Bất chấp lệnh trừng phạt, ngành công nghệ thông tin Nga vẫn phát triển

Các lệnh trừng phạt và chính sách của Nga

Trong bối cảnh các lệnh trừng phạt quốc tế ngày càng siết chặt, ngành công nghệ thông tin (CNTT) của Nga không chỉ trụ vững mà còn chứng minh được khả năng thích nghi và phát triển tích cực. Các công ty CNTT Nga tận dụng các khó khăn này để thúc đẩy tự chủ công nghệ, tăng cường các giải pháp nội địa và mở rộng thị trường.

Kể từ năm 2014, Nga đối mặt với các lệnh trừng phạt đầu tiên liên quan xung đột ở Ukraine, đặc biệt từ 2022 khi các biện pháp trừng phạt mở rộng sau chiến dịch quân sự đặc biệt, ngành CNTT Nga phải đối mặt với những hạn chế nghiêm trọng.

Các lệnh trừng phạt gồm hạn chế tiếp cận công nghệ. Các công ty Microsoft, Oracle, Cisco, Intel ngừng cung cấp phần mềm và phần cứng cho Nga, rút hoàn toàn khỏi thị trường. Điều này dẫn đến sự thiếu hụt các sản phẩm công nghệ cao như chip, phần mềm, các công cụ phát triển.

Tiếp đó là cấm vận tài chính; loại một số ngân hàng Nga khỏi hệ thống SWIFT, gây khó khăn trong thanh toán quốc tế và tiếp cận vốn đầu tư. Sau cùng là hạn chế xuất khẩu. Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu từ Mỹ/EU cấm cung cấp linh kiện công nghệ cao như chất bán dẫn và phần mềm mã hóa cho Nga.

Theo báo cáo của Bộ Phát triển Kỹ thuật số, Viễn thông và Truyền thông đại chúng Nga, các công ty công nghệ quốc tế rút khỏi thị trường Nga gây thiệt hại 10,2 tỷ USD. Ngoài ra, sự rời đi của các gã khổng lồ công nghệ làm gián đoạn chuỗi cung ứng phần mềm, phần cứng, buộc các công ty Nga tìm kiếm các giải pháp thay thế.

Tuy nhiên, thay vì bị khuất phục, Nga đã triển khai chính sách “thay thế nhập khẩu” như một chiến lược cốt lõi để đối phó với các lệnh trừng phạt.

Chính phủ Nga đầu tư mạnh vào ngành CNTT, với các biện pháp hỗ trợ bao gồm: (i) Tài trợ và ưu đãi thuế. Các công ty CNTT nội địa nhận được trợ cấp tài chính và miễn giảm thuế để phát triển các sản phẩm thay thế cho công nghệ từ Mỹ và phương Tây. (ii) Nga triển khai các chương trình như “Chuyển đổi số quốc gia”, với ngân sách hàng tỷ rúp nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tự chủ công nghệ. (iii) Đẩy mạnh các chính sách thu hút nhân tài lĩnh vực CNTT, bao gồm tăng lương, cung cấp nhà ở, khuyến khích các chuyên gia quay trở về Nga để giảm thiểu tình trạng “chảy máu chất xám”.

Theo Kommersant, ngành CNTT Nga đã đạt doanh thu 2.100 tỷ rúp (23 tỷ USD) trong năm 2024, tăng 15% so với năm 2023, bất chấp các lệnh trừng phạt. Điều này cho thấy sự tăng trưởng mạnh mẽ của ngành trong bối cảnh khó khăn.

Các lĩnh vực CNTT phát triển mạnh

Bất chấp các hạn chế, một số lĩnh vực CNTT của Nga đã đạt được những bước tiến đáng kể.

Một là an ninh mạng. Đây là một trong những lĩnh vực phát triển mạnh nhất của ngành CNTT Nga. Với sự gia tăng các cuộc tấn công mạng trên toàn cầu, nhu cầu về các giải pháp bảo mật ngày càng cao. Các công ty Nga đã tận dụng thế mạnh truyền thống trong toán học và kỹ thuật để phát triển các sản phẩm cạnh tranh.

Kaspersky Lab là một trong những công ty an ninh mạng hàng đầu thế giới; tiếp tục mở rộng thị phần bất chấp áp lực từ các lệnh trừng phạt. Theo báo cáo tài chính năm 2024 của Kaspersky, doanh thu toàn cầu của công ty đạt 720 triệu USD, tăng 8% so với 2023, với thị trường châu Á và Mỹ Latinh đóng góp lớn. Trang RBC cho biết, Kaspersky đã phát triển các giải pháp mới như Kaspersky Next, một nền tảng bảo mật dựa trên AI, được sử dụng rộng rãi trong các tổ chức tài chính và chính phủ Nga.

