12 ngày lửa đạn: Ông Trump biến chiến tranh thành cơ hội hòa bình?

Tuyên bố này đánh dấu bước ngoặt đáng kinh ngạc trong chiến lược ngoại giao của ông Trump, từ những lời đe dọa “đầu hàng vô điều kiện” và không kích hủy diệt đến vai trò trung gian hòa giải, mang lại hy vọng hòa bình mong manh cho Trung Đông.

Làm thế nào ông Trump chuyển từ lập trường cứng rắn, ám chỉ sẵn sàng “lật đổ chế độ Iran”, sang “hòa giải” nhanh như vậy?

Cuộc xung đột Israel - Iran bùng nổ ngày 13/6 khi Israel phát động chiến dịch “Sư tử trỗi dậy”, không kích các cơ sở hạt nhân của Iran với lý do ngăn chặn Tehran phát triển vũ khí hạt nhân. Iran đáp trả bằng các cuộc tấn công tên lửa đạn đạo, bao gồm tên lửa siêu vượt âm Fattah-1, nhắm vào các thành phố lớn của Israel như Tel Aviv và Haifa.

Theo Reuters, cuộc chiến đã khiến hơn 600 người thiệt mạng ở Iran và ít nhất 24 người ở Israel, với hàng nghìn người khác bị thương và mất nhà cửa.

Mỹ, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Trump, ban đầu giữ vai trò hỗ trợ Israel. Ngày 22/6, ông tuyên bố các cuộc không kích của Mỹ đã “xóa sổ hoàn toàn” ba cơ sở hạt nhân của Iran, nhấn mạnh Iran phải lựa chọn giữa “hòa bình hoặc thảm họa”.

Tuy nhiên, hai ngày sau, ông bất ngờ công bố lệnh ngừng bắn, tuyên bố Iran bắt đầu ngừng bắn trước, theo sau là Israel sau 12 giờ; cuộc chiến sẽ chính thức kết thúc. Sự chuyển đổi nhanh chóng này đã khiến các nhà phân tích quốc tế đặt câu hỏi: Liệu đây là chiến lược được tính toán kỹ lưỡng hay chỉ là động thái chính trị ngẫu hứng?

Giai đoạn 1: Lời đe dọa và hành động quân sự

Khi cuộc xung đột bùng nổ, ông Trump áp dụng một lập trường hiếu chiến chưa từng có. Ngày 19/6, ông yêu cầu Iran “đầu hàng vô điều kiện” trước sức mạnh quân sự của Mỹ và Israel, đe dọa tấn công các cơ sở hạt nhân của Tehran nếu không tuân thủ. Trong bài phát biểu truyền hình, ông nhấn mạnh rằng Mỹ sẽ không cho phép Iran sở hữu vũ khí hạt nhân, gọi đó là “mối đe dọa hiện hữu” đối với an ninh toàn cầu.

Chiến lược này được củng cố bởi các hành động quân sự trực tiếp. Ngày 22/6, Mỹ triển khai 7 máy bay ném bom tàng hình B-2, thả 14 quả bom xuyên phá GBU-57 xuống các cơ sở hạt nhân Fordo, Natanz và Isfahan của Iran.

Các cuộc không kích này đã phá hủy phần lớn các máy ly tâm tại Natanz, làm gián đoạn chương trình hạt nhân của Iran trong nhiều năm. Phó Tổng thống JD Vance tuyên bố trên Fox News rằng Iran “không còn khả năng phát triển vũ khí hạt nhân” sau các cuộc tấn công này.

Tuy nhiên, Iran không khuất phục. Lãnh tụ tối cao Ayatollah Ali Khamenei cảnh báo bất kỳ hành động quân sự nào của Mỹ sẽ dẫn đến “thiệt hại không thể khắc phục”. Iran đáp trả bằng cuộc tấn công tên lửa vào căn cứ không quân Al Udeid của Mỹ ở Qatar đêm ngày 23/6, dù không gây thương vong. Ông Trump gọi đây là “phản ứng yếu ớt” và tiếp tục thúc giục Iran chọn hòa bình.

