Nỗ lực ngăn chặn đại dịch Covid-19 của những “thợ săn virus”

Trong nhiều tháng qua, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã chuẩn bị cho một sứ mệnh quốc tế đến Trung Quốc để tìm ra nguồn gốc virus SARS-CoV-2 gây ra đại dịch Covid-19.

Mục đích của việc điều tra là truy vết những người đầu tiên nhiễm virus SARS-CoV-2, để tìm hiểu xem họ đã đi đâu và làm gì. WHO hy vọng rằng việc truy vết sẽ tìm thấy những loài động vật đã truyền loại virus này sang người.

Chưa có thông tin về thời điểm bắt đầu và thành viên của đội điều tra nguồn gốc dịch Covid-19, nhưng có một điều rõ ràng là các nhà khoa học sẽ phải đối mặt với lỗ hổng lớn kiến thức về các loại virus ngoài môi trường và cách chúng truyền bệnh sang con người. 

Các nhà nghiên cứu ước tính rằng, có thể có hơn 1 triệu loại virus có khả năng lây nhiễm sang người và công nghệ có thể giúp khắc họa rõ nét hơn về những gì xảy ra trong môi trường và những nơi có nguy cơ lây nhiễm cao.

Tuy nhiên, cho đến nay chỉ có một phần nhỏ trong số các mầm bệnh đó được xác định và khả năng nhận biết các triệu chứng của chúng trên cơ thể con người vẫn còn hạn chế do nghiên cứu còn thiếu kinh phí hoạt động, thiếu sự phối hợp quốc tế và các vấn đề chính trị trong lĩnh vực này.

Wang Linfa, Giám đốc Chương trình các bệnh truyền nhiễm mới xuất hiện tại Đại học Y Duke-NUS (Singapore) trước đây từng thực hiện nghiên cứu như vậy. Ông Wang đã đóng vai trò hàng đầu trong việc phát hiện virus gây hội chứng suy hô hấp (SARS) có liên quan tới dơi, loài động vật được cho là nguyên nhân lây lan virus SARS-CoV-2. 

Theo ông Wang, trong khi vẫn còn nhiều điều chưa biết về những mầm bệnh này, thế giới nên chuẩn bị tốt hơn để đối phó với chúng, đặc biệt là 2 dịch bệnh liên quan tới chủng virus corona trong 2 thập kỷ qua là SARS và hội chứng suy hô hấp Trung Đông (MERS).

“Một số mầm bệnh vẫn là ẩn số chưa biết. Nhưng dịch Covid-19 là một ẩn số đã biết. Chúng ta biết rằng các loại virus này có thể khiến con người tử vong”, ông Wang nói.

Khoảng 70% mầm bệnh được phát hiện trong 50 năm qua có nguồn gốc từ động vật. Dơi được cho là nguồn gốc ban đầu của một số dịch bệnh nguy hiểm nhất như Ebola, Nipah và MERS, dù virus thường truyền qua vật chủ trung gian khác, nơi chúng đột biến trước khi lây nhiễm sang con người. Virus SARS-CoV-2 gây bệnh Covid-19 cũng có thể đến từ loài dơi, nhưng cách chúng truyền virus sang người như thế nào và ở đâu, vật chủ trung gian là gì vẫn là một ẩn số.

Các nhà khoa học từ lâu đã cảnh báo nguy cơ dịch bệnh xuất hiện ngày càng nhiều cùng với sự phát triển của con người. “Chúng ta đang sống ở một hành tinh mà mỗi thập kỷ có thêm một tỷ người. Mật độ dân số ngày càng đông, chúng ta đang khai thác môi trường nguyên sơ và tăng áp lực lên hệ sinh thái. Điều này cũng làm tăng nguy cơ phá hủy hàng rào bảo vệ giữa con người và động vật”, Mike Ryan, Giám đốc chương trình y tế khẩn cấp của WHO cho biết.

Các “thợ săn virus” trên thế giới đang nỗ lực làm việc để tìm hiểu về các loại virus ẩn náu trong tự nhiên và cách con người tự đặt mình vào nguy cơ mắc bệnh.

Các nhà nghiên cứu tham gia vào dự án PREDICT do Mỹ tài trợ đã dành một thập kỷ để tăng cường năng lực toàn cầu nhằm tìm ra các loại virus có nguy cơ gây ra đại dịch.

Họ đã xác định được khoảng 1.000 loại virus mới trong chương trình, dự kiến kết thúc vào mùa năm xuân năm nay nhưng đã được gia hạn thêm 6 tháng do dịch Covid-19. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc tham gia dự án đã cung cấp cho giới khoa học manh mối mà họ có về nguồn gốc của SARS-CoV-2, loại virus ở dơi với 96% tương đồng được tìm thấy trong một hang động ở phía tây nam Trung Quốc.

