Tọa đàm trực tuyến về tiêm chủng mở rộng

-  GS.TS. Trịnh Quân Huấn, nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế, Chuyên gia cao cấp Bộ Y tế

- GS.TS. Nguyễn Trần Hiển, Trưởng Ban quản lý Dự án Tiêm chủng mở rộng, Viện trưởng Viện vệ sinh dịch tễ Trung ương.

- GS.TS Nguyễn Đình Bảng, nguyên Viện trưởng Viện Kiểm nghiệm Vắc xin và Sinh phẩm y tế.

- PGS. TS. Đỗ Sỹ Hiển, nguyên Chủ nhiệm Chương trình Tiêm chủng mở rộng quốc gia.

- Bác sĩ Kohei Toda, chuyên gia Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam.

Xin hỏi đại điện của Bộ y tế, Thủ tướng Chính phủ vừa cho phép tiếp tục sử dụng vắc xin Quinvaxem trong chương trình tiêm chủng mở rộng. Với tư cách quản lí nhà nước và trách nhiệm chuyên môn thì xin Bộ Y tế giải thích tại sao lại đề nghị tiếp tục dùng vắc xin này? Tại sao lúc thì yêu cầu ngừng và lúc lại cho tiếp tục, khiến chúng tôi rất hoang mang. Xin cảm ơn.

GS.TS. Trịnh Quân Huấn: Ngày 30/7/2013, Thủ tướng đã có Quyết định cho phép Bộ Y tế được sử dụng lại vắc xin này. Cách đây 2 tháng, vắc xin này đã có một số vấn đề liên quan đến tai biến, sau khi có tai biến, Bộ Y tế nhanh chóng triển khai các hoạt động, đặc biệt là đã dừng vắc xin này.

Vắc xin này là một trong những vắc xin được WHO khuyến cáo sử dụng trên toàn cầu, đây là vắc xin 5 trong 1, nghĩa là phòng được 5 bệnh mà chỉ cần tiêm 1 mũi. Vừa rồi có sự liên quan tới các trường hợp tử vong tới Quinvaxem khi tiêm.

Chúng ta biết rằng, bất kỳ vắc xin hay thuốc nào, khi liên quan tới sự cố, sức khỏe con người thì phải dừng. Khi dừng, Bộ Y tế cũng nhanh chóng triển khai một loạt hoạt động liên quan đến lấy mẫu, liên quan tới thực hiện quy trình tiêm chủng, phối hợp với các cơ quan liên quan triển khai các hoạt động kiểm tra, giám sát gửi mẫu đi nước ngoài.

Sau thời gian dài gửi mẫu tới các tổ chức quốc tế trong đó có sự giúp đỡ của WHO, các phòng xét nghiệm chuẩn của quốc tế ở Anh, Mỹ, Nhật Bản. Cuối cùng, việc xác định Quinvaxem là 1 trong những vắc xin an toàn- có nghĩa là được tiếp tục sử dụng. Theo Luật phòng chống bệnh  truyền nhiễm, cũng như Quyết định 23 của Bộ Y tế, khi vắc xin không phải là nguyên nhân chính trong liên quan tới tai biến, được sử dụng lại.

GS.TS Nguyễn Trần Hiển: Việc thực hành tạm dừng lô vắc xin hay một loạt các vắc xin  là thực hành thông thường của tiêm chủng mở rộng không chỉ của Việt Nam mà của nhiều nước trên thế giới. Trước 1 sự cố nguy cơ đe dọa sức khỏe trẻ em thì vấn đề an toàn trước hết là việc tạm dừng lô đó để tiến hành điều tra xét nghiệm nguyên nhân. Sau khi điều tra xong, nếu không có sự cố, cho sử dụng lại.

Thực tế, nhiều nước như Nhật Bản, Mỹ, Bhutan, Sri Lanka… có nhiều phản ứng sau tiêm Quinvaxem  cũng đã áp dụng biện pháp này. Đây là biện pháp thận trọng và đảm bảo an toàn tối đa cho sức khỏe trẻ em.

 Xin bác sĩ Toda cho biết đánh giá của quốc tế đối với chương trình tiêm chủng 30 năm của Việt Nam?