Chuyên gia Marina Miron từ Đại học King’s College London nhận định: “Lập trường ban đầu của ông Trump là chiến lược ‘sức mạnh tối đa’, nhằm gây áp lực lên Iran bằng cả lời nói và hành động. Tuy nhiên, việc Iran đáp trả bằng các cuộc tấn công vào căn cứ Mỹ cho thấy chiến lược này có nguy cơ leo thang ngoài tầm kiểm soát”.

Giai đoạn 2: Dấu hiệu chuyển hướng ngoại giao

Dù khởi đầu bằng những lời đe dọa, ông Trump sớm nhận ra rằng một cuộc chiến kéo dài với Iran không chỉ tốn kém mà còn có thể làm suy yếu vị thế của Mỹ trong khu vực.

Ngày 20/6, ông cho biết có “khả năng đáng kể” để đàm phán với Iran; tuyên bố sẽ chờ hai tuần trước khi quyết định có tấn công thêm hay không. Điều này đánh dấu sự chuyển đổi từ chính sách đối đầu sang tìm kiếm giải pháp ngoại giao.

Qatar và các quốc gia vùng Vịnh như Oman đóng vai trò trung gian quan trọng trong việc giảm căng thẳng. Một quan chức giấu tên của Iran nói với CNN rằng Tehran sẵn sàng đàm phán nếu Israel ngừng các cuộc không kích. Ông Trump, nhận thấy cơ hội, đã tận dụng các kênh ngoại giao này để thúc đẩy thỏa thuận ngừng bắn. Sự tham gia của Phó Tổng thống JD Vance và Đặc phái viên Trung Đông Steve Witkoff trong các cuộc đàm phán bí mật tại Doha càng củng cố nỗ lực này.

Chuyên gia Omar Rahman từ Al Jazeera bình luận: “Tổng thống Trump dường như đã nhận ra rằng một cuộc chiến toàn diện với Iran sẽ gây tổn thất lớn cho cả Mỹ và Israel, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang bất ổn. Việc chuyển sang ngoại giao là động thái thực dụng nhưng thiếu minh bạch về chi tiết khiến người ta nghi ngờ về tính bền vững của thỏa thuận”.

Giai đoạn 3: Tuyên bố ngừng bắn - bước đi táo bạo

Ngày 24/6, ông Trump bất ngờ tuyên bố trên Truth Social rằng Israel và Iran đã đồng ý lệnh ngừng bắn “hoàn toàn và triệt để”. Ông viết: “Iran sẽ bắt đầu ngừng bắn trước, 12 giờ sau Israel cũng sẽ ngừng bắn. Sau 24 giờ tới, thế giới sẽ chào đón sự kết thúc chính thức của Cuộc chiến 12 ngày giữa Israel và Iran”.

Ông Trump ca ngợi cả hai bên vì “sức bền, lòng dũng cảm và trí tuệ” trong việc đạt được thỏa thuận, đồng thời nhấn mạnh rằng lệnh ngừng bắn sẽ mở đường cho hòa bình lâu dài trong khu vực.

Ban đầu, cả Israel và Iran đều chưa đưa ra xác nhận chính thức, thậm chí hiện vẫn tấn công đáp trả lẫn nhau, làm dấy lên nghi vấn về tính xác thực của tuyên bố này. Một quan chức Iran nói rằng Tehran “chưa nhận được bất kỳ đề xuất ngừng bắn nào” và không thấy lý do để ngừng bắn. Trong khi đó, Israel tiếp tục phát đi cảnh báo sơ tán tại Tehran, cho thấy sự nghi ngờ về khả năng thực thi thỏa thuận.

Một nhà phân tích nhận định, tuyên bố của ông Trump có thể là chiến thuật để giành thế thượng phong chính trị, buộc cả Israel và Iran phải công khai lập trường. Nếu thỏa thuận thất bại, ông có thể đổ lỗi cho sự thiếu hợp tác của hai bên. Nếu thành công, ông sẽ được ghi nhận là người mang lại hòa bình.

Cuối cùng, trưa ngày 24/6, cả Israel và Iran xác nhận đã đồng ý ngừng bắn với Iran theo đề xuất của Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Chiến lược “hòa bình thông qua sức mạnh”?

