Nga - Ukraine gỡ nút thắt, lên dây cót tháo ngòi nổ xung đột

Các quan chức Mỹ đang tổ chức các cuộc gặp với các nhà đàm phán Ukraine và Nga tại Ả rập Xê út nhằm tìm kiếm giải pháp cho cuộc xung đột kéo dài 3 năm qua.

Các nhà đàm phán Nga và Ukraine sẽ không ở cùng một phòng. Các quan chức được Ukraine cử đến sẽ gặp phái đoàn Mỹ tại Riyadh vào ngày 23/3. Sau đó, các cuộc đàm phán giữa phái đoàn Nga và Mỹ sẽ diễn ra vào ngày 24/3.

Trước đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã trao đổi qua điện thoại với Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky để thúc đẩy nỗ lực chấm dứt xung đột.

Các nhà đàm phán Nga, Ukraine và Mỹ dự kiến sẽ thảo luận hàng loạt vấn đề quan trọng trong cuộc gặp tại Ả rập Xê út lần này.

Ngừng tấn công cơ sở hạ tầng năng lượng

Trong cuộc điện đàm mới nhất, Tổng thống Putin và Tổng thống Trump đã nhất trí "rằng tiến trình hướng tới hòa bình sẽ bắt đầu" bằng việc tạm dừng các cuộc tấn công vào các cơ sở năng lượng của Nga và Ukraine trong 30 ngày, theo Nhà Trắng.

Lệnh ngừng bắn nhanh chóng có dấu hiệu đổ vỡ, khi Nga cáo buộc Ukraine tấn công một kho dầu ở miền nam Nga, trong khi Kiev nói rằng Moscow đã tấn công các bệnh viện và nhà cửa, dẫn đến mất điện trên một số tuyến đường sắt.

Tổng thống Zelensky cho biết Ukraine sẽ lập danh sách các cơ sở có thể được đưa vào lệnh ngừng bắn một phần. Ông cho biết danh sách này không chỉ bao gồm cơ sở hạ tầng năng lượng mà còn cả cơ sở hạ tầng đường sắt và cảng.

Lệnh tạm dừng các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng có thể có lợi cho Moscow hơn Kiev, vì sẽ ngăn Ukraine tiến hành các cuộc tấn công tầm xa vào các cơ sở dầu khí của Nga, gây tổn thất lớn cho đối phương.

Nhà máy điện hạt nhân

Theo một tuyên bố của Mỹ, Tổng thống Trump đã gợi ý trong cuộc điện đàm với Tổng thống Zelensky rằng Mỹ có thể giúp vận hành và có thể sở hữu các nhà máy điện hạt nhân và cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine.

Tổng thống Zelensky cho biết đã thảo luận cùng Tổng thống Trump về nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia do Nga kiểm soát ở Ukraine, nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu. Nga và Ukraine cáo buộc nhau tấn công vào cơ sở này, gây rủi ro tai nạn hạt nhân.

Ông Zelensky cho biết Ukraine sẵn sàng thảo luận về sự tham gia của Mỹ trong việc hiện đại hóa nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia nếu cơ sở này được trả lại cho Ukraine.

Ukraine sẽ được hưởng lợi về lâu dài khi giành lại quyền kiểm soát cơ sở này, nơi chiếm 20% sản lượng điện của Ukraine trước khi xung đột nổ ra.

Tuy nhiên, ông Zelensky cảnh báo rằng sẽ mất hai năm rưỡi để đưa nhà máy vào hoạt động vì phải đối mặt với nhiều thách thức kỹ thuật. Các nguồn tin trong ngành cho biết việc vận hành nhà máy cũng sẽ cần một khoản đầu tư lớn.

Vận tải trên Biển Đen

Điện Kremlin cho biết Tổng thống Putin đã "phản hồi mang tính xây dựng" đối với sáng kiến của Tổng thống Trump về bảo đảm an toàn cho hoạt động vận tải trên Biển Đen và nhất trí bắt đầu đàm phán về vấn đề này.

Thổ Nhĩ Kỳ và Liên hợp quốc đã giúp làm trung gian cho Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen, một thỏa thuận được ký kết vào tháng 7/2022 cho phép xuất khẩu an toàn gần 33 triệu tấn ngũ cốc của Ukraine qua Biển Đen bất chấp xung đột.