BS Toda - Ảnh VGP/Phan Hoàng

BS Toda: Trên thế giới hàng năm có khoảng 130 triệu trẻ cần được tiêm chủng, trung bình có khoảng 100 triệu trẻ được tiêm chủng (80%) còn 20% chưa được bảo vệ.

Ở Việt Nam tỷ lệ này luôn duy trì ở mức độ cao nhưng vẫn còn khoảng 10% trẻ em ở vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới, hải đảo, vùng đặc biệt khó khăn chưa được tiếp cận, bảo vệ bằng chương trình tiêm chủng. Đây là thách thức lớn đối với các bạn.

Nhưng phải công nhận chương trình tiêm chủng của Việt Nam đã hết sức thành công, tỷ lệ bao phủ cao của chương trình là thành tựu quan trọng đáng khích lệ.

Trên bình diện toàn cầu, sự thành công của chương trình tiêm chủng không chỉ bảo vệ mà còn cứu sống được rất nhiều trẻ em. Tổ chức Y tế Thế giới tính trung bình có khoảng 2,5 triệu em được cứu sống.

Ở Việt Nam, sau 30 năm có khoảng 67 triệu trẻ em được bảo vệ. Theo tính toán chương trình này cứu sống được khoảng 40.000 trẻ khỏi tử vong nếu không có chương trình tiêm chủng.

Do vậy, tổ chức y tế thế giới đánh giá rất cao nỗ lực chương trình tiêm chủng của các bạn.

Xin hỏi quy trình vận chuyển, nhập khẩu đến khâu phân phối đến từng vùng, nhất là vùng sâu, xa được thực thi như nào để không ảnh hưởng đến chất lượng của vắc xin khi tiêm cho trẻ?

GS.TS. Nguyễn Trần Hiển: Hiện nay, 10 trong 11 loại vắc xin dùng trong chương trình tiêm chủng mở rộng là vắc xin sản xuất trong nước, chỉ có 1 loại vắc xin nhập từ nước ngoài là vắc xin có thành phần Hib liên quan đến vắc xin Quinvaxem.

Điều kiện quan trọng nhất là vắc xin được bảo quản đúng nhiệt độ 2-8 độ C trong mọi khâu của quá trình tiêm chủng. Chúng tôi gọi đó là dây chuyền lạnh, là dây chuyền mà nhiệt độ luôn ở 2-8 độ C, bằng mọi phương tiện ở các tuyến. Ví dụ, như vắc xin nhập từ nước ngoài hoặc từ công ty sản xuất phân phối đến các viện khu vực ở Việt Nam thì được vận chuyển bằng máy bay, xe lạnh chuyên dụng tới các kho lạnh, tủ lạnh chuyên dụng. Riêng từ huyện xuống xã, vắc xin được vận chuyển trong các hòm lạnh, phích lạnh và chỉ chuyển trong ngày tiêm chủng.

Gần đây, với sự hỗ trợ của Chính phủ Luxembourg, Nhật Bản, chương trình có hệ thống liên vận khá hoàn hảo từ trung ương đến khu vực, tuyến tỉnh, huyện. Nhiều xã khó khăn được trang bị tủ chuyên dụng. Chúng ta có các cán bộ được đào tạo bài bản về công tác duy tu, bảo dưỡng, sửa chữa dây chuyền lạnh này.

Có thể nói dây chuyền lạnh của Việt Nam được xây dựng khá bài bản, được duy trì tốt.

Xin hỏi thêm là phích lạnh chuyển từ xã xuống thôn, bản thì giữ được bao lâu?

GS. TS Nguyễn Trần Hiển: Phích lạnh chỉ dùng để chuyển từ huyện xuống xã. Chúng ta chỉ triển khai tiêm chủng tại trạm y tế xã, không chuyển vắc xin xuống thôn, bản. Thường thì vắc xin được giữ trong ngày, nếu để lâu thì sẽ thay phích lạnh đó để nhiệt độ luôn giữ ở mức phù hợp.

Xin hỏi đã có lớp tập huấn chuyên biệt cho các bác sĩ, y tá về tiêm chủng hay chưa, thưa ông?

