Đông Timor chia rẽ vì ngôn ngữ

Tiếng Bồ Đào Nha đã trở thành ngôn ngữ chính thức của Đông Timor nhưng vấn đề là ở chỗ hầu hết người dân Đông Timor lại không nói thứ ngôn ngữ này mặc dù Lisbon đã hiện diện hơn 4 thập kỷ tại quốc gia châu Á nhỏ bé với khoảng 1 triệu dân này.

Trong một phiên toà xét xử vụ án mạng giết người diễn ra vào buổi chiều mùa hè gần đây, tiếng máy phát điện kêu ầm ầm, tiếng vù vù của quạt trần đã át đi lời của quan toà khi ông chất vất một nhân chứng.

Nhưng thậm chí nếu họ có nghe thấy, hầu hết mọi người - gồm bị đơn và các nhân chứng, cũng không thể hiểu điều ông nói. Vị thẩm phán nói tiếng Bồ Đào Nha, một ngôn ngữ đã chính thức được sử dụng trong các toà án, trường học và chính phủ nhưng hầu hết người Đông Timor không thể sử dụng hàng ngày.

Phần lớn người dân tại thuộc quốc gia từng là địa cũ Bồ Đào Nha này sử dụng tiếng địa phương Tetum và tiếng Indonesia, ngôn ngữ của quốc gia láng giềng khổng lồ.

Cấm sử dụng tiếng Bồ Đào Nha

Trong khoảng 1/4 thế kỷ, tiếng Bồ Đào Nha đã trở thành một ngôn ngữ chết và thường chỉ được những người thuộc thế hệ cũ sử dụng. Indonesia đã cấm hoàn toàn việc sử dụng tiếng Bồ Đào Nha ngay sau khi kiểm soát vùng đất này vào năm 1975 và áp đặt ngôn ngữ riêng của họ.

Nhà ngôn ngữ Benjamin de Araujo E Corte-Real, phó hiệu trưởng Đại học quốc gia Đông Timor cho biết, tiếng Bồ Đào Nha chưa bao giờ bị trục xuất hoàn toàn nhờ một chiến dịch bí mật chống lại sự chiếm đóng của Indonesia. Giáo hội Thiên chúa cũng có công lớn trong việc giúp tiếng Bồ Đào Nha tồn tại. 

Theo kết quả một cuộc điều tra do Ngân hàng thế giới thực hiện năm 2001, chỉ khoảng 5% dân số của Đông Timor có thể nói tiếng Bồ Đào Nha.

Tiếng Indonesia được ưa chuộng hơn

Tổng thống mới được bổ nhiệm Jose Ramos Horta - người từng đoạt giải Nobel hòa bình, là một nhà ngoại giao biết nhiều thứ tiếng: Anh, Bồ Đào Nha, Pháp, Tetum.  

Bài phát biểu gần đây của ông Horta bằng tiếng Indonesia, ngôn ngữ mà ông chưa thành thạo lắm, đã khiến những người nghe phải phì cười. Nhưng sự cố gắng của tổng thống đã chứng minh tầm quan trọng của Indonesia đối với Đông Timor, bên cạnh những thù hận về mặt lịch sử.

Các đài phát thanh và truyền hình tại Đông Timor tràn ngập các chương trình phát bằng tiếng Indonesia. Giới trẻ biết nhiều các ban nhạc rock của Indonesia hơn các ca sĩ Bồ Đào Nha. Sinh viên Đông Timor mơ ước được đi du học tại Indonesia.

Bài toán khó giải

Những người phản đối việc sử dụng tiếng Bồ Đào Nha thì cho rằng ngôn ngữ này không cần thiết và không giúp phát triển đất nước, viện dẫn những ví dụ từ các quốc gia nói tiếng Tây Ban Nha khác nằm xa lãnh thổ Đông Timor và đa phần là nghèo. Họ cũng cho rằng sẽ là không công bằng nếu một thanh niên Đông Timor phải thành thạo tiếng Bồ Đào Nha mới được tham gia vào các dịch vụ dân sự.

Việc lựa chọn tiếng Bồ Đào Nha làm ngôn ngữ chính thức đã gây ra một mớ hỗn độn những phức tạp, tước quyền công dân của một thế hệ nói tiếng Indonesia và tạo ra rào cản ngôn ngữ mới trong nhiều vấn đề lớn khác của đất nước.

Song song với nỗ lực cung cấp dịch vụ y tế, giáo dục, các dịch vụ của chính phủ, việc làm và thậm chí là lương thực cho người dân, quốc gia châu Á nghèo khó này giờ đây còn phải chi một phần tiền cho các khoá học tiếng Bồ Đào Nha, trong đó có cả việc thuê giáo viên bản địa để giúp đỡ.

Zacharias da Costa, 36 tuổi, một giảng viên ngành quản lý tại Đại học quốc gia Đông Timor nói: “Tôi đã hoàn thành trình độ B của tiếng Tây Ban Nha nhưng tôi nói vẫn không tốt lắm”.

Theo kế hoạch của chính phủ, trong vòng 5 năm tới, Costa phải đáp ứng yêu cầu dạy toàn bộ các sinh viên của anh bằng tiếng Bồ Đào Nha - ngôn ngữ rất hiếm khi được nghe thấy trong khuôn viên của trường. Trên bảng tin chính thức tại lối vào của trường có dán 14 thông báo từ các giáo viên. 8 trong số này viết bằng tiếng Tetum, 4 bằng tiếng Indonesia và 2 bằng tiếng Anh. Không có thông báo nào bằng tiếng Bồ Đào Nha.

Câu chuyện ngôn ngữ của Đông Timor cũng là vấn đề mà nhiều nước từng ra lệnh thay đổi ngôn ngữ và sử dụng một thứ ngôn ngữ xa lạ gặp phải, khiến người dân gặp không ít khó khăn. Lấy ví dụ như Azerbaijan, một sự thay đổi đơn giản trong bảng chữ cái, từ chữ cái Kirin sang chữ cái La mã, đã khiến nhiều người mù chữ.

Đối mặt với các vấn đề nan giải, chính phủ Đông Timor đang thảo ra các kế hoạch để giải quyết bài toán hiện nay. Tổng thống José Ramos Jorta cho biết: “Chúng tôi phải suy nghĩ lại chính sách ngôn ngữ”. Theo ông Jorta, bước đầu tiên có thể là đưa tiếng Anh và tiếng Indonesia trở thành ngôn ngữ quốc gia. - “Tôi nghĩ chẳng có vấn đề gì nếu một quốc gia có 4 ngôn ngữ chính thức”.

Tuy nhiên, kế hoạch của Tổng thống José Ramos Jorta không kết thúc ở đó vì 4 ngôn ngữ chính thức có thể ảnh hưởng tới đất nước của ông trong những năm tới. Ông Jorta cho rằng người dân có thể lựa chọn 2 thứ tiếng chính thức làm ngôn ngữ bắt buộc.

VTH

Theo IHT