Nhưng 4% khác biệt còn lại là rất lớn. Jonna Mazet, Giám đốc của dự án PREDICT cho biết: “Một con tinh tinh có bộ gene trùng khớp với con người tới 96%”.

Khoảng cách lớn về mặt di truyền giữa SARS-CoV-2 và các loại virus đồng nhất trong tự nhiên cho thấy, còn rất nhiều loại virus khác có thể được tìm thấy.

Mazet, Giáo sư dịch tễ học và sinh thái học tại Trường Thú y thuộc Đại học California (Mỹ) nói rằng, nếu một danh sách các loại virus trong tự nhiên được biết đến và lập ra thì công việc tìm ra nguồn gốc của các loại virus mới sẽ dễ dàng hơn nhiều.

“Nếu có dữ liệu này trước thời hạn, chúng tôi sẽ không phải thực hiện việc truy vết nguồn gốc khó khăn như vậy. Chúng ta chỉ biết khoảng 0,2% các loại virus có khả năng lây nhiễm cho con người, thậm chí còn chưa tới 1%”, bà Mazet nói.

Chuyên gia Mazet cho biết, điều quan trọng không chỉ là biết được nguồn gốc bùng phát dịch Covid-19 mà còn phải tìm hiểu các loại virus khác có nguy cơ trở thành đại dịch hay không.

“Bạn không thể ngăn chặn dịch bệnh nếu không biết về điều mình đang ngăn chặn. Bạn cần phải nghiên cứu để hiểu những gì đang diễn ra”, bà Mezet nhấn mạnh.

Điều này có nghĩa là chúng ta cần nghiên cứu công nghệ cao trong phòng thí nghiệm an toàn sinh học, xét nghiệm các loại virus đã biết hoặc chưa biết qua các xét nghiệm máu, nước bọt và mẫu phân thu thập từ dơi và các động vật khác, thậm chí cả con người, để truy tìm nguồn gốc lây nhiễm.

Nghiên cứu cũng bao gồm những công việc công nghệ thấp như khảo sát thói quen hàng ngày có thể khiến con người mắc bệnh hoặc đặt camera trong môi trường tự nhiên để theo dõi các loài động vật có ăn trái cây bị nhiễm nước bọt của dơi mang virus hay không.

Đây là một kỹ thuật do Wanda Markotter, Giám đốc Trung tâm bệnh truyền nhiễm tại Đại học Pretoria (Nam Phi) thực hiện để truy tìm virus.

Bà Markotter đã theo dõi nhiều loại virus từ dơi liên quan tới các dịch bệnh gây chết người như bệnh dại và Ebola. Theo Markotter, còn quá sớm để biết Nam Phi có trở thành điểm nóng của dịch Covid-19 giống dịch SARS hay không. Nhóm nghiên cứu của bà Markotter vẫn chưa tìm thấy dấu vết của virus, nhưng cho biết mới chỉ xét nghiệm mẫu từ 200 con dơi móng ngựa.

Một rào cản lớn đối với việc ứng phó với các mối đe dọa từ virus là ngân sách cho các nghiên cứu cần thiết vẫn còn hạn chế. Ngoài ra, các chính phủ có thể không hỗ trợ giám sát sinh học cơ bản và liên tục.

Bà Markotter cho biết, sự phức tạp về kỹ thuật và hạn chế về thời gian cũng như kinh phí khiến các nhà nghiên cứu không đủ năng lực để xét nghiệm nhiều loại virus trong một nghiên cứu hoặc xem xét liệu chúng có xuất hiện ở các loài khác như con người và vật chủ trung gian hay không.

“Chỉ lấy mẫu và xét nghiệm loài dơi sẽ không giúp bạn ngăn ngừa dịch bệnh và dự đoán đợt bùng phát tiếp theo, bạn cần nhiều nghiên cứu hơn thế”, bà Markotter nói.

Chuyên gia Markotter nói rằng, trong vài năm gần đây, các nhà tài trợ đã kêu gọi mở rộng nghiên cứu nhưng còn rất nhiều việc cần thực hiện để hiểu được mối đe đọa của virus cũng như việc phát triển vaccine trong tương lai và dự đoán các đợt bùng phát trong tương lai.

“Tôi thực sự hy vọng đại dịch Covid-19 là một lời cảnh tỉnh”, bà Markotter nói.

Giới khoa học hy vọng đại dịch Covid-19 sẽ khiến các nhà lãnh đạo trên thế giới xem việc giám sát sinh học đối với virus và nguy cơ virus lây lan thành đại dịch là mối ưu tiên lớn hơn.

David Morens, cố vấn cấp cao của Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm quốc gia Mỹ cho biết, mối đe dọa từ đại dịch nên được coi là ngang bằng với vũ khí hạt nhân, đòi hỏi nỗ lực chung để ngăn chặn.

“Ngăn chặn đại dịch cần nỗ lực quốc tế, mỗi quốc gia không thể làm điều đó một mình”, ông Morens nói.