Vì sao ngư lôi hạt nhân Poseidon mang lại lợi thế chiến lược cho Nga?

Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị toàn cầu ngày càng leo thang, đặc biệt là cuộc xung đột Nga - Ukraine kéo dài, Nga tiếp tục khẳng định vị thế siêu cường hạt nhân thông qua các chương trình vũ khí tiên tiến.

Ngày 29/10, Tổng thống Vladimir Putin công bố một “thành công lớn” trong việc thử nghiệm ngư lôi hạt nhân Poseidon - phương tiện không người lái dưới nước (UUV) được thiết kế để tạo ra những đợt sóng thần phóng xạ có thể hủy diệt các thành phố ven biển.

Vài ngày sau, ngày 3/11, Nga đã hạ thủy tàu ngầm hạt nhân Belgorod, phương tiện chuyên chở Poseidon, đánh dấu bước tiến mới trong khả năng triển khai hệ thống này. Những diễn biến này không chỉ củng cố “bộ ba hạt nhân chiến lược” của Nga (đất liền, không quân, hải quân) mà còn tạo ra lợi thế chiến lược vượt trội, khiến các đối thủ như Mỹ và NATO tính toán lại các kịch bản răn đe. Nhưng liệu Poseidon có thực sự là “vũ khí không đối trọng” như Nga tuyên bố?

Từ khái niệm “ngày tận thế” đến thực tế chiến lược

Poseidon (hay còn gọi là Status-6 theo NATO) được Nga công bố lần đầu năm 2015 qua một đoạn phim tài liệu của kênh Rossiya 1, mô tả nó như “vũ khí trả đũa” có khả năng gây ô nhiễm phóng xạ lâu dài cho các vùng ven biển đối phương.

Đến năm 2018, Tổng thống Putin chính thức giới thiệu Poseidon trong bài phát biểu liên bang, coi nó là một phần của 6 hệ thống vũ khí “vô song” nhằm đáp trả các biện pháp trừng phạt của phương Tây sau sự kiện Nga sáp nhập Crimea.

Chương trình này được đẩy mạnh dưới sự giám sát của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Nga (Rosatom) và Tập đoàn Rubin Design Bureau, với ngân sách ước tính hàng tỷ USD, phản ánh cam kết của Điện Kremlin trong “duy trì ưu thế hạt nhân bất chấp các thách thức kinh tế”.

Theo báo cáo của Hiệp hội các nhà khoa học Mỹ (FAS), Poseidon là sản phẩm của di sản Liên Xô trong công nghệ hạt nhân dưới nước, kế thừa từ các dự án như ngư lôi T-15 thời Chiến tranh Lạnh. Đến năm 2025, hệ thống trải qua nhiều mốc quan trọng: thử nghiệm động cơ đẩy năm 2019; tích hợp lò phản ứng hạt nhân năm 2022, và gần đây nhất là thử nghiệm phóng từ tàu ngầm vào ngày 29/10.

“Đây là lần đầu tiên chúng tôi không chỉ phóng Poseidon từ tàu ngầm bằng động cơ đẩy, mà còn kích hoạt lò phản ứng hạt nhân, cho phép nó hoạt động liên tục trong thời gian dài”, ông Putin mô tả.

Sự kiện này diễn ra chỉ vài ngày sau cuộc thử nghiệm tên lửa hành trình Burevestnik, tạo cảm giác Nga đang “tăng tốc” trong nỗ lực phát triển vũ khí.

Giới chuyên gia phương Tây thừa nhận, dù chương trình Poseidon từng bị hoài nghi, các thử nghiệm gần đây cho thấy nó đang tiến gần đến giai đoạn triển khai. James Acton, nhà nghiên cứu tại Carnegie Endowment, nhận định: “Poseidon không chỉ là biểu tượng; nó đại diện cho khả năng của Nga trong phát triển vũ khí bất đối xứng, buộc Mỹ phân bổ nguồn lực khổng lồ để đối phó”. 

