Mỹ để mắt tới chương trình chiến đấu cơ thế hệ mới của châu Âu - Nhật Bản

Việc một đặc phái viên của chính quyền Trump thúc đẩy sự tham gia của Mỹ vào một chương trình máy bay chiến đấu chung giữa châu Âu và Nhật Bản đã làm dấy lên nhiều câu hỏi về chiến lược và mối quan hệ quốc phòng xuyên Đại Tây Dương.

Theo Defense News, trong tháng này, ông Paolo Zampolli - một cộng sự thân cận của Tổng thống Mỹ Donald Trump và đặc phái viên của Mỹ tại Italy - đã đề xuất sự tham gia của Washington vào Chương trình không quân chiến đấu toàn cầu (GCAP) do châu Âu và Nhật Bản hợp tác phát triển.

Tính đến tháng 2/2025, ông Zampolli - người mới được ông Trump bổ nhiệm - đã có các cuộc gặp với các quan chức Italy, gồm Phó Thủ tướng Matteo Salvini, nhằm củng cố quan hệ quốc phòng giữa Mỹ và Italy.

Trong các cuộc trao đổi với truyền thông Italy và Defense News, ông Zampolli đã kêu gọi thành lập một chương trình máy bay chiến đấu thống nhất giữa hai bờ Đại Tây Dương. Ông nói rằng điều này sẽ mang lại lợi ích cho cả Mỹ và các thành viên GCAP - gồm Anh, Italy và Nhật Bản - bằng cách giảm chi phí và cải thiện hợp tác.

Ông Zampolli cũng nhấn mạnh tiềm năng của chương trình trong việc thúc đẩy quan hệ kinh tế và thương mại. Tuy nhiên, không rõ liệu ông Zampolli phát biểu trên tư cách cá nhân hay theo chỉ đạo của Tổng thống Trump.

Các chính trị gia Italy, bao gồm Ngoại trưởng Antonio Tajani, đã tỏ ra bất ngờ trước sứ mệnh của ông Zampolli và điều này chứng tỏ đề xuất trên vẫn đang ở giai đoạn sơ khai. Trong khi đó, tập đoàn quốc phòng Mỹ Lockheed Martin từ chối bình luận.

Năng lực của GCAP có thể giúp lý giải mối quan tâm của Mỹ đối với chương trình này. Trong một bài viết hồi tháng 5/2024, Viện Nghiên cứu Quốc phòng Hoàng gia Anh (RUSI) nhận định rằng GCAP có tích hợp cao giữa con người và máy móc - tương tự chương trình chế tạo chiến đấu cơ thế hệ thứ 6 của Mỹ, còn gọi là chương trình Chiếm ưu thế trên không thế hệ tiếp theo (NGAD).

Tuy nhiên, tương lai của NGAD đang bất định. Chi phí leo thang, ưu tiên chiến lược thay đổi và sự phát triển mạnh mẽ của máy bay không người lái khiến tính khả thi của chương trình bị đặt dấu hỏi.

Không quân Mỹ đã tạm dừng chương trình NGAD để đánh giá lại khả năng duy trì ưu thế trên không bằng cách kết hợp các nền tảng hiện có như F-35, F-15EX và F-22 với các máy bay chiến đấu phối hợp (CCA).

Mối quan tâm lớn nhất là chi phí, khi mỗi chiếc NGAD ước tính có giá 250 triệu USD. Một số quan chức Mỹ đang thúc đẩy một phương án máy bay chiến đấu hạng nhẹ, điều khiển bằng phần mềm để giảm chi phí.

Trong khi đó, Hải quân Mỹ đang phát triển chương trình F/A-XX nhằm thay thế máy bay chiến đấu F/A-18 Super Hornet và tích hợp khả năng phối hợp giữa máy bay có người lái và không người lái. Tuy nhiên, ngân sách eo hẹp đang đe dọa chương trình này. Các quan chức Bộ Quốc phòng Mỹ cảnh báo rằng ưu tiên sản xuất tàu ngầm có thể khiến F/A-XX trở thành dự án "không thể thực hiện được".