Công ty Group-IB, chuyên về phát hiện và ngăn chặn các mối đe dọa mạng, đã mở rộng hoạt động sang các thị trường mới như Đông Nam Á và Trung Đông. Theo Vedomosti, Group-IB đạt doanh thu 150 triệu USD năm 2024, tăng 20% so với năm trước, nhờ vào các hợp đồng quốc tế.

Công ty Positive Technologies phát triển các giải pháp kiểm tra bảo mật và bảo vệ cơ sở hạ tầng quan trọng. Theo TASS, Positive Technologies đã tăng trưởng 25% về doanh thu năm 2024, đạt 100 triệu USD, chủ yếu nhờ vào nhu cầu từ các doanh nghiệp Nga trong việc thay thế các giải pháp bảo mật nước ngoài.

Hai là trí tuệ nhân tạo (AI). Nga có truyền thống mạnh mẽ về nghiên cứu toán học và khoa học máy tính, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của trí tuệ nhân tạo. Các công ty Nga đang đầu tư mạnh vào AI, đặc biệt trong các lĩnh vực như xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP), nhận diện hình ảnh, và phân tích dữ liệu lớn.

Yandex được mệnh danh là “Google của Nga”, đã đầu tư hàng tỷ rúp vào các dự án AI. Yandex đã ra mắt mô hình ngôn ngữ lớn YaLM (Yandex Language Model) năm 2024, cạnh tranh với các mô hình như GPT-4 (Mỹ). Mô hình này được tích hợp vào các sản phẩm như trợ lý ảo Alice và công cụ tìm kiếm của Yandex, giúp công ty duy trì vị thế dẫn đầu trong thị trường nội địa.

Ngân hàng lớn nhất Nga Sberbank đã chuyển mình thành một tập đoàn công nghệ, với trọng tâm là AI. Theo RBC, Sberbank đã đầu tư 1,5 tỷ USD vào nghiên cứu AI từ năm 2022 đến 2024, phát triển các giải pháp như GigaChat, một đối thủ của ChatGPT (Mỹ). GigaChat đã được triển khai trong các dịch vụ tài chính, y tế, và giáo dục, với hơn 10 triệu người dùng tại Nga vào năm 2025.

Theo Vedomosti, thị trường AI Nga đạt giá trị 550 tỷ rúp (khoảng 6-7 tỷ USD) năm 2024, tăng 30% so với năm 2023. Chính phủ Nga đặt mục tiêu đưa AI đóng góp 10% vào GDP quốc gia vào năm 2030.

Ba là phần mềm doanh nghiệp. Các lệnh trừng phạt buộc doanh nghiệp Nga tìm kiếm các giải pháp phần mềm nội địa để thay thế các sản phẩm của SAP, Oracle, và Microsoft. Điều này đã tạo cơ hội cho các công ty như 1C và các nhà phát triển khác.

Công ty 1C dẫn đầu trong lĩnh vực phần mềm kế toán và quản lý doanh nghiệp. Theo Kommersant, 1C đã tăng thị phần lên 70% trong thị trường phần mềm doanh nghiệp Nga năm 2024, với doanh thu đạt 1,2 tỷ USD. Các sản phẩm như 1C:ERP được sử dụng rộng rãi trong các ngành công nghiệp, bán lẻ và dịch vụ.

MyOffice là bộ phần mềm văn phòng do Nga phát triển, thay thế cho Microsoft Office. MyOffice đã được triển khai tại hơn 5.000 tổ chức nhà nước và doanh nghiệp tư nhân năm 2025, với số lượng người dùng tăng 40% so với năm 2023.

Bốn là công nghệ tài chính (FinTech). Ngành FinTech Nga đã phát triển mạnh mẽ nhờ vào các sáng kiến thay thế các hệ thống thanh toán quốc tế như Visa và Mastercard. Hệ thống thanh toán Mir được phát triển bởi Ngân hàng Trung ương Nga; trở thành phương thức thanh toán chính trong nước. Đến năm 2025, Mir đã xử lý hơn 40% giao dịch thanh toán tại Nga, với hơn 150 triệu thẻ được phát hành.

Hai ngân hàng Sberbank và Tinkoff đầu tư mạnh vào các giải pháp FinTech, bao gồm ví điện tử, thanh toán không tiếp xúc và nền tảng ngân hàng trực tuyến. Theo Vedomosti, Sberbank đã đạt doanh thu 500 triệu USD từ các dịch vụ FinTech trong năm 2024, tăng 18% so với năm trước.