Đột phá công nghệ độc quyền của Nga

Sức mạnh của Poseidon nằm ở sự kết hợp giữa công nghệ hạt nhân siêu nhỏ và thiết kế siêu thanh dưới nước, tạo nên nền tảng khó phát hiện và không thể đánh chặn, theo TASS. Với chiều dài 20m, trọng lượng 100 tấn, ngư lôi Poseidon có thể đạt tốc độ 200km/h, nhanh gấp đôi ngư lôi Mark 48 của Mỹ và lặn sâu tới 1.000m, vượt xa khả năng của hầu hết các “hệ thống săn ngầm” hiện tại. Đáng chú ý, tầm hoạt động của ngư lôi lên đến 10.000km, cho phép nó tấn công bất kỳ mục tiêu ven biển nào trên Trái Đất từ các căn cứ ở Bắc Cực hoặc Thái Bình Dương.

"Trái tim" của Poseidon là lò phản ứng hạt nhân siêu nhỏ - công nghệ mà chỉ Nga và di sản Liên Xô sở hữu. Theo Hiệp hội kiểm soát vũ khí, lò phản ứng này sử dụng nhiên liệu uranium-235 nén cao, cung cấp năng lượng liên tục mà không cần nạp lại, hiệu quả gấp 200 lần so với lò phản ứng trên tàu ngầm Ohio của Mỹ. Kim loại lỏng (như natri) làm chất dẫn nhiệt giúp giảm rung động và tiếng ồn, khiến Poseidon “im lặng như bóng ma” dưới đại dương. Hệ thống điều khiển từ tính thay thế các bộ phận cơ học, giảm nguy cơ bị phát hiện bởi sonar thụ động của NATO.

Một đột phá khác là công nghệ “siêu khoang”, tạo bọt khí bao quanh thân ngư lôi để giảm ma sát nước, cho phép tốc độ siêu thanh. Công nghệ này kế thừa từ ngư lôi VA-111 Shkval của Liên Xô, nhưng được nâng cấp với AI tự hành để điều hướng mà không cần GPS, tránh các cuộc tấn công mạng từ Mỹ. Đầu đạn nhiệt hạch có công suất 2-100 megaton, đủ để tạo sóng thần cao 100m và ô nhiễm phóng xạ kéo dài hàng thế kỷ, biến các khu vực như New York hay London thành “vùng chết”.

Từ góc nhìn phương Tây, những công nghệ này phơi bày khoảng cách. Báo cáo của RAND Corporation nhấn mạnh: “Poseidon khai thác lỗ hổng trong hệ thống phòng thủ dưới nước của Mỹ, nơi các tàu ngầm Virginia chỉ có thể theo dõi ở độ sâu 600m”. Chuyên gia Michael Kofman từ Trung tâm phân tích hải quân cho biết: “Nó không chỉ là vũ khí; nó là công cụ thay đổi quy tắc chơi trong chiến tranh hải quân”.

Thay đổi cán cân dưới đại dương

Theo giới chuyên gia, ngư lôi Poseidon mang lại lợi thế quân sự rõ rệt đối với lực lượng Nga bằng cách làm tê liệt các nhóm tàu sân bay và cơ sở hạ tầng ven biển, vốn là những “xương sống” của sức mạnh hải quân Mỹ và NATO. Với khả năng tự hành và tầm xa không giới hạn, nó có thể được triển khai từ tàu ngầm Belgorod (dài 184m, có thể mang 6-8 Poseidon), biến Bắc Cực thành “pháo đài bất khả xâm phạm” của Nga. Trong kịch bản xung đột, Poseidon có thể “nằm mai phục” gần các cảng lớn như Norfolk (Mỹ) hoặc Portsmouth (Anh) để chờ lệnh kích hoạt.