Công nghệ thế hệ 6 và lợi ích chung

Cả GCAP và NGAD đều được xem là máy bay chiến đấu thế hệ 6. Mặc dù chưa có định nghĩa chung, nhưng máy bay thế hệ này có thể bao gồm khả năng vận hành có hoặc không có người lái, phối hợp giữa máy bay có người lái và không người lái, cùng các công nghệ tiên tiến như AI, tổng hợp dữ liệu và hệ thống liên lạc hiện đại.

Những tiến bộ công nghệ gần đây trong chương trình NGAD của Mỹ có thể mang lại lợi ích cho GCAP, giúp đẩy nhanh quá trình phát triển máy bay chiến đấu thế hệ 6.

Ví dụ, tạp chí Air & Space Forces đưa tin vào tháng 2/2025 rằng công ty GE Aerospace và hãng chế tạo động cơ máy bay Pratt & Whitney đã hoàn thành quá trình đánh giá thiết kế chi tiết cho động cơ đẩy thích ứng thế hệ kế tiếp của Không quân Mỹ, đánh dấu bước quan trọng hướng đến chế tạo nguyên mẫu.

Báo cáo cho biết, động cơ XA102 của GE và XA103 của Pratt & Whitney sử dụng kỹ thuật mô phỏng hệ thống và thiết kế kỹ thuật số, giúp tối ưu hóa quá trình phát triển. Trong khi Pratt & Whitney chuẩn bị mua sắm phần cứng để thử nghiệm XA103 vào cuối những năm 2020, GE tiếp tục tinh chỉnh mô hình kỹ thuật số của mình.

Mặc dù động cơ mới mang lại hiệu suất nhiên liệu, khả năng quản lý điện năng và độ bền cao hơn so với các mẫu hiện tại, nhưng tương lai của NGAP vẫn chưa chắc chắn do Không quân Mỹ đang đánh giá lại tính khả thi của NGAD. Các vấn đề ngân sách và định hướng chiến lược cũng có thể ảnh hưởng đến chương trình này.

Sự hỗ trợ của Mỹ cho GCAP có thể giúp các bên liên quan chuẩn bị cho các phát triển máy bay chiến đấu thế hệ tiếp theo từ Trung Quốc và Nga.

Việc Trung Quốc giới thiệu các mẫu tiêm kích J-36 và J-50 đánh dấu một bước tiến lớn trong năng lực hàng không quân sự của nước này.

J-36, do Tập đoàn Máy bay Thành Đô phát triển, có thiết kế cánh tam giác không đuôi và 3 động cơ, tập trung vào khả năng tàng hình và hiệu suất cao.

Trong khi đó, J-50, do Tập đoàn Máy bay Thẩm Dương sản xuất, có cấu hình 2 động cơ và công nghệ tàng hình, bao gồm thiết kế không đuôi để giảm tiết diện radar. Những mẫu máy bay này thể hiện tham vọng của Trung Quốc trong việc đạt ưu thế trên không và thách thức sự thống trị của Mỹ.

Về phía Nga, một bài báo hồi tháng 4/2024 của Văn phòng Nghiên cứu Quân sự Nước ngoài Mỹ (FMSO) nói rằng Nga đang tích cực theo đuổi phát triển máy bay chiến đấu thế hệ 6, với mục tiêu có nguyên mẫu vào năm 2050.

Sáng kiến trên, do Viện Nghiên cứu Hệ thống Hàng không Nhà nước Nga dẫn đầu, bao gồm nghiên cứu sâu rộng và hợp tác với các chuyên gia quân sự để đáp ứng nhu cầu tác chiến tương lai.

Bài báo cũng lưu ý rằng, mặc dù Nga từng gặp nhiều khó khăn trong việc trì hoãn và đội chi phí phát triển máy bay quân sự, nước này vẫn quyết tâm nâng cao năng lực tác chiến trên không.

Ninh Trần

Theo Asia Times