Vòng xoáy "ăn miếng trả miếng" đe dọa Trung Đông

Người dân Iran tập trung tại quảng trường Tehran để phản đối Ả Rập Xê Út hành quyết giáo sĩ Nimr Baqr al Nimr. (Ảnh: AFP)

Cuộc tranh giành ảnh hưởng của Iran theo hệ phái Shia và Ả Rập Xê Út theo hệ phái Sunni đã trở thành công khai. Vụ hành quyết giáo sĩ Shia Nimr Baqr al Nimr rơi vào thời điểm xấu nhất, có thể biến thành chiến tranh ủy nhiệm qua các lực lượng Hồi giáo vũ trang được Riyad và Tehran bảo trợ và trang bị, từ Iraq, Syria, Liban cho đến Yemen cũng như phá hỏng chiến lược liên minh chống Nhà nước Hồi giáo tự xưng IS.

Đối với Tehran, vương quốc Ả Rập Xê Út đã "phạm sai lầm nghiêm trọng khi hành quyết giáo sĩ Nimr Baqr al Nimr, một chức sắc tôn giáo đáng kính của toàn thế giới Hồi giáo chứ không riêng gì một nước". Nhận định này của Thứ trưởng Ngoại giao Iran sau khi Riyad yêu cầu "Đoàn Ngoại giao Iran trong vòng 48 giờ phải rời Ả Rập Xê Út" và lời đe dọa trước đó của Giáo chủ Iran Ali Khamenei "chính quyền Ả Rập Xê Út sẽ bị trời phạt" cho thấy xung khắc giữa hai chế độ có tham vọng lãnh đạo thế giới Hồi giáo không dừng lại ở khẩu chiến.

Đối với Iran, Ả Rập Xê Út làm thiệt hại quyền lợi của khối Ả Rập và Hồi giáo. Hai "tội" lớn nhất là sản xuất dầu khí với khối lượng lớn làm giá nhiên liệu giảm và ủng hộ phe khủng bố dòng Sunni mà điển hình là IS.

Ngược lại, Ả Rập Xê Út tố cáo Iran tài trợ cho các tổ chức Hồi giáo Shia cực đoan như phe Houthi ở Yemen, hay Hezbollah ở Liban, trực tiếp can thiệp vào Syria, bảo vệ chế độ Damascus. Bên nào cũng có những lực lượng chính trị và vũ trang đồng minh ở Trung Đông.

Tại Iraq, giáo chủ Ali Sistani, lãnh đạo tinh thần của hệ phái Shia đã tỏ thái độ thận trọng đối với việc lên án Riyad có thái độ "gây hấn" khi hành quyết và bêu xác 4 giáo sĩ Shia ở Ả Rập Xê Út. Nhiều nghị sỹ Iraq thuộc hệ phái Shia cũng đòi phải xử tử khoảng 60 tù nhân Ả Rập Xê Út đang bị giam tại Iraq để trả thù.

Tại Yemen, cuộc nội chiến giữa phe Houthi nổi dậy do Iran tài trợ và chính phủ Yemen được Ả Rập Xê Út và Liên minh quân sự Ả Rập hậu thuẫn sẽ gia tăng cường độ. Vài giờ sau khi Riyad hành quyết các giáo sĩ Shia, Liên minh quân sự Ả Rập đã hủy bỏ lệnh ngưng bắn tạm thời tại Yemen. Tương lai việc tổ chức đàm phán, vốn được dự kiến vào trung tuần tháng 1/2016 để tìm giải pháp cho cuộc nội chiến, đã có dấu hiệu xa dần.

Cũng như ở Yemen, cuộc khủng hoảng Syria cũng đang kỳ vọng vào một thỏa hiệp chính trị vào cuối tháng 1/2016. Thế nhưng, khi hành quyết những chức sắc Shia, Ả Rập Xê Út coi Iran là kẻ thù và như vậy dự án Liên minh rộng lớn "chống IS" trong đó có Nga và Iran tham gia khó có thể thực hiện.

Câu hỏi đặt ra là tại sao Riyad hành quyết một loạt người thuộc phe đối lập mà đa số là tín đồ Shia?

Theo nhà phân tích Pháp Georges Maibrunot, Iran và Ả Rập Xê Út đang leo thang trả đũa nhau. Cách đây hơn 10 ngày, tên Zarhan Alloush - thủ lĩnh một tổ chức đối lập Syria, đã bị không quân Syria tiêu diệt. Nhân vật này là cột trụ của Ả Rập Xê Út và của "Quân đội Hồi giáo" - một tổ chức nổi dậy tại Syria do Riyad tài trợ.

Ngoài việc hành quyết tín đồ Shia để trả thù Iran, Riyad còn có thể gia tăng viện trợ quân sự cho các tổ chức nổi dậy tại Syria thuộc phe Sunni và sẽ khiến cho chiến sự leo thang trong những ngày tới.

Ẩn số duy nhất là liệu Riyad, bất chấp Nga đe dọa trả thù, có giao tên lửa phòng không đất đối không Stinger cho phe nổi dậy tại Syria hay không? (Mà phi công Nga từ thời Liên Xô từng trả giá nặng nề vì Stinger trên chiến trường Afghanistan).

Khi hành quyết các nhân vật chức sắc Shia, Ả Rập Xê Út xem ra đã trấn an được phái Sunni cực đoan nhất tại Trung Đông đang bất bình với "phái Shia cuồng tín". Thế nhưng, tính toán của Ả Rập Xê Út có thể lôi kéo cả Trung Đông vốn đang chìm trong tình trạng bạo lực nóng bỏng, vào vòng xoáy "ăn miếng trả miếng" đầy bất trắc.

Quý Cao (theo RFI)