Nga đã rút khỏi thỏa thuận sau một năm, cho rằng hoạt động xuất khẩu lương thực và phân bón của Moscow gặp phải những trở ngại nghiêm trọng.

Báo cáo triển vọng hàng hóa toàn cầu của Ngân hàng Thế giới từ tháng 4/2024 cho thấy, bất chấp những rủi ro về vận chuyển trên Biển Đen, cả Nga và Ukraine đều vận chuyển ngũ cốc đến các thị trường toàn cầu mà không gặp vấn đề lớn nào. Báo cáo cũng cho biết sự sụp đổ của Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen chỉ gây ra hậu quả tối thiểu.

Trao đổi tù binh

Nga và Ukraine đã trao đổi 175 tù binh. Nga gần đây đã trao trả thêm 22 tù binh Ukraine bị thương nặng trong động thái được Bộ Quốc phòng Nga mô tả là một cử chỉ thiện chí.

Tổng thống Zelensky mô tả cuộc trao đổi này là một trong những cuộc trao đổi lớn nhất, đồng thời cho biết 22 người Ukraine được trao trả là những binh lính bị thương nặng và bị Nga truy tố.

Thành viên NATO

Tổng thống Putin từng tuyên bố ông muốn Ukraine từ bỏ tham vọng gia nhập NATO.

Trong khi đó, Ukraine coi việc gia nhập NATO là một mục tiêu trong hiến pháp, đồng thời cho biết tư cách thành viên trong khối sẽ là hình thức đảm bảo an ninh tốt nhất và hiệu quả nhất mà Kiev có thể nhận được như một phần của thỏa thuận hòa bình.

Tháng trước, John Coale, phó đặc phái viên của Tổng thống Trump về Ukraine, cho biết Mỹ không loại trừ khả năng Ukraine gia nhập NATO - hoặc đàm phán để quay trở lại biên giới trước năm 2014 - trái ngược với những bình luận được Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đưa ra một ngày trước đó.

Ông Hegseth đã nói với các đồng minh quân sự của Ukraine tại Brussels rằng việc quay trở lại biên giới trước năm 2014 của Ukraine là viễn cảnh không thực tế và Mỹ không coi tư cách thành viên NATO của Kiev là một phần của giải pháp cho cuộc chiến. Điều này làm dấy lên lo ngại rằng Mỹ đã nhượng bộ ngay cả trước khi bắt đầu các cuộc đàm phán.

Tổng thống Trump cho biết ông không tin rằng Nga sẽ "cho phép" Ukraine trở thành thành viên NATO. Ông Trump đổ lỗi cho người tiền nhiệm Joe Biden vì đã thúc đẩy việc kết nạp Ukraine vào NATO, mặc dù lần đầu tiên ý tưởng được cựu Tổng thống George W. Bush ủng hộ vào năm 2008.

An ninh hậu xung đột của Ukraine

Khi tư cách thành viên NATO không phải là viễn cảnh trước mắt với Ukraine, Kiev đang tìm kiếm sự đảm bảo được đưa vào bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào về an ninh lâu dài. Tuy nhiên, điều này trái ngược với những gì Điện Kremlin mong muốn từ một thỏa thuận hòa bình.

Ukraine và các nước đồng minh châu Âu đồng ý rằng chìa khóa cho an ninh của Kiev là nước này duy trì lực lượng quân sự mạnh mẽ, không bị ràng buộc. Trong khi đó, Moscow cho rằng một điều kiện của một thỏa thuận hòa bình là cắt giảm quân đội Ukraine.

Anh và Pháp đang theo đuổi kế hoạch thành lập một lực lượng răn đe gồm các binh lính, tàu và máy bay nước ngoài đóng quân tại hoặc xung quanh Ukraine sau khi một thỏa thuận hòa bình được ký kết. Chi tiết về cách thức hoạt động của lực lượng này và nước nào sẽ đóng góp hiện vẫn chưa rõ ràng.

Lệnh trừng phạt của phương Tây, bầu cử

Tổng thống Putin nói rằng ông muốn các biện pháp trừng phạt của phương Tây nhằm vào Nga được nới lỏng và một cuộc bầu cử tổng thống sẽ được tổ chức tại Ukraine.

