Sự thật thương vụ Nga bán Alaska cho Mỹ?

Gần đây xuất hiện một đơn thỉnh cầu Nga sáp nhập lại vùng đất Alaska trên website của Nhà Trắng. Thỉnh cầu này thu thập được hơn 35.000 chữ ký. Cho tới nay, rất nhiều người vẫn nghĩ hoặc là người Mỹ đã đánh cắp Alaska của người Nga, hoặc là thuê và không trả lại. Tuy nhiên, thương vụ này thật sự tồn tại và các bên có lý do để thực hiện nó.

Vào thế kỷ 19, vùng đất Alaska của Nga là một tâm điểm của thương mại quốc tế. Tại thủ phủ Novoarkhangelsk (giờ là Sitka), các thương lái bán vải, trà Tàu, thậm chí là đá – thứ mà miền nam nước Mỹ rất cần, trước khi có phát minh về tủ lạnh. Các tàu và nhà xưởng mọc lên, than đá được khai thác. Nhiều người đã biết rằng ở vùng đất này có vô số mỏ vàng. Bán vùng đất này đi họa chăng chỉ có điên.

Thương lái Nga kéo tới Alaska để mua ngà con moóc (đắt tương đương ngà voi) và da rái cá đắt tiền. Công việc kinh doanh do công ty Nga – Mỹ (RAC) tiến hành. Công ty này khởi sự từ những thương gia, du khách và doanh nghiệp Nga. Công ty kiểm soát tất cả các mỏ than, khoáng sản của Alaska, và có thể đứng độc lập trong các thỏa thuận thương mại với các quốc gia khác, cũng như có lá cờ và đồng tiền riêng.

Chính quyền Sa Hoàng đã ban cho công ty các ưu tiên đặc biệt này. Chính quyền không chỉ thu rất nhiều thuế từ công ty, mà còn sở hữu một phần rất lớn cổ phần của công ty. Gia đình Sa Hoàng và các thành viên đều là các cổ đông của RAC.

“Pizarro của nước Nga”

Người điều hành chủ yếu việc định cư của người Nga tại Mỹ là thương gia tài năng Alexander Baranov.

Ông xây trường học và các nhà máy, dạy người dân bản địa cách trồng khoai tây và lương thực, xây pháo đài và xưởng đóng tàu, mở rộng việc mua bán rái cá. Baranov tự nhận mình là “Pizarro của nước Nga”. Ông yêu Alaska không chỉ với hầu bao của mình, mà còn với cả trái tim của mình – ông kết hôn với con gái thủ lĩnh tộc Aleut.

Dưới thời Baranov, RAC thu về lợi nhuận khổng lồ: tỉ lệ lợi nhuận là 1.000%. Khi Baranov từ chức vì tuổi già, người thay thế ông là Trung úy Hagemeister. Hagemeister mang theo các cộng sự và những cổ đông trong quân đội.

Quy chế sau đó quy định chỉ có các quan chức hải quân mới được lãnh đạo công ty này. Những người có thế lực nhanh chóng nắm được công việc kinh doanh đầy lợi nhuận của công ty, nhưng chính những hành động của họ làm cho công ty sụp đổ.

Đồng tiền bất nhân

Những ông chủ mới đặt ra mức lương ‘trên trời’ cho bản thân. Trong khi các sĩ quan bình thường hưởng 1.500 rúp mỗi năm (tương đương lương của bộ trưởng và nghị sĩ), thì người đứng đầu công ty hưởng tới 150.000 rúp.

Họ mua da rái cá từ người dân địa phương chỉ với nửa giá. Hệ quả là, 20 năm sau, người Eskimo và người Aleut đã giết hầu hết số rái cá, lấy đi của Alaska những mặt hàng có lợi nhuận nhất. Người dân bản địa chịu thiệt thòi lớn nhất và đã nổi dậy. Người Nga đã nổ súng vào dân làng ven biển từ các tàu quân sự của mình.

