Ukraine "hồi sinh" các thành phố giữa bom đạn chiến tranh

Giữa các ga tàu và bến xe buýt ở thị trấn Trostianets của Ukraine, một máy xúc đang dọn đất và đống đổ nát để chuẩn bị cho dự án xây dựng một trung tâm giao thông.

Trostianets bị thiệt hại nặng nề trong trận chiến với lực lượng Nga gần hai năm trước. Đây là một trong 6 khu định cư được Ukraine xây dựng lại bằng nguồn vốn nhà nước trong một chương trình thí điểm nhằm trau dồi các kỹ năng và kinh nghiệm cần thiết cho nỗ lực tái thiết quy mô lớn hơn sau này.

Thị trưởng Yury Bova cho biết không còn nhiều thời gian để đưa cuộc sống trở lại các thành phố, nếu không muốn chứng kiến cảnh hàng triệu người Ukraine sẽ rời bỏ đất nước để sống lưu vong vĩnh viễn ở châu Âu, thay vì ở lại tái thiết đất nước.

"Chúng tôi đang chiến đấu để mọi người quay trở lại, để trẻ em được trở về và xây dựng tương lai ở đây. Chúng tôi cần khôi phục lại mọi thứ, bắt đầu từ các quán cà phê, thư viện, nhà máy, trường học, bệnh viện", ông Bova nói.

Các quan chức ở Kiev cũng nhận thấy sự cấp bách của việc tái thiết Ukraine. Đây là nỗ lực cần đến hàng trăm tỷ USD và liên quan đến nhiều công việc, chứ không chỉ đơn thuần là sửa chữa nhanh chóng các địa điểm quan trọng như bệnh viện, nhà máy điện và đường sắt.

Trong bối cảnh thiếu hụt tài chính, Ukraine vẫn phải tự vệ trước các cuộc tấn công mới của Nga sau khi chiến dịch phản công của Kiev không mang lại bước tiến đáng kể. Moscow cũng đã nối lại chiến dịch không kích hàng loạt vào các trung tâm dân cư nằm xa chiến tuyến.

Đối với ông Pavlo Kuzmenko, thị trưởng Okhtyrka, một khu vực chỉ cách Trostianets 20km và cũng là nơi bị tổn thất nặng nề sau các vụ tấn công của Nga trong giai đoạn đầu xung đột, việc hồi sinh các quảng trường trong thị trấn là một điều xa xỉ mà Ukraine không thể làm được vào lúc này.

Các quan chức ở Okhtyrka đã chậm chạp trong việc dọn dẹp đống đổ nát trên đại lộ chính, nơi từng có tòa thị chính, và vẫn chưa sửa chữa được cửa hàng bách hóa. Tuy nhiên, hầu hết các trường học đã được sửa chữa với cửa sổ mới, mái che hoặc hầm trú bom mới, phần lớn nhờ vào các nhà tài trợ quốc tế.

Ông Kuzmenko, người đã công khai chỉ trích các kế hoạch xây dựng Trostianets vào năm 2023 và than phiền về tình trạng thiếu nguồn lực, cho biết trọng tâm của hoạt động tái thiết nên là sửa chữa nhà cửa và cơ sở hạ tầng quan trọng. Theo ông, các khoản tiền còn lại nên dành cho quân đội.

"Có rất nhiều thứ cần xây dựng lại. Quảng trường và tất cả đồ trang hoàng có thể được thực hiện sau chiến tranh", ông Kuzmenko nói.

Đứng gần tàn tích của tòa thị chính, bà Antonina Dmytrychenko, 65 tuổi, cư dân Okhtyrka, cho biết bà đồng tình với thị trưởng. Bà nói rằng: "Đầu tiên chúng tôi cần chiến thắng, sau đó là tái thiết".

Những quan điểm khác nhau ở hai thị trấn trên đã cho thấy người Ukraine vẫn còn tranh cãi về cách chi tiêu trong thời chiến.

