Lộ trình giúp người dân không phải bỏ tiền túi khi khám chữa bệnh

Ngày 29/12/2023, Chính phủ Mexico đã khánh thành Trung tâm phân phối Dược phẩm quốc gia có quy mô lớn nhất thế giới, kết nối với toàn bộ hệ thống bệnh viện và cơ sở y tế trong cả nước để đưa các sản phẩm y tế hoàn toàn miễn phí đến tay người bệnh trong thời gian tối đa 48 giờ, bất kể tới địa điểm nào trên toàn lãnh thổ.

Thông tin trên khiến tôi tò mò và thôi thúc tôi đến đất nước 130 triệu dân này. Nếu quả thực như lời tuyên bố của lãnh đạo Mexico, đây thực sự là hình mẫu của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, phải học tập.

Vậy nhưng sự thực không như mơ. Gần 2 năm sau khi thành lập, Trung tâm phân phối Dược phẩm quốc gia của Mexico vẫn chưa thể đạt được kỳ vọng của chính quyền và đặc biệt, của những người dân nghèo.

Điều đó cũng dễ hiểu, bởi nếu cung cấp thuốc miễn phí cho toàn dân, cần phải có nguồn ngân sách khổng lồ và chắc chắn sẽ ngoài tầm kiểm soát. Đơn cử như thuốc chữa ung thư hiện nay, thế hệ mới có giá thành hàng trăm triệu đồng/liệu trình. Việc lạm dụng chỉ định nếu thuốc được cấp phát miễn phí sẽ khiến bất cứ quỹ nào cũng bị thâm thủng.

Hệ thống chăm sóc sức khỏe của Mexico, bao gồm cả các nhà cung cấp dịch vụ công và tư, phải đối mặt với những thách thức bao gồm sự chênh lệch về cung - cầu, thời gian chờ đợi lâu và một bộ phận đáng kể dân số không có bảo hiểm y tế (BHYT), chiếm khoảng 14%, dẫn đến bệnh nhân phải bỏ tiền túi chữa bệnh rất lớn (khoảng 39% - số liệu năm 2024).

Tất cả những thách thức ấy đều rất giống với hệ thống y tế Việt Nam. Có khác là về tỷ lệ bao phủ BHYT của Việt Nam cao hơn (báo cáo năm 2024 là 94,1%), số giường bệnh công lập nhiều hơn và thời gian chờ khám bệnh ít hơn theo thống kê so với Mexico.

Tuy nhiên, một con số đáng báo động là tỷ lệ chi tiền túi của bệnh nhân ở Việt Nam lại nhỉnh hơn, với 39,6% vào năm 2022 (chưa có thống kê mới hơn). Đây là tiêu chí quan trọng để định hướng phát triển y tế trong thời gian tới.

Không như giáo dục, định mức cho một học sinh là giống nhau nên việc miễn học phí có thể được tính toán rõ ràng, còn y tế phức tạp hơn nhiều. Số tiền chi trả cho mỗi bệnh nhân rất khác nhau nên việc miễn tất cả viện phí là khó khả thi.

Vậy làm thế nào để giảm việc chi tiền túi của người dân trong việc khám chữa bệnh? Cách làm như Mexico nghe rất hay, nhưng thực tế chưa đạt kết quả như kỳ vọng. Theo tôi, chúng ta cần phối hợp 2 nguồn lực riêng biệt là Nhà nước và Quỹ bảo hiểm y tế để bảo đảm người dân được chăm sóc sức khỏe, và không phải bỏ tiền túi, trong khi đó vẫn phát triển được kỹ thuật cao, đảm bảo không bị vỡ quỹ bảo hiểm.

Việt Nam cần làm từng bước theo nguyên lý chung này, vừa làm vừa đánh giá tác động để tiến lên các nấc thang tiếp theo.

Giai đoạn đầu tiên, Nhà nước cần bỏ tiền chi trả cho việc khám bệnh (công khám miễn phí) bằng cách trả tiền trực tiếp cho các cơ sở y tế theo số lượt khám mỗi năm. Đây có thể gọi là Quỹ hỗ trợ khám bệnh toàn dân - như một dạng miễn học phí cho học sinh phổ thông. Mỗi bệnh nhân khám bệnh theo giá quy định (ví dụ 200.000 đồng/lượt khám) và số lượng không đột biến trên phạm vi cả nước, nên hoàn toàn có thể tính toán được.

Công nghệ thông tin và hậu kiểm sẽ ngăn chặn ý định lạm dụng quỹ khám bệnh miễn phí này của Chính phủ. Các xét nghiệm trong khám bệnh cũng như chi phí điều trị nội trú vẫn sẽ do bảo hiểm y tế chi trả.

Các bệnh viện công muốn có thu nhập tăng thêm phải cải tiến chất lượng dịch vụ để cạnh tranh lành mạnh, nâng số lượng khám bệnh cũng như phòng khám, dịch vụ theo yêu cầu dành cho người giàu để có thu nhập tăng thêm cho nhân viên y tế và tái đầu tư trang thiết bị; tương tự với bệnh viện tư là liên tục cải tiến chất lượng dịch vụ để từ đó mang lại hiệu quả kinh tế.

Bảo hiểm y tế cần thiết kế nhiều mức đóng để có các mức chi trả khác nhau. Ví dụ, những phẫu thuật đắt tiền vẫn được BHYT chi trả 100% nếu mức đóng là A, 75% nếu đóng mức B...

Mức thông thường hiện nay vẫn duy trì, nhưng cần nghiên cứu nâng trần chi trả để giúp người dân không phải bỏ tiền túi trong việc chữa bệnh.

Mặt khác, cần tạo điều kiện tối đa cho các công ty tham gia vào thị trường bảo hiểm y tế còn rất sơ khai này tại Việt Nam; nghiên cứu phát triển thuốc và trang thiết bị "Made in Việt Nam" hoặc phối hợp với các công ty ngoại quốc giảm giá thành đầu vào của khám chữa bệnh...

Ngoài ra, để tránh vỡ quỹ, cần phối hợp chặt chẽ với các hội chuyên ngành để bảo đảm các chỉ định điều trị; ứng dụng tối đa công nghệ thông tin trong quản lý quỹ. Đặc biệt, nên chuyển từ xuất toán sang cơ chế phạt, chấm dứt hợp đồng khi cơ sở y tế nhiều lần vi phạm việc lạm dụng quỹ. 

Giai đoạn tiếp theo khi mọi việc đã vào đúng quỹ đạo, hệ thống y tế chắc chắn sẽ vận hành theo thông lệ quốc tế. Đó là bệnh nhân đóng bảo hiểm y tế, bệnh viện thực hiện khám chữa bệnh, bảo hiểm thanh toán tính đúng, tính đủ khi ra viện. Khi không còn phải "cùng chi trả tiền khám chữa bệnh" - khoản tiền mà người bệnh có BHYT phải cùng chi trả với cơ quan Bảo hiểm xã hội theo tỷ lệ % được hưởng của loại thẻ BHYT, người dân được hưởng mọi thành quả của sự phát triển trong một xã hội văn minh và phát triển bền vững.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!