Vì sao kinh tế Nga vẫn mang "sắc hồng" sau 2 năm chiến sự?

"Từ quan điểm kinh tế thuần túy, Nga có dư địa đáng kể để tiếp tục tiến hành chiến sự", Hassan Malik, chiến lược gia vĩ mô toàn cầu và chuyên gia về Nga tại công ty quản lý đầu tư Loomis Sayles có trụ sở tại Boston, nói với Business Insider.

Một số yếu tố đã giúp Nga giữ vững nền kinh tế sau 2 năm chiến sự và bất chấp loạt biện pháp trừng phạt của phương Tây.

Nga mở chiến dịch bên ngoài biên giới

Một lý do quan trọng khiến nền kinh tế Nga vẫn đang phát triển là do địa điểm xảy ra chiến sự.

"Chiến sự đang diễn ra chủ yếu trên đất Ukraine và phá hủy phần lớn nhà cửa, cơ sở kinh doanh và trang trại của Ukraine, do đó tác động trực tiếp đến năng lực sản xuất và các hộ gia đình của Nga là tương đối hạn chế", ông Malik cho biết.

Theo thống kê chính thức, năm 2022, năm giao tranh đầu tiên, nền kinh tế Nga suy giảm 1,2%. Các nhà phân tích được Reuters thăm dò ước tính GDP của Nga sẽ tăng 3,1% vào năm 2023. Nga vẫn chưa công bố mức tăng trưởng GDP cả năm cho năm 2023.

Tương phản, GDP của Ukraine giảm 29,1% vào năm 2022. Ngân hàng trung ương Ukraine dự báo nước này sẽ tăng trưởng 4,9% vào năm 2023. Cơ quan này chưa công bố số liệu tăng trưởng chính thức.

Nếu không xảy ra trên lãnh thổ, chiến sự có thể đóng vai trò là cú sốc lớn làm tăng nhu cầu của một nước, đặc biệt là đối với các trang thiết bị quân sự và nhân lực, ông Malik giải thích. Và đó cũng chính là điều đã xảy ra ở Nga, khi nền kinh tế được chiến tranh sự thúc đẩy.

Tăng nhu cầu về hàng hóa và dịch vụ thời chiến

Một yếu tố khác thúc đẩy nền kinh tế Nga là nhu cầu về hàng hóa và dịch vụ giúp duy trì cuộc xung đột.

Quân đội Nga cần trang thiết bị và vật tư - như vũ khí, đạn dược và thậm chí là băng cứu thương. Nhu cầu ấy sẽ thúc đẩy các ngành sản xuất hàng hóa đó, đặc biệt là trong nước, vì nhập khẩu vào Nga bị hạn chế do lệnh trừng phạt.

Nhu cầu về hàng hóa quân sự cao đến mức ngay cả một tiệm bánh ở miền trung nước Nga cũng được huy động để sản xuất UAV.

Tiến hành chiến sự cũng sẽ đòi hỏi nhân lực.

Ngay từ trước chiến sự, Nga đã phải đối mặt cuộc khủng hoảng nhân khẩu học khi mà dân số và tỷ lệ sinh đều giảm. Khi chiến sự bùng nổ, nhiều người Nga - bao gồm nam giới trong độ tuổi nhập ngũ - đã rời đất nước, khiến nguồn lao động trong nước càng thu hẹp.

Lệnh động viên một phần cũng tạo ra tình trạng khủng hoảng lao động kể từ năm 2022. Vào tháng 11/2023, Nga có tỷ lệ thất nghiệp thấp kỷ lục là 2,9%.

Nhờ thiếu nhân lực, tiền lương đã tăng lên, qua đó hỗ trợ tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế.

Tự chủ về vũ khí và sản xuất hàng hóa

Nga là nền kinh tế lớn - xếp thứ tám thế giới vào năm 2022 - một phần nhờ vào vị thế của nước này là nhà sản xuất các mặt hàng như dầu, khí đốt tự nhiên, lúa mì và kim loại. Chính khả năng tự cung tự cấp các mặt hàng thiết yếu này đã giúp Nga vượt qua nhiều năm trừng phạt.

"Các biện pháp trừng phạt và hạn chế thương mại của phương Tây chắc chắn đã có một số tác động nhỏ lên nền kinh tế Nga, nhưng những tác động này đặc biệt hạn chế đối với ngành công nghiệp quốc phòng Nga phần lớn đang tự cung tự cấp", ông Malik nói.

