Cái chết của Gadhafi tránh được một phiên tòa khó xử

Giới chức Hội đồng chuyển tiếp quốc gia (NTC) cho biết cựu lãnh đạo Libya Gadhafi chết do bị trúng đạn sau khi bị bắt. Nếu ông còn sống, chắc chắn sẽ có một cuộc tranh luận gay gắt, như liệu ông sẽ được xét xử ở Libya hay bị dẫn độ tới Tòa án hình sự quốc tế, cơ quan đã phát lệnh bắt giữ ông cùng với người con trai lớn nhất của ông và người đứng đầu cơ quan tình báo hồi đầu năm nay.

Bất kỳ phiên tòa nào cũng có thể trao cho ông Gadhafi cơ hội để chế giễu các nhà lãnh đạo mới của Libya và các cường quốc phương Tây, cũng như khả năng làm bẽ mặt họ đối với những vấn đề họ muốn quên hơn. Bởi khi Libya thoát khỏi sự cô lập của quốc tế trong một thập niên qua, các công ty dầu mỏ quốc tế đã ký nhiều thỏa thuận trị giá hàng tỷ đô la. Truyền thông quốc tế sẽ “nhảy bổ” vào bất kỳ chi tiết “đắt” nào về cách thức “tán tỉnh” ông Gadhafi của phương Tây, giúp ông có hàng tỷ đô la và xây dựng lại ngành công nghiệp dầu mỏ của ông. Nhiều công ty lớn đã ký hợp đồng với Tripoli, trong đó có ENI của Italia, Total của Pháp và BP của Anh, cùng nhiều công ty khác nữa.

Nhưng theo các nhà phân tích, điều tồi tệ nhất đối với chính phủ chuyển tiếp và NATO là để cho ông Gadhafi trốn thoát được, có thể là biến mất ở trong sa mạc Sahara để thành lập nhóm chiến binh mới và làm bất ổn Libya cũng như các nước láng giềng.

Vì vậy mà “cái chết có ý nghĩa biểu tượng rất lớn”, Alan Fraser, nhà phân tích Trung Đông đánh giá. “Nó giúp cho NTC tiến lên. Nếu Gadhafi bị giết thay vì bị bắt, sẽ tránh được một phiên tòa kéo dài, có thể sẽ gây chia rẽ và làm lộ tẩy nhiều bí mật rắc rối”.

Tuy nhiên, các nhóm nhân quyền vẫn luôn cho rằng điều quan trọng đối với cựu lãnh đạo Libya là bị đem ra xét xử và đây là cơ hội cho chính phủ mới chứng tỏ sự minh bạch của mình.

“Kết quả phức tạp”

Song giới phê bình đã phàn nàn về nhiều phiên tòa xét xử tội phạm chiến tranh do quốc tế cũng như địa phương tổ chức đôi khi mất quá nhiều thời gian, dìm chết những vấn đề mang tính pháp lý hoặc thậm chí là trôi dạt theo hướng trở thành những phiên tòa trình diễn. Các cựu lãnh đạo như Saddam Hussein hay Slobodan Milosevi thường từ chối thừa nhận tính pháp lý của phiên tòa hoặc dùng phiên tòa để làm bẽ mặt những người bắt họ.

Cựu lãnh đạo Libya cũng có thể tận dụng phiên tòa để khơi lại những vết thương chính trị cũ và gây ra càng nhiều tổn thất về chính trị mới càng tốt.

“Cái chết của Đại tá Gadhafi là một sự kiện khá phức tạp đối với giới lãnh đạo mới của Libya”, Daniel Korski, quan chức cấp cao của Hội đồng ngoại giao châu Âu, người ủng hộ cuộc can thiệp của NATO cho hay.

“Họ tránh được một kịch bản pháp lý dài dằng dặc, có thể là cơ hội để tập hợp sự ủng hộ đối với cựu lãnh đạo. Tuy nhiên, cái chết của ông cũng đánh mất của chính phủ mới cơ hội chứng tỏ họ tốt hơn chính quyền cũ…Cái chết của ông, trong hoàn cảnh bạo lực, cũng có nguy cơ tạo ra một số nhân vật tử vì đạo”.

Song nguy cơ không hoàn toàn biến mất. Một số con trai của ông Gadhafi vẫn chưa bị bắt và có khả năng sẽ phải hầu tòa.

Lựa chọn hấp dẫn

Nếu NTC muốn xét xử ông Gadhafi ở trong nước, họ sẽ phải nhanh chóng xây dựng toàn bộ một hệ thống luật để có thể xét xử được. Libya dưới thời ông Gadhafi được cho là có hạ tầng pháp lý thiếu tin cậy.

Với Osama bin Laden bị giết trong một cuộc đột kích của lực lượng đặc nhiệm Mỹ hồi đầu năm nay và các thủ lĩnh al-Qaeda, Taliban cũng bị tấn công ngày càng nhiều trong các cuộc không kích bằng máy bay không người lái, một số lo ngại các cuộc ám sát hay “vô tình” giêt kẻ thù, chứ không phải những phiên tòa lộn xộn, nhà tù khét tiếng như Quantanamo, đã trở thành một lựa chọn quá hấp dẫn.

“Khi nói sẽ tốt hơn cho mọi người nếu ông ấy bị giết chứ không phải bị bắt giữ nghĩa là cách tiếp cận bằng pháp lý có nhược điểm”, Rosemary Hollis, người đứng đầu chương trình nghiên cứu Trung Đông tại Đại học thành phố London cho hay. “Thật khó khăn khi phải xem đó là điều tốt.”

Một số nhà phân tích khác cảnh báo cái chết của ông Gadhafi chưa thể là dấu chấm hết cho những bất ổn ở Libya.

“Nếu bạn nhìn vào Iraq, bắt giữ Saddam Hussein đã không ngăn được các cuộc nổi dậy”, Anthony Skinner, giám đốc về Trung Đông của công ty tư vấn Maplecroft cho hay. “Họ là hai nước rất khác nhau, nhưng Libya cũng có lịch sử chia rẽ sắc tộc và dù điều gì xảy ra đi chăng nữa, thì vẫn có rất nhiều vấn đề cần phải giải quyết”.

Phan Anh

Theo Reuters