Theo tạp chí quân sự Jane's, xác suất phát hiện Poseidon chỉ khoảng 10-20% nhờ thiết kế nhỏ gọn, lớp phủ hấp thụ âm thanh. Điều này đảo ngược lợi thế săn ngầm của NATO, vốn dựa vào máy bay P-8 Poseidon và tàu khu trục Arleigh Burke. Một báo cáo của Lầu Năm Góc năm 2024 ước tính, ngư lôi Poseidon của Nga có thể vô hiệu hóa 30% hạm đội Hải quân Mỹ trong đòn tấn công bất ngờ.

Hơn nữa, trong bối cảnh chiến sự tại Ukraine, Poseidon có thể hỗ trợ chiến lược “phòng thủ chủ động” của Nga. Bằng cách đe dọa các tuyến đường biển của NATO ở Biển Đen và Baltic, nó buộc phương Tây phải phân tán lực lượng, giảm hỗ trợ cho chính quyền Kiev. Một chuyên gia từ FAS nhận xét: “Poseidon nâng tầm sức mạnh cho "bộ ba hạt nhân" chiến lược của Nga lên một cấp độ mới, nơi hải quân không còn là yếu tố phụ mà trở thành mũi nhọn răn đe”.

Răn đe, đàm phán và thông điệp chính trị

Lợi thế lớn nhất của Poseidon nằm ở khía cạnh chiến lược: Củng cố “học thuyết răn đe lẫn nhau được đảm bảo” (MAD) theo cách bất đối xứng. Không giống tên lửa đạn đạo dễ bị đánh chặn bởi hệ thống Aegis, Poseidon là vũ khí thứ cấp khó dự đoán, buộc Mỹ phải tính đến rủi ro leo thang hạt nhân trong mọi quyết định. Chuyên gia từ tổ chức Hội đồng Đại Tây Dương phân tích rằng, ngư lôi Poseidon có thể dùng cho “tín hiệu hạt nhân” trong khủng hoảng, như hiện diện gần vùng lãnh hải các nước NATO để cảnh báo.

Trong đàm phán, Poseidon có thể là “quân bài” mặc cả. Giữa lúc Tổng thống Donald Trump liên tục hối thúc Nga sớm chấm dứt cuộc chiến tại Ukraine, việc Moscow thử nghiệm Poseidon ngầm gửi thông điệp: Moscow sẵn sàng cứng rắn nếu bị dồn ép. 

Phản ứng từ NATO khá rõ ràng. Ngày 1/11, Tổng thư ký NATO tiến hành triệu tập cuộc họp khẩn, nhấn mạnh nhu cầu tăng ngân sách “săn ngầm” lên 20%. Chuyên gia Barry Pavel từ Hội đồng Đại Tây Dương cảnh báo: “Poseidon làm phức tạp hóa chiến lược của NATO ở Bắc Đại Tây Dương, nơi Nga kiểm soát 40% tuyến đường biển”.

Năm 2025 chứng kiến bước ngoặt với thử nghiệm Poseidon, được ông Putin ca ngợi là “đột phá” vì kích hoạt lò phản ứng lần đầu. Tàu ngầm Belgorod, nay gia nhập Hạm đội Phương Bắc, có thể triển khai Poseidon đến Thái Bình Dương vào 2026, mở rộng phạm vi răn đe. Tuy nhiên, báo chí phương Tây bày tỏ hoài nghi, cho rằng thử nghiệm có thể “bị thổi phồng”; lưu ý “dù thành công, Poseidon vẫn đối mặt thách thức kỹ thuật như độ ổn định lò phản ứng ở tốc độ cao”.

Ngư lôi Poseidon mang lại lợi thế chiến lược cho Nga bằng cách kết hợp công nghệ độc quyền, khả năng “răn đe bất đối xứng” và sức mạnh tâm lý, làm thay đổi cán cân quyền lực dưới đại dương. Nó không chỉ bảo vệ các lợi ích địa chiến lược của Nga ở vùng Bắc Cực và khu vực Thái Bình Dương, mà có thể còn là quân bài mặc cả, “công cụ đàm phán” với đối thủ trong bối cảnh “toàn cầu hóa” xung đột.