GS. TS Nguyễn Trần Hiển: Từ năm 2008, khi ban hành Quyết định 23 về sử dụng vắc xin, sinh phẩm y tế trong dự phòng và điều trị, có một điều kiện cơ bản là về nhân sự, cán bộ phải được tập huấn và cấp chứng chỉ.

Từ 2008-2010, toàn bộ 100% cán bộ tiêu chuẩn tại các tuyến đến tận xã đều được cấp chứng chỉ. Tuyến trung ương thì tập huấn, đào tạo cho tuyến khu vực và tuyến tỉnh, sau đó tỉnh đào tạo và cấp chứng chỉ cho tuyến huyện và tuyến xã.

Bên cạnh đó, hàng năm do cán bộ y tế thay đổi thường xuyên, việc đào tạo lại, đào tạo mới rất quan trọng, chúng tôi duy trì hoạt động này, bảo đảm là cán bộ y tế luôn được đào tạo và cập nhật kiến thức và những cán bộ thay thế cũng được đào tạo.

Gần đây, chúng tôi tăng cường hơn nữa, không chỉ đào tạo về tiêm chủng an toàn mà đào tạo về mặt quản lý vắc xin, quản lý tiêm chủng, xác định điều tra đánh giá nguyên nhân phản ứng  sau tiêm và đáp ứng sau tiêm. Một loạt các lớp tập huấn luôn được triển khai ở các tuyến để đáp ứng được nhu cầu để đảm bảo tiêm chủng an toàn và chất lượng.

GS Nguyễn Đình Bảng - Ảnh VGP/Phan Hoàng

Vắc xin viêm não Nhật Bản, vắc xin bại liệt uống do Việt Nam sản xuất là những vắc xin thế hệ cũ, tỉ lệ các phản ứng sau tiêm chủng cao, liệu chúng ta có động thái nào để đảm bảo an toàn cho trẻ khi uống hoặc tiêm những loại VX này không?

GS Nguyễn Đình Bảng: Vắc xin viêm não Nhật Bản và bại liệt là những vắc xin có tỷ lệ tai biến rất thấp chứ không phải như bạn nói. Đối với vắc xin viêm não do Việt Nam sản xuất 3-4 thập kỷ nay không những tai biến thấp mà có tác dụng bảo vệ cao, góp phần đẩy lùi bệnh viêm não Nhật Bản ở VN. Ngoài ra, vắc xin viêm não Nhật Bản do chúng ta sản xuất còn xuất khẩu được 5 triệu liều trong những năm gần đây, còn vắc xin bại liệt hầu như không có tai biến, nhờ đó chúng ta đã thanh toán được bệnh bại liệt vào năm 2000, là một trong những nước đầu tiên ở châu Á thanh toán được bệnh này.

Được biết là hiện nay chúng ta đã nghiên cứu ra vắc xin thế hệ mới nhưng vẫn chưa được đưa ra tiêm mở rộng, lý do của việc này là gì?

GS. Nguyễn Đình Bảng: VN rất cập nhật công nghệ sản xuất vắc xin của thế giới và đang có chủ trương sản xuất vắc xin theo công nghệ mới như vắc xin viêm gan B sản xuất theo công nghệ tái tổ hợp AND, vắc xin bại liệt đang triển khai theo công nghệ tiêm… Tất cả những công nghệ này được Bộ Y tế, Bộ KHCN hoàn toàn ủng hộ, có nhiều đề tài nghiên cứu sản xuất theo công nghệ mới…

Để có một vắc xin mới thì phải qua quá trình nghiên cứu từ phòng thí nghiệm, tiêm thử người tình nguyện, đảm bảo an toàn thì mới cấp phép sản xuất quy mô lớn, để sử dụng cho người dân. Quy trình này mất ít nhất 5 năm.

Hiện Việt Nam vẫn đang sử dụng một số vắc xin thuộc thế hệ cũ như vắc xin ho gà toàn tế bào, vắc xin viêm não Nhật Bản sản xuất từ não chuột, hay vắc xin “5 trong 1” Quinvaxem - loại vắc xin này ngay cả nước sản xuất là Hàn Quốc cũng đã không sử dụng. Xin hỏi tại sao những loại vắc xin trên vẫn được Bộ Y tế đưa vào sử dụng, dù đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo không nên sử dụng?