Kiev đã không tổ chức bất kỳ cuộc bầu cử nào kể từ năm 2019 vì thiết quân luật thời chiến không cho phép tổ chức bầu cử. Các quan chức Ukraine cũng cho biết việc tổ chức bầu cử trong thời chiến là điều không thể diễn ra trên thực tế.

Các quan chức Ukraine tuyên bố Ukraine là một quốc gia có chủ quyền và Moscow không có thẩm quyền quyết định thời điểm tổ chức bầu cử.

Mỹ đã dẫn đầu các nỗ lực trừng phạt quy mô lớn đối với Nga dưới thời Tổng thống Biden. Nỗ lực này bao gồm các biện pháp nhằm hạn chế doanh thu từ dầu khí của Nga, bao gồm mức trần 60 USD một thùng đối với xuất khẩu dầu của Nga.

Kể từ khi ông Trump trở lại nắm quyền vào tháng 1 và cam kết đạt được hòa bình ở Ukraine, các nguồn tin cho biết chính quyền Trump đã nghiên cứu các biện pháp có thể thực hiện để nới lỏng lệnh trừng phạt nếu Moscow đồng ý chấm dứt chiến tranh. Tuy nhiên, vào tháng này, ông Trump cũng nêu ra viễn cảnh áp đặt các biện pháp hạn chế đối với ngân hàng và thuế quan trên diện rộng đối với Nga cho đến khi đạt được hòa bình.

Lãnh thổ do Nga kiểm soát

Nga muốn kiểm soát toàn bộ 4 khu vực phía đông Ukraine mà Moscow đã tuyên bố sáp nhập, cùng với bán đảo Crimea mà Nga đã sáp nhập và kiểm soát từ năm 2014.

Nhật báo Kommersant của Nga đã trích dẫn các nguồn tin giấu tên tham dự một sự kiện riêng với Tổng thống Putin vào tuần trước nói rằng, ông Putin muốn Mỹ chính thức công nhận 4 khu vực - Lugansk, Donetsk, Zaporizhzhia và Kherson - là một phần của Nga cùng với Crimea.

Ukraine thừa nhận không thể giành lại bằng vũ lực một số vùng lãnh thổ mà Nga đang kiểm soát, thay vào đó Kiev sẽ lấy lại các vùng lãnh thổ này theo đường ngoại giao. Tuy nhiên, Kiev tuyên bố không bao giờ công nhận chủ quyền của Nga đối với lãnh thổ Ukraine.

Khi được hỏi vào ngày 23/3 rằng liệu Mỹ có chấp nhận một thỏa thuận hòa bình, trong đó Nga được phép giữ lại một số vùng lãnh thổ Ukraine, hay không, Cố vấn An ninh Quốc gia của Tổng thống Trump, Mike Waltz, trả lời: "Chúng ta phải tự hỏi, liệu điều đó có vì lợi ích quốc gia của chúng ta không? Có thực tế không?... Chúng ta có đẩy lùi tất cả người Nga khỏi từng tấc đất của Ukraine không?".

Tài nguyên thiên nhiên của Ukraine

Kiev và Washington đã thảo luận về một thỏa thuận, theo đó Mỹ sẽ nhận được lợi nhuận tài chính từ việc khai thác tài nguyên thiên nhiên của Ukraine, đặc biệt là nguồn đất hiếm được sử dụng để sản xuất đồ điện tử.

Những nỗ lực để ký kết thỏa thuận khoáng sản đã bị trì hoãn sau cuộc tranh cãi tại Nhà Trắng giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Zelensky vào cuối tháng trước. Ông Trump cho biết vào ngày 21/3 rằng một thỏa thuận về đất hiếm sẽ sớm được ký kết.

Ngoài thỏa thuận trên, cơ sở hạ tầng khí đốt của Ukraine có thể cũng là mối quan tâm của Nhà Trắng. Ukraine có công suất lưu trữ khí đốt ngầm lớn thứ ba thế giới. Kiev có thể nhập khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng từ Mỹ, lưu trữ, sau đó vận chuyển về phía tây đến các nước châu Âu đang tìm kiếm nguồn cung thay thế cho khí đốt tự nhiên của Nga.