y tá” như các UGV trang bị cáng tự động cứu sống hàng trăm thương binh bằng cách di chuyển qua địa hình gồ ghề dưới hỏa lực, như được mô tả trong nghiên cứu của Small Wars Journal.

Tướng thiếu tá Borys Kremenskyi, chỉ huy cấp cao Ukraine, khẳng định tại Hội nghị Xe mặt đất hồi tháng 8: “UGV thực sự quan trọng trong cuộc chiến với quân đội Nga. Ukraine sẵn sàng thử nghiệm mọi lựa chọn từ ngành công nghiệp để bảo vệ binh sĩ”. Nhận định được hỗ trợ bởi phân tích từ RUSI, cho rằng UGV đang mở rộng “vùng xám” trên chiến trường lên đến 5-7km, biến các cuộc giao tranh truyền thống thành những trận đánh từ xa, nơi UAV và robot thống trị.

Ở khía cạnh chiến đấu, UGV đang chứng minh hiệu quả trong các nhiệm vụ tấn công. Tháng 10, Ukraine triển khai các đàn UGV để rà phá mìn, gây nhiễu và triển khai màn khói, làm suy yếu các vị trí phòng thủ Nga kiên cố. Nhà phân tích quân sự Joni Askola, tại Đại học Charles ở Prague (Séc), dự đoán: “Khi Ukraine phối hợp hiệu quả các đàn UGV với chi phí thấp, các vị trí Nga được bảo vệ tốt sẽ trở nên dễ bị tổn thương hơn bao giờ hết”. Điều này không chỉ thay đổi chiến thuật mà còn tạo ra mô hình “chiến tranh robot”, nơi con người chỉ đóng vai trò chỉ huy từ hậu phương.

Xu hướng toàn cầu và bài học từ Ukraine

Sự thành công của Ukraine lan tỏa toàn cầu, thúc đẩy các cường quốc đầu tư mạnh vào UGV. Thị trường UGV quân sự dự kiến tăng từ 3,05 tỷ USD năm 2024 lên 6,46 tỷ USD năm 2034, với CAGR 7,8% - cao hơn mức dự báo trước đó nhờ bài học từ Ukraine. Một báo cáo khác từ Future Market Insights ước tính con số lên đến 5,9 tỷ USD vào 2035, nhấn mạnh vai trò của hiện đại hóa quốc phòng và tự động hóa.

Mỹ dẫn đầu về đầu tư, quân đội Mỹ tham khảo từ chiến trường Ukraine để tích hợp UGV với UAV, sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) phân tích địa hình và nhắm chính xác các mục tiêu tấn công. Theo Tướng Wesley Clark, cựu Tư lệnh NATO, “Ukraine viết lại quy tắc chiến tranh. UGV không chỉ là công cụ; chúng là nhân tố quyết định trong việc bảo vệ lực lượng và duy trì thế chủ động”. Các nước NATO khác như Anh và Đức, cũng đang đẩy mạnh chương trình, với các thử nghiệm UGV cho sơ tán thương vong (CASEVAC) dự kiến trở thành tiêu chuẩn vào năm 2030.

Tại châu Á, Trung Quốc đang phát triển các đàn UGV tự trị, tận dụng lợi thế sản xuất hàng loạt để đối phó với các kịch bản xung đột ở biển Thái Bình Dương. Nhà nghiên cứu AI quốc phòng Wes O'Donnell cảnh báo: “AI đang đẩy nhanh vòng lặp phản hồi trong chiến tranh. UAV và UGV sẽ thông minh hơn qua mỗi đêm, dẫn đến leo thang nhanh chóng”. Những đầu tư này phản ánh một sự chuyển dịch mang tính chiến lược: từ lực lượng đông đúc sang lực lượng “thông minh và ít người hơn”.

Tiến bộ công nghệ, mở đường cho tương lai

Sức hút của UGV nằm ở sự hội tụ công nghệ. Pin lithium-ion thế hệ mới, êm ái và mạnh hơn động cơ đốt trong, mở rộng phạm vi hoạt động lên hàng chục km mà không cần tiếp nhiên liệu, đồng thời tăng khả năng tàng hình bằng cách giảm tiếng ồn. Cảm biến LIDAR và camera hồng ngoại, kết hợp AI, cho phép UGV tự động tránh chướng ngại vật và nhận diện mục tiêu, như trong các thử nghiệm của Ukraine.

Tương lai hứa hẹn với các đàn UGV tấn công, thay thế dần các cuộc đột kích UAV nguy hiểm. Theo nhà phân tích MtarfaLee, “trong tương lai, các FPV tự trị do AI điều khiển sẽ săn lùng mục tiêu, giảm tiếp xúc con người và mở rộng quy mô từ lữ đoàn xuống đơn vị nhỏ”. Tại Ukraine, các UGV như vậy đã được sử dụng để phá hủy cơ sở hạ tầng liên lạc mặt đất, phối hợp với UAV để tạo hiệu ứng “đàn sói”.

Giáo sư David Kirichenko từ Henry Jackson Society, nhận định: “Robot đang đảm nhận vai trò lớn hơn trong các tháng tới. Với sự cải thiện hệ thống liên lạc, sơ tán bằng UGV sẽ trở nên phổ biến, biến chiến trường thành nơi con người chỉ giám sát”. Những tiến bộ này không chỉ nâng cao hiệu quả mà còn giảm gánh nặng tâm lý cho binh sĩ, cho phép họ tập trung vào lập kế hoạch chiến lược.

Dù đầy hứa hẹn, UGV vẫn đối mặt với thách thức. Hệ thống nhiễu điện tử của Nga làm gián đoạn nhiều UGV Ukraine, buộc họ phải chuyển sang kiểm soát qua Starlink - lợi thế mà Nga chưa có. Hơn nữa, sự lan tỏa công nghệ này ra ngoài chiến trường quân sự là mối lo ngại lớn. Báo cáo từ Newsmax tiết lộ rằng các băng đảng ma túy Mexico và Colombia đã cử thành viên đến Ukraine để học kỹ thuật FPV, có thể áp dụng cho các cuộc tấn công tội phạm.

Về mặt đạo đức, các chuyên gia như Patricia Marins từ Euromaidan Press cảnh báo: “Dù UGV cứu mạng người, chúng cũng làm mờ ranh giới trách nhiệm, nơi AI quyết định sinh tử”. Các vấn đề này đòi hỏi khung pháp lý quốc tế chặt chẽ hơn, đặc biệt khi thị trường UGV dự kiến bùng nổ.

Từ những cánh đồng ở Ukraine đến các sa mạc Trung Đông hay rừng rậm châu Á, UGV đang định hình lại bản chất của chiến tranh: ít máu hơn, thông minh hơn và hiệu quả hơn. Với tốc độ tăng trưởng chóng mặt và bài học từ cuộc xung đột đang diễn ra, đến 2035, UGV có thể trở thành trụ cột của mọi lực lượng vũ trang hiện đại.

Nhà phân tích Pasi Paroinen từ Black Bird Group nhận xét: “UAV và UGV đang thống trị chiến tranh mặt đất ở Ukraine, nơi sự thống trị cục bộ quyết định hậu cần và hoạt động”. Ukraine không chỉ đang chiến đấu để sinh tồn; họ đang xây dựng tương lai, nơi máy móc gánh vác gánh nặng để con người.