Năm là thương mại điện tử và dịch vụ trực tuyến. Thương mại điện tử là một lĩnh vực khác chứng kiến sự bùng nổ tại Nga, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch Covid-19 và các hạn chế nhập khẩu. Ozon và Wildberries là hai nền tảng thương mại điện tử lớn nhất Nga, đã đạt doanh thu kỷ lục. Ozon ghi nhận doanh thu 1,8 tỷ USD năm 2024, tăng 35% so với năm 2023, trong khi Wildberries đạt 1,5 tỷ USD, tăng 30%. Cả hai nền tảng đã mở rộng hoạt động sang các thị trường như Trung Á và Đông Âu. Yandex.Market trở thành một trong những sàn giao dịch trực tuyến hàng đầu, với hơn 20 triệu người dùng hoạt động hàng tháng vào năm 2025.

Thách thức và giải pháp

Mặc dù đạt được nhiều thành tựu tích cực, ngành CNTT Nga vẫn đối mặt với những thách thức lớn, trước hết là thiếu hụt phần cứng. Nga phụ thuộc vào nhập khẩu chip và vi mạch từ Trung Quốc và đảo Đài Loan. Theo TASS, chỉ 20% linh kiện điện tử được sản xuất trong nước vào năm 2024, khiến Nga dễ bị tổn thương trước các biến động trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tiếp đó là chảy máu chất xám. Sự di cư của các chuyên gia CNTT là vấn đề nghiêm trọng. Theo Vedomosti, 100.000 chuyên gia CNTT đã rời Nga từ năm 2022 đến 2024. Tuy nhiên, chính phủ đã triển khai các biện pháp như tăng lương, cung cấp nhà ở để thu hút nhân tài trở về. Ngoài ra, các công ty Nga phải cạnh tranh với các gã khổng lồ công nghệ toàn cầu trong khi bị hạn chế tiếp cận công nghệ tiên tiến. Tuy nhiên, các thị trường mới như châu Á, châu Phi đã mở ra cơ hội cho các công ty Nga.

Để giải quyết các thách thức này, Nga đã tăng cường hợp tác với các quốc gia như Trung Quốc, Ấn Độ, và các nước BRICS. Theo Nezavisimaya Gazeta, Nga đã ký các thỏa thuận hợp tác công nghệ với Trung Quốc, bao gồm phát triển chung chip và phần mềm AI, với tổng giá trị hợp đồng ước tính 2 tỷ USD vào năm 2024.

Ngành CNTT Nga được dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng trong những năm tới, nhờ vào các yếu tố: Một là sự hỗ trợ chính phủ. Chính phủ Nga dự kiến tăng ngân sách cho ngành CNTT lên 3.000 tỷ rúp (32 tỷ USD) từ năm 2025 đến 2030. Hai là mở rộng thị trường quốc tế. Các công ty công nghệ như Kaspersky, Yandex, Group-IB đang đẩy mạnh hiện diện tại châu Á, châu Phi, Mỹ Latinh, nơi các lệnh trừng phạt không có tác động lớn. Ba là phát triển nguồn nhân lực. Nga đang đầu tư vào giáo dục CNTT, với mục tiêu đào tạo 1 triệu chuyên gia CNTT mới vào năm 2030, theo RBC.

Theo một bài đăng trên X, 10 công ty CNTT hàng đầu của Nga đã đạt doanh thu 56 tỷ USD kể từ năm 2022, bất chấp các lệnh trừng phạt, cho thấy khả năng cạnh tranh mạnh mẽ của ngành.

Các lệnh trừng phạt, dù là thách thức lớn, đã trở thành động lực để ngành CNTT Nga chuyển mình và phát triển. Bằng cách tập trung vào thay thế nhập khẩu, đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, tận dụng nguồn nhân lực chất lượng cao, Nga đã “biến khó khăn thành cơ hội”. Các lĩnh vực như an ninh mạng, trí tuệ nhân tạo, phần mềm doanh nghiệp, FinTech và thương mại điện tử đã chứng minh sức mạnh của ngành CNTT Nga.

Với sự hỗ trợ của chính phủ và chiến lược mở rộng thị trường quốc tế, ngành CNTT Nga không chỉ vượt qua các lệnh trừng phạt mà còn có tiềm năng trở thành một trong những ngành dẫn đầu trên thị trường toàn cầu trong thập niên tới.

Theo K-Politika, TASS