Chiến lược của ông Trump trong cuộc xung đột này có thể được tóm gọn trong cụm từ “hòa bình thông qua sức mạnh”. Bằng cách kết hợp các cuộc không kích mạnh mẽ với lời đe dọa; sau đó là các nỗ lực ngoại giao, ông tạo ra kịch bản mà cả Israel và Iran đều phải cân nhắc các lựa chọn của mình.

Theo Guardian, việc ông Trump công khai ca ngợi Iran vì đã thông báo trước về cuộc tấn công vào căn cứ Al Udeid cho thấy ông muốn mở ra kênh đối thoại, ngay cả khi vẫn duy trì áp lực quân sự.

Tuy nhiên, chiến lược này không phải không có rủi ro. Việc Mỹ trực tiếp tham gia không kích các cơ sở hạt nhân của Iran khiến Tehran coi đó là “sự phản bội ngoại giao”, mất uy tín trước Lãnh tụ tối cao của Iran. Hơn nữa, sự thiếu đồng thuận trong nội bộ chính quyền Tổng thống Trump - thể hiện qua việc Giám đốc Tình báo Quốc gia Tulsi Gabbard bị ông Trump công khai bác bỏ về đánh giá chương trình hạt nhân của Iran, cho thấy sự thiếu thống nhất trong cách tiếp cận, thậm chí phong trào MAGA của ông cũng bị chia rẽ lớn.

Chuyên gia Jamal Abdi từ Hội đồng Quốc gia người Mỹ gốc Iran (NIAC) nhận xét: “Ông Trump đi ván cờ mạo hiểm; sử dụng sức mạnh quân sự để gây áp lực, đồng thời vẫn mở cửa cho đàm phán. Tuy nhiên, sự thiếu minh bạch và tính ngẫu hứng trong các tuyên bố của ông có thể làm suy yếu lòng tin của cả Israel và Iran”.

Lệnh ngừng bắn giữa Israel - Iran, nếu thực sự được tuân thủ chặt chẽ, sẽ có tác động sâu rộng đến khu vực Trung Đông và thế giới. Theo Bloomberg, giá dầu đã giảm xuống mức thấp nhất trong hơn một tuần sau tuyên bố của ông Trump đêm qua, cho thấy thị trường phản ứng tích cực với triển vọng hòa bình giữa hai quốc gia Trung Đông. Tuy nhiên, các nhà phân tích cảnh báo, bất kỳ hành động khiêu khích nào từ Israel, Iran hoặc các lực lượng ủy nhiệm của Iran như Hezbollah có thể làm sụp đổ thỏa thuận.

Về dài hạn, lệnh ngừng bắn có thể mở ra cơ hội để nối lại các cuộc đàm phán hạt nhân giữa Mỹ với Iran, vốn đã bị đình trệ kể từ khi Tổng thống Trump tuyên bố rút khỏi Thỏa thuận JCPOA năm 2018.

Tổng Giám đốc IAEA Rafael Grossi cho biết các cuộc tấn công vào cơ sở Natanz và Fordo đã làm gián đoạn chương trình hạt nhân của Iran, nhưng Tehran vẫn có thể khôi phục trong vài năm. Một giải pháp ngoại giao bền vững sẽ đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa Mỹ, Israel và các bên trung gian như Qatar.

Hành trình từ “đe dọa hủy diệt” đến “hòa giải ngoại giao” của Tổng thống Trump trong cuộc xung đột Israel - Iran là minh chứng cho phong cách lãnh đạo đầy bất ngờ và khó đoán định của ông.

Bằng cách kết hợp sức mạnh quân sự với các kênh ngoại giao, ông Trump đã biến một cuộc chiến quân sự Israel - Iran có nguy cơ kéo dài thành một cơ hội để khẳng định “vai trò trung gian” của Mỹ. 

Liệu ông Trump có thể biến “Cuộc chiến 12 ngày” thành một chiến thắng ngoại giao hay chỉ là khoảnh khắc ngắn ngủi của hòa bình? Câu trả lời trên phụ thuộc vào khả năng của ông trong duy trì áp lực và thuyết phục các bên tuân thủ thỏa thuận. Như nhà phân tích Omar Rahman đã nói: “Ông Trump có thể đã mở ra cánh cửa hòa bình, nhưng cánh cửa đó rất dễ bị đóng lại nếu không có sự cam kết thực sự từ hai phía”.