Việt Nam đối mặt gánh nặng sức khỏe phổi do COPD

Nguyên nhân tử vong đứng thứ 3 nhưng bị “bỏ quên”

Báo cáo quốc tế “The Global State of COPD - Driving change to tackle a lung health crisis” cảnh báo COPD là “khủng hoảng sức khỏe phổi đang gia tăng” và đòi hỏi hành động cấp bách từ các quốc gia, trong đó có Việt Nam.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đến năm 2030, COPD sẽ tiếp tục là bệnh gây tử vong đứng thứ ba toàn cầu.

PGS.TS Vũ Văn Giáp, Phó giám đốc Bệnh viện Bạch Mai, cho biết thêm: “COPD hiện là nguyên nhân tử vong đứng thứ ba trên thế giới, chỉ sau bệnh tim mạch và đột quỵ”. Tại Việt Nam, tỉ lệ mắc COPD ở người trên 40 tuổi là 7,1% ở nam giới và 1,9% ở nữ giới. Mỗi năm Việt Nam có khoảng 25.000 ca tử vong do COPD.

Trong khi đó, theo báo cáo “The Global State of COPD”, 65-80% người mắc COPD chưa bao giờ được chẩn đoán, khiến phần lớn nhập viện ở giai đoạn muộn, tốn kém và nguy hiểm hơn.

Theo PGS Giáp, hiện nay, nhận thức của cộng đồng về COPD còn hạn chế. Nhiều bệnh nhân chỉ nghĩ mình “ho lâu ngày”, “thở kém do tuổi tác”, dẫn đến bỏ qua giai đoạn vàng để can thiệp sớm.

Người tăng huyết áp hay tiểu đường đều biết phải dùng thuốc lâu dài, nhưng bệnh nhân COPD sau đợt cấp nguy kịch, chỉ cần đỡ hơn là tự ý bỏ thuốc. Điều này khiến chức năng phổi giảm dần và không thể hồi phục.

Việc chẩn đoán bệnh COPD còn nhiều hạn chế do sự nhầm lẫn khi đánh giá triệu chứng như ho và khó thở. Mặc dù đo hô hấp ký là phương pháp chuẩn xác và chi phí thấp, nhiều trường hợp vẫn bỏ qua, thay vào đó là các xét nghiệm thông thường khác như chụp X-quang, dẫn đến bỏ sót bệnh.

Một bệnh nhân chia sẻ: “Giống như hầu hết mọi người, tôi chưa từng nghe về COPD và không biết nó ảnh hưởng thế nào đến cuộc sống. Khi bệnh nặng lên, tôi mới hoảng hốt thì đã muộn”.

Căn bệnh COPD ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng sống của người bệnh. “Có những ngày, việc tắm rửa, mặc quần áo hay thậm chí nói chuyện cũng trở nên khó khăn”, một bệnh nhân chia sẻ.

Theo chuyên gia, việc xuất hiện nhiều các đợt cấp sẽ làm sụt giảm dần chức năng phổi theo thời gian và không thể hồi phục. Trong khi đó, việc phát hiện và can thiệp điều trị sớm giúp làm chậm diễn tiến nặng lên của bệnh, ngăn ngừa đợt cấp. Hiện tại, việc điều trị COPD nếu phát hiện sớm mang lại hiệu quả tốt, người bệnh cải thiện triệu chứng rất tốt.

Không chỉ người hút thuốc mới mắc COPD

Nhiều người lầm tưởng, COPD chỉ xảy ra ở người hút thuốc lá, nhưng thực tế tình trạng ô nhiễm môi trường, nghề nghiệp, khói than cũng làm tăng nguy cơ mắc căn bệnh này. Có đến 25-45% ca COPD toàn cầu xảy ra ở người không hút thuốc.

Ở các nước thu nhập thấp và trung bình, 23% tử vong do COPD liên quan ô nhiễm không khí trong nhà, đặc biệt từ khói bếp củi, than.

Phụ nữ tiếp xúc với khói sinh khối khi nấu ăn có nguy cơ mắc COPD cao hơn.

Các yếu tố như ô nhiễm không khí, tỷ lệ hút thuốc lớn, ô nhiễm khói bếp tại nông thôn, tiêm chủng thấp, chẩn đoán muộn… đều làm tăng nguy cơ mắc COPD.

Không chỉ để lại gánh nặng về sức khỏe, COPD còn gây nên gánh nặng kinh tế khổng lồ. Báo cáo quốc tế cảnh báo COPD có thể gây tổn thất 4,3 nghìn tỷ USD cho kinh tế toàn cầu giai đoạn 2020–2050 nếu không đầu tư can thiệp.

Tại Việt Nam, tổng gánh nặng chi phí y tế trực tiếp trên toàn dân số là 2.553 tỷ đồng với chi phí điều trị trung bình trên một người bệnh là 7,8 triệu đồng trong năm 2020.

Ngoài ra, mỗi đợt cấp COPD - dù mức độ trung bình - làm tăng nguy cơ: nhập viện, nhồi máu cơ tim, đột quỵ, tử vong do biến cố tim-phổi.

Phát hiện sớm là chìa khóa để “chặn đứng” COPD.

PGS Giáp nhấn mạnh, dù COPD đang là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ ba trên toàn thế giới, nhưng ít được phát hiện, chẩn đoán đúng ở giai đoạn sớm, dẫn đến việc người bệnh không được điều trị hoặc điều trị không đúng cách.

Chẩn đoán COPD sớm và phù hợp có thể tác động rất đáng kể đến sức khỏe của cộng đồng, giúp cải thiện các triệu chứng, chức năng phổi và chất lượng cuộc sống của người bệnh.

“Bất kỳ người dân nào bị khó thở, ho mạn tính hoặc có đờm, có tiền sử nhiễm trùng đường hô hấp dưới tái phát hoặc có tiền sử tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ như thuốc lá, thuốc lào, nhiên liệu nấu ăn hoặc khói bụi nghề nghiệp cần được xem xét chẩn đoán COPD”, PGS Giáp nhấn mạnh.

Chuyên gia này cũng khuyến cáo, những người đã từng hút thuốc lá, đang hút thuốc lá; người từ 40 tuổi; người có ho khạc đờm, ho nhiều hơn, khó thở nhiều hơn khi gắng sức là đối tượng có nguy cơ cao mắc COPD, khi đi khám cần được đo chức năng hô hấp để được sàng lọc, chẩn đoán bệnh.

Hãy tránh xa thuốc lá, tránh xa môi trường ô nhiễm không khí và khói bụi nghề nghiệp, duy trì hoạt động thể chất như tập thể dục thường xuyên hoặc vật lý trị liệu để phục hồi chức năng phổi và luôn đảm bảo chế độ dinh dưỡng lành mạnh và giàu chất chống oxy hóa.

Người bệnh COPD cần tiêm phòng đầy đủ vaccine, đặc biệt là vaccine phòng cúm và phế cầu, tái khám định kỳ và tuân thủ việc sử dụng thuốc điều trị để kiểm soát bệnh.