Ông Malik bổ sung rằng, là một trong những nhà xuất khẩu vũ khí hàng đầu thế giới, Nga cũng có thể tự đáp ứng hầu hết nhu cầu quốc phòng, ngay cả đối với các loại vũ khí phức tạp.

Ngoài ra, một số biện pháp khác như nhập khẩu song song, điều hướng sang các thị trường xuất khẩu thay thế như Trung Quốc và Ấn Độ, càng làm giảm tác động của các lệnh trừng phạt của phương Tây.

Ổn định kinh tế bằng trợ cấp và chính sách

Các khoản trợ cấp, chi tiêu và chính sách của chính phủ cũng đang hỗ trợ nền kinh tế Nga.

Giới hoạch định chính sách Nga cũng nhanh chóng vào cuộc để ổn định thị trường và nền kinh tế sau khi chiến sự bùng nổ. Họ đã thực hiện các bước bao gồm đóng cửa Sở Giao dịch Moscow trong nhiều tuần, áp dụng các biện pháp kiểm soát vốn và quản lý chính sách tiền tệ.

"Việc này được thực hiện khá nhanh. Rất nhiều công cụ tài chính của Nga đã bị vô hiệu hóa", ông Sergei Guriev, cựu kinh tế trưởng tại Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu, nói trong một sự kiện vào tháng trước.

Giữ nợ nước ngoài ở mức thấp, đẩy mạnh xuất khẩu

Nga bước vào chiến sự với dư nợ nước ngoài thấp. Ngân sách nước này đã thặng dư một phần nhờ tác động của chiến sự tới giá hàng hóa.

"Những diễn biến này đã bù đắp lại rất nhiều tác động của các biện pháp mà phương Tây đưa ra như đóng băng dự trữ của ngân hàng trung ương", ông Malik cho biết.

Nga đã có thể phân bổ gần 1/3 ngân sách năm 2024 cho chi tiêu quốc phòng, bất chấp mọi lệnh trừng phạt.

Ông Malik không phải là người duy nhất nghĩ rằng Nga có cơ hội kéo dài chiến sự lâu hơn nữa.

Trong bản tin ngày 17/1, Alex Iskov, chuyên gia kinh tế tại Bloomberg Economics, đánh giá rằng tài sản lưu động của quỹ tài sản quốc gia Nga vẫn sẽ trụ được 1-2 năm nữa nếu giá xuất khẩu dầu của nước này giảm xuống dưới 50 USD/thùng.

Trong khi đó, giá trung bình dầu thô Urals của Nga là khoảng 63 USD/thùng vào năm 2023.

Bộ ba bất khả thi kinh tế

Nga đã tránh được thảm họa kinh tế sau khi phát động "chiến dịch quân sự đặc biệt" tại Ukraine nhưng điều này không có nghĩa là mọi chuyện đều ổn.

Bất chấp sự bùng nổ kinh tế, Điện Kremlin vẫn đang cố giải quyết bộ ba bất khả thi kinh tế, một cựu quan chức Ngân hàng Trung ương Nga cho biết gần đây.

"Nga có 3 thách thức: Họ vừa phải rót tiền cho chiến sự Ukraine, vừa phải duy trì mức sống của người dân, và vừa bảo vệ sự ổn định kinh tế vĩ mô", bà Alexandra Prokopenko viết trên Foreign Affairs hồi tháng 1.

"Muốn đạt được mục tiêu thứ nhất và thứ hai sẽ cần chi tiêu cao hơn, nhưng điều này sẽ thúc đẩy lạm phát và do đó cản trở mục tiêu thứ ba", bà nói thêm.

Ông Guriev đánh giá, những con số GDP "màu hồng" không phải là thước đo tốt về hiệu quả kinh tế thời chiến.

"Bạn sản xuất vũ khí, đạn dược và trả tiền từ ngân sách, nhưng những vũ khí và đạn dược ấy không góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống, không góp phần vào tăng trưởng kinh tế trong tương lai", ông Guriev nói. "Chúng được chuyển đến Ukraine và bị tiêu hao ở đó".

Theo báo cáo tháng 1 của Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc tế Vienna, cuộc xung đột đang tạo ra tác động thúc đẩy đối với nền kinh tế của Nga lớn đến mức nước này có rủi ro gặp tình trạng trì trệ - hoặc thậm chí là "khủng hoảng hoàn toàn" - một khi xung đột kết thúc.

"Chiến sự càng kéo dài, nền kinh tế sẽ càng nghiện chi tiêu quân sự", các nhà kinh tế tại viện chính sách của Áo viết.