Các quan chức ở Odessa đã hủy hơn 9 triệu USD đấu thầu trong ba tháng cuối năm 2023 vì cho rằng việc chi tiêu cho những hoạt động như sửa đường, cải tạo sân vận động và phần mềm là không cần thiết trong thời chiến.

Một trong những quan chức phụ trách tái thiết Ukraine, ông Mustafa Nayyem, thừa nhận việc hồi sinh những thị trấn bị thiệt hại nặng nề như Trostianets sẽ đòi hỏi nguồn lực lớn.

"Nhà nước chưa bao giờ thực hiện việc tái thiết toàn diện các khu định cư trước đây. Chúng tôi không có kinh nghiệm trong việc này", ông Nayyem, người đứng đầu Cơ quan Phục hồi và Phát triển Cơ sở hạ tầng Ukraine, nói.

Đó là lý do Ukraine đã chọn 6 dự án, mỗi dự án có những thách thức khác nhau, để tái thiết bằng ngân sách nhà nước, chủ yếu lấy từ tài sản bị tịch thu của Nga. Khi công bố chương trình tái thiết vào tháng 4/2023, Thủ tướng Ukraine Denys Shmyhal cho biết mục đích của chương trình là biến những khu vực bị chiến tranh tàn phá thành nơi tốt đẹp hơn.

Một ngôi làng đang được xây dựng lại hoàn toàn, trong khi ở một ngôi làng khác, hàng loạt nhà ở đang được sửa chữa. Tại Trostianets, trọng tâm tái thiết là một số dự án quan trọng nhằm giúp khôi phục đời sống kinh tế.

Vào tháng 10/2023, ông Shmyhal cho biết hơn 1,6 tỷ USD đã được phân bổ từ quỹ tái thiết của Ukraine. Các dự án thí điểm đã nhận được khoảng 86 triệu USD vào năm 2023, mặc dù ngân sách năm 2024 vẫn chưa được ấn định.

Ngân hàng Thế giới ước tính việc tái thiết Ukraine sẽ tiêu tốn hơn 400 tỷ USD trong thập niên tới. Các nước phương Tây cho Ukraine vay tiền đã ra tín hiệu rằng, họ sẵn sàng cung cấp phần lớn nguồn tài chính.

Tuy vậy, cuộc chiến đang diễn ra khiến việc lập kế hoạch dài hạn trở nên khó khăn. Ông Nayyem cho biết, những gì các quan chức có thể lên kế hoạch là "cơ sở hạ tầng cho việc tái thiết", xây dựng các tiêu chuẩn và thủ tục, hoàn thiện đội ngũ và củng cố mối quan hệ với các đối tác quốc tế.

Ông Nayyem bảo vệ các dự án thí điểm trước những người chỉ trích như Thị trưởng Kuzmenko. Ông nói rằng không ai xây dựng lại bất cứ thứ gì không cần thiết, thay vào đó nhà cửa và các dịch vụ mà người dân cần để duy trì cuộc sống sẽ phải được tái thiết.

Theo ông, những tuyến đường chiến lược nhằm tạo thuận lợi cho việc di chuyển quân hoặc hàng hóa trên khắp Ukraine cũng như các tòa nhà hành chính nên được ưu tiên xây dựng.

"Chúng tôi không tái thiết thư viện hay viện bảo tàng", ông Nayyem nói.

Ở Trostianets, kế hoạch tái thiết bao gồm khôi phục hai khu chung cư, 3 cơ sở y tế, nhà ga, quảng trường, một tòa nhà khác gần đó và một con đường chính xuyên thị trấn. Tiền từ các nhà tài trợ quốc tế đã được chi để xây dựng lại một khu mới của bệnh viện chính trong thành phố.

Trong khi đó, 5 dự án thí điểm khác được triển khai ở Borodianka và Moshchun gần thủ đô Kiev, Yahidne ở phía bắc, Tsyrkuny ở phía đông và Posad-Pokrovske ở phía nam.