Cuộc chiến ma túy khiến cựu Tổng thống Philippines vướng vòng lao lý

Đã 7 năm kể từ khi Tòa Hình sự Quốc tế (ICC) bắt đầu điều tra cựu Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte và cuộc chiến chống ma túy khiến hàng nghìn người thiệt mạng.

Ngày 11/3, theo lệnh của Tổ chức Cảnh sát Hình sự Quốc tế Interpol, ông Duterte bị bắt tại sân bay Manila.

Cuộc chiến chống ma túy đẫm máu

Ông Duterte nổi tiếng nhờ phong cách lãnh đạo cứng rắn và những phát ngôn đầy quyết liệt.

Trước khi trở thành tổng thống, ông là thị trưởng thành phố Davao, miền Nam Philippines. Ông tập trung vào an ninh công cộng và trấn áp tội phạm ma túy. Ông từng bị cáo buộc sử dụng "biệt đội tử thần" để thực thi pháp luật theo cách phi chính thống, nhưng ông khẳng định những cáo buộc này là bịa đặt.

Khi tranh cử tổng thống năm 2016, ông Duterte tiếp tục nhấn mạnh vào các ưu tiên này, coi ma túy là "đại dịch quốc gia" và cam kết xóa bỏ tệ nạn này trong vòng 6 tháng sau khi đắc cử. Ông cũng chỉ trích những người phản đối, cho rằng họ coi trọng quyền lợi của tội phạm hơn sự an toàn của xã hội.

Chiến dịch của ông nhắm đến mọi đối tượng liên quan đến ma túy, từ trùm ma túy, người buôn bán, cho đến người sử dụng.

Ông Duterte từng tuyên bố vào thời điểm đó, Philippines có tới 4 triệu người nghiện ma túy, trong khi Cơ quan Phòng chống ma túy của chính phủ ước tính con số thực tế chỉ là 1,8 triệu.

Cuộc chiến chống ma túy của ông Duterte gây tranh cãi ở điểm ông cho phép cảnh sát được phép hành quyết nghi phạm mà họ cho là chống cự người thi hành công vụ. Quá trình này không cần thông qua xét xử.

Tổ chức Ân xá Quốc tế cho biết, đã có đến hàng nghìn vụ việc hành quyết như vậy xảy ra.

Theo Cơ quan Phòng chống ma túy Philippines, hơn 6.000 người đã thiệt mạng trong nhiệm kỳ của ông Duterte (2016-2022). Tuy nhiên, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền và truyền thông địa phương ước tính con số thực tế có thể vượt 12.000 với hơn 340.000 người bị bắt giữ.

Bất chấp những chỉ trích, ông Duterte vẫn giữ vững lập trường và bác bỏ các số liệu thống kê từ các tổ chức quốc tế, đồng thời khẳng định chiến dịch của mình là vì lợi ích quốc gia.

Chính quyền ông Duterte cũng tuyên bố rằng cái chết của dân thường vô tội, bao gồm cả trẻ em, là "tổn thất ngoài ý muốn".

Chiến dịch này đã thu giữ lượng lớn ma túy với tổng giá trị lên đến 89 tỷ peso (2,1 tỷ USD), dẹp bỏ hoạt động ma túy tại hơn 25.000 khu vực dân cư.

Vướng vòng lao lý

Năm 2018, ICC mở cuộc điều tra về cáo buộc tội ác chống lại loài người trong cuộc chiến chống ma túy của ông Duterte. Để né tránh, ông rút Philippines khỏi ICC vào năm 2019, tuy nhiên tòa án vẫn có quyền xét xử các tội danh xảy ra trước thời điểm này.

Từ năm 2017, trước khi ICC điều tra, ông Duterte đã phủ nhận các cáo buộc. Ông tuyên bố "tội phạm không có nhân tính" và thừa nhận cảnh sát có thể đã lạm dụng quyền lực.

Trong nhiều năm, ông kiên quyết phản đối sự can thiệp của ICC, thậm chí từng đe dọa bắt giữ một công tố viên đang điều tra cuộc chiến chống ma túy.

Cuộc điều tra bị hoãn vào năm 2021 theo yêu cầu của chính quyền ông Duterte với lý do Philippines đã tự điều tra các cáo buộc giết người trái pháp luật. Tuy nhiên, đến năm 2023, ICC quyết định khởi động lại vụ án vì không tin tưởng vào tiến trình điều tra của chính quyền Manila.

Vào thời điểm đó, Tổng thống Ferdinand Marcos Jr đã kế nhiệm ông Duterte sau khi thắng cử năm 2022.

Con gái của ông Duterte, bà Sara Duterte giữ chức phó tổng thống trong chính quyền ông Marcos. Ban đầu, ông Marcos từ chối hợp tác với ICC, nhưng đến cuối năm 2024, mối quan hệ giữa ông Marcos và gia đình Duterte dần xấu đi khiến lập trường của chính phủ thay đổi.

Tháng 3/2025, chính phủ Marcos ra lệnh bắt giữ ông Duterte và chuyển giao cho ICC tại Hà Lan để phục vụ điều tra.

Lệnh bắt giữ từ ICC nêu rõ có "căn cứ hợp lý" để nghi ngờ rằng ông Duterte đã vi phạm các quy định về quyền con người trong quá trình thực hiện chiến dịch chống ma túy, cả khi ông là thị trưởng Davao và khi làm tổng thống.

Cựu Tổng thống Duterte đã được chuyển đến trung tâm giam giữ của ICC tại Hà Lan và trải qua quá trình tiền xét xử.

Khi các thẩm phán xác định có đủ bằng chứng, phiên tòa chính thức sẽ diễn ra. Quá trình đánh giá thường kéo dài trong vòng 60 ngày.

Nếu vụ án được đưa ra xét xử, bên công tố phải chứng minh ông Duterte có tội. Mức án tối đa mà ông phải chịu có thể đến 30 năm tù, hoặc tù chung thân trong các trường hợp đặc biệt nghiêm trọng. Ngoài ra, tòa có thể ra lệnh bồi thường cho các nạn nhân. Ông Duterte cũng có quyền kháng cáo phán quyết.

                                            Huyền Mai