BS Toda: Xin cám ơn câu hỏi này, trước tiên  tôi xin phép được làm rõ 1 điều là WHO chưa bao giờ khuyến nghị rằng không sử dụng vắc xin trong tiêm chủng viêm não Nhật bản B tại Việt Nam mặc dù nó được sản xuất dựa trên não chuột. Theo quan điểm của WHO thì vắc xin này hoàn toàn an toàn để sử dụng.

Có một điểm WHO lưu ý vì vắc xin này chưa được thẩm định và lưu hành bởi WHO, do đó UNICEF có thể chưa sẵn sàng để cung ứng loại vắc xin này. Một lần nữa tôi xin khẳng định rằng WHO không khuyến nghị trẻ không sử dụng vắc xin.

PGS.TS Đỗ Sỹ Hiển: Tôi ủng hộ ý kiến của BS Toda và điều mà BS Toda nói là hoàn toàn đúng là vắc xin viêm não ở VN vẫn đảm bảo độ an toàn khi tiêm và mang lại hiệu quả như đã nói trước đây.

Chỉ có điều việc sản xuất vắc xin viêm não từ não động vật thì bản thân tôi nghĩ và nhiều chuyên gia suy nghĩ là cần chuyển sang sản xuất từ tế bào vero. Hiện nay xu hướng chung của thế giới là họ đang thay thế những vắc xin viêm não Nhật Bản sản xuất từ não chuột bằng 3 loại vắc xin là vắc xin sản xuất từ tế bào vero - là loại vắc xin sống và 2 loại vắc xin khác.

 Ông có thể giải thích rõ hơn về vắc xin toàn tế bào và vô bào được không?

PGS.TS Đỗ Sỹ Hiển: Có thể nói như thế này: Vắc xin vô bào và vắc xin ho gà toàn tế bào khác nhau về công nghệ sản xuất. Trong công nghệ sản xuất vắc xin ho gà toàn tế bào người ta sử dụng hoàn toàn tế bào của vi khuẩn ho gà để làm vắc xin còn vắc xin ho gà vô bào người ta chỉ lấy 3 đến 5 thành phần protein kháng nguyên của vỏ tế bào của con vi khuẩn ho gà để làm kháng nguyên. Và do công nghệ như vậy thì toàn bộ tế bào vi khuẩn ho gà chứa khoảng trên 3000 thành phần kháng nguyên. Có những thành phần kháng nguyên có tác dụng tạo ra kháng thể chống lại bệnh ho gà nhưng cũng có những cái không có tác dụng gì cả vì vậy khi đưa vào trong cơ thể nó gây ra nhiều loại phản ứng hơn so với các vắc xin ho gà vô bào.

Vậy thì loại vắc xin nào tốt hơn?

GS. Nguyễn Đình Bảng: Về mặt khoa học thì vắc xin vô bào là vắc xin được sản xuất sau, là vắc xin tiên tiến hơn. Nếu sử dụng cả tế bào của vi khuẩn ho gà thì ngoài kháng nguyên ra còn có  thành phần cấu tạo tế bào vi khuẩn mà cái đó thì chúng ta không cần thiết đưa vào cơ thể.

GS.TS Nguyễn Trần Hiển: Về tính an toàn của vắc xin thì vắc xin vô bào an toàn hơn theo nghĩa ít phản ứng phụ tại chỗ hơn chứ không phải an toàn hơn nghĩa là ít phản ứng nặng trầm trọng xảy ra hơn.

Trong khuyến cáo của Bộ Y tế, thế giới có đánh giá rất rõ cho dù vắc xin vô bào hay tế bào thì phản ứng nặng trầm trọng là như nhau. Và phản ứng chủ yếu ở đây với vắc xin toàn tế bào là tại chỗ tiêm đau, sưng, sốt, phản ứng nặng là tử vong thì gần như là rất thấp và tương đương với vắc xin vô bào. Điểm thứ 2 về mặt y học thì theo các nghiên cứu trên thế giới trong vấn đề xem xét lại vắc xin vô bào vì ở một số nước, vắc xin vô bào phản ứng thấp hơn so với vắc xin tế bào vì kháng nguyên không mạnh bằng sử dụng toàn bộ con vi khuẩn. Như vậy đáp ứng là sau khi tiêm vắc xin vô bào thấp hơn so với vắc xin toàn tế bào, thậm chí là tác động hẳn đến các vắc xin khác.