Các sĩ quan bắt đầu tìm các nguồn lợi nhuận khác. Từ đây việc kinh doanh đá và trà bắt đầu, nhưng những doanh nhân có khoản tiền bất chính không thể tổ chức công việc một cách hợp lý, còn hạ lương là việc không thể chấp nhận được. Hệ quả, RAC được chuyển sang dạng nhận bảo hộ của nhà nước – 200.000 rúp mỗi năm. Nhưng ngay cả điều này cũng không cứu được công ty.

Sau đó cuộc chiến Crưm nổ ra. Anh, Pháp, Thổ Nhĩ Kỳ đều chống lại Nga. Một điều trở nên rõ ràng là Nga không thể tiếp viện cũng như bảo vệ Alaska – tuyến đường biển do tàu của quân đồng minh kiểm soát. Thậm chí ngay cả viễn cảnh khai thác vàng cũng trở nên bi quan hơn. Khi đó có một nỗi lo ngại rằng người Anh có thể phong tỏa Alaska, và sau đó thì Nga chẳng còn lại gì.

Căng thẳng giữa Moscow và London gia tăng, trong khi quan hệ với các nhà chức trách Mỹ lại nồng ấm hơn bao giờ hết. Tất cả các bên hầu như cùng lúc đều nghĩ đến việc bán Alaska. Do đó, Baron Eduard de Stoeckl, đại diện của Nga tại Washington, đã đàm phán với Ngoại trưởng Mỹ William Seward nhân danh Sa Hoàng.

Lá cờ Nga tại Alaska

Trong khi giới chức các bên đang đàm phán, dư luận cả hai nước đều phản đối vụ mua bán này. “Làm thế nào chúng ta lại có thể từ bỏ vùng đất mà ta đã dày công sức và thời gian để phát triển, vùng đất đã có đường dây điện tín được xây dựng và các mỏ vàng đã được tìm thấy?”- Báo Nga viết. Còn báo Mỹ viết rằng: “Tại sao người Mỹ lại cần ‘hộp băng’ này với 50.000 dân Eskimo hoang dã – thường uống dầu cá vào bữa sáng?”

Không riêng báo chí mới có cảm giác này. Quốc hội Mỹ cũng phủ quyết việc thâu tóm Alaska. Nhưng ngày 30/3/1867, tại Washington DC, các bên đã ký vào một thỏa thuận bán 1,5 triệu hectar đất của Nga cho Mỹ với giá 7,2 triệu USD (khoảng 4,74 USD/km2) – một phép cộng chỉ mang tính biểu tượng. Cùng lúc đó, tại thị trường trong nước, một vùng đất kém hoa lợi như ở Siberia với diện tích tương tự có thể có giá gấp 1.395 lần giá đó.

Việc chuyển giao đất đai diễn ra tại Novoarkhangelsk. Các binh sĩ Nga và Mỹ đứng thành hàng bên cạnh cột cờ, lá cờ Nga bắt đầu hạ xuống trong khi dàn hợp xướng ngân lên. Tuy nhiên, lá quốc kỳ lại bị mắc vào đỉnh cột cờ. Người thủy thủ trèo lên để hạ cờ xuống, và tình cờ lá quốc kỳ rơi xuống các lưỡi lê của lính Nga. Đó bị coi là một điềm gở.

Sau đó, người Mỹ bắt đầu tiếp nhận các tòa nhà ở thị trấn, và đặt lại tên là Sitka. Vài trăm người Nga không nhận quốc tịch Mỹ đã được di chuyển tới các tàu thương lái và họ trở về đất liền vào một năm sau đó.

Chỉ một thời gian ngắn sau đó, vàng bắt đầu chảy ra từ các ‘hộp băng’. Một cuộc chạy đua tìm vàng bắt đầu tại Alaska, mang về cho Mỹ hàng trăm triệu USD.