Các nhà nghiên cứu đang xem xét lại việc tiêm vắc xin vô bào triển khai như thế nào, nếu giữ nguyên thì phải tiêm mũi nhắc lại bổ sung, để tăng tính miễn dịch. Trong khi đó tiêm vắc xin toàn tế bào thì không cần tiêm nhắc lại bổ sung. Dù sao thì vắc xin toàn tế bào cũng được WHO khuyến cáo sử dụng còn tùy vào tình hình kinh tế của mỗi nước.

PGS.TS Đỗ Sỹ Hiển cho biết thêm: Tiêm vắc xin nhằm làm gì? Là để nhằm có kháng thể bảo vệ thế thì về mặt tạo kháng thể bảo vệ thì vắc xin ho gà vô bào hay vắc xin ho gà toàn tế bào đều có kháng thể bảo vệ rất tốt. Do đó trong khi chúng ta chưa thay đổi gì về thế hệ vắc xin thì tôi xin khuyến cáo rằng chúng ta yên tâm dùng vắc xin ho gà hiện nay chúng ta đang có vì nó  tạo ra một hệ thống miễn dịch bảo vệ rất tốt, hiệu quả thực tế trong quán trình mấy chục năm làm tiêm chủng. Chỉ có điều mấy phản ứng tại chỗ sốt, đau có nhiều hơn thì cán bộ y tế và bố mẹ cần lưu ý chăm sóc trẻ hơn.

PGS.TS Đỗ Sỹ Hiển - Ảnh VGP/Phan Hoàng

Từ tháng 7/2012 đến nay, có tới 13 trẻ sơ sinh bị tử vong sau khi tiêm vắc xin trong Chương trình tiêm chủng mở rộng, đây là một con số hết sức báo động. Xin ông cho biết, tới đây công tác thanh kiểm tra toàn diện các điểm tiêm ngừa trên toàn quốc sẽ được thực hiện như thế nào?

GS. TS. Nguyễn Trần Hiển: Công tác thanh kiểm tra quy trình tiêm chủng là quy định thường xuyên, được quy định trong Quyết định 23- việc thanh kiểm tra công tác tiêm chủng được tiến hành thường xuyên ở các tuyến.

Trước tình hình phản ứng sau tiêm xảy ra năm 2012, gần đây là năm 2013, qua công tác thanh tra, kiểm tra của Bộ Y tế, đoàn công tác làm việc với một số nơi xảy ra phản ứng sau tiêm, có phát hiện một số lỗi. Bộ Y tế thấy cần tăng cường hơn nữa công tác thanh, kiểm tra công tác tiêm chủng ở các tuyến.

Lần này, Bộ Y tế đề nghị thanh kiểm tra toàn diện theo 2 nghĩa phạm vi và nội dung. Thanh kiểm tra toàn bộ các quy trình liên quan tới tiêm chủng an toàn bao gồm nhân sự, cơ sở vật chất, vấn đề tiếp nhận, vận chuyển, bảo quản và cấp phát vắc xin ở các tuyến….

Gần đây, Bộ Y tế đã gửi công văn cho lãnh đạo các tỉnh, thành phố trong cả nước về việc tăng cường chỉ đạo triển khai công tác an toàn tiêm chủng trong đó có thanh kiểm tra. Vì trong Luật phòng chống bệnh truyền nhiễm có nói rõ chức  năng nhiệm vụ triển khai công tác tiêm chủng  ở các tuyến, các tỉnh là do chính quyền hay chủ tịch UBND các tỉnh chịu trách nhiệm tổ chức triển khai, chỉ đạo các sở y tế, phòng y tế, thanh tra sở, phòng y tế kết hợp với các cơ quan liên quan… Tóm lại việc này tiến hành toàn diện ở các tuyến và đi sâu các khía cạnh đảm bảo an toàn tiêm chủng, phát hiện kịp thời các lỗi, phê bình, rút giấy phép, kiểm điểm nghiêm khắc các hành vi vi phạm.

Có thể nói, lực lượng thanh tra của chúng ta hùng hậu, vậy đã phát hiện vụ nào nghiêm trọng chưa?

GS.TS Nguyễn Trần Hiển: Gần đây, trong thanh tra của Bộ Y tế kết hợp với các đơn vị, vụ, cục chức năng kiểm tra tại một số tỉnh, thấy quản lý tiêm chủng chưa tốt. Đặc biệt, là đoàn công tác của chúng tôi đi kiểm tra sự cố sau tiêm ở Quảng Trị, phát hiện sai sót trong quản lý vắc xin, bảo quản vắc xin, quản lý tiêm chủng, triển khai tiêm chủng, thực hành tiêm chủng ở đó có vấn đề, không đúng quy định Bộ Y tế ban hành.

Vấn đề này đã được nêu rõ trong thông báo của Bộ Y tế về các nguyên nhân ban đầu, điều tra ban đầu về sự cố trường hợp 3 trẻ tử vong ở Quảng Trị. Ở đây có việc bảo quản vắc xin không đúng quy định, nghĩa là không phải 1 tủ lạnh riêng biệt mà để lẫn các sinh phẩm khác. Phòng khám không phải tại nơi riêng biệt, tại khoa sản chẳng hạn. Vắc xin khi lấy ra, tiêm, quản lý thì không ghi sổ sách hàng ngày, sau tiêm không lưu giữ vỏ. Khi đi tiêm, lẽ ra trẻ được tiêm tại phòng tiêm được theo dõi tại chỗ 30 phút và có những phương tiện hồi sức cấp cức kịp thời mà lại tiêm tại bệnh phòng. Việc đó ảnh hưởng tới quy trình tiêm chủng.

Vì sao sau vụ việc trên, Bộ Y tế vẫn chỉ đạo tiếp tục giữ chế độ tiêm vắc xin viêm gan B trong 24 giờ cho trẻ sau sinh? Vậy việc tiêm vắc xin viêm gan B có an toàn hay không và có cần thiết phải tiêm ngay sau 24 giờ không? Đã có nhiều ý kiến nếu mẹ cháu bé không nhiễm viêm gan B thì việc tiêm phòng hoàn toàn có thể lùi lại?

GS.TS. Trịnh Quân Huấn: Vấn đề quan trọng là tất cả các loại vắc xin mà nhà xản xuất đưa ra phải qua rất nhiều nghiên cứu lâm sàng, có vắc xin chỉ 1 mũi có thể bảo vệ suốt đời nhưng có vắc xin cần phải qua  đến 4 mũi tiêm, thời gian tiêm như vậy, khoảng cách giữa các mũi cũng có thể đến hàng năm…

Ví dụ, khi bị chó dại cắn mà ở vùng đầu, mặt, cổ, gần não bộ, gần cơ quan thần kinh thì vi rút dại đến rất nhanh, muốn cứu người phải tiêm ngay kháng thanh dại và vắc xin dại để đảm bảo vắc xin và huyết thanh vào nhanh, trung hòa và chiếm chỗ trong não bộ để vi rút dại không lây lan được.

Đối với vắc xin viêm gan B thì nhà sản xuất đã thử nghiệm rất nhiều đối với từng thời kỳ, các giai đoạn, cho nhiều đối tượng khác nhau và thấy rằng tiêm trong vòng 24 h đầu sau khi sinh đối với các bà mẹ có viêm gan B dương tính thì rất tốt, tỷ lệ trẻ mắc viêm gan sau đó rất thấp, thậm chí ở Mỹ người ta tiêm trong vòng 12 h chứ không phải 24 h. Như vậy việc tiêm vắc xin viêm gan B trong 24 h đầu là bảo đảm cho lịch tiêm chủng ổn định, hoàn chỉnh, và Bộ Y tế cũng không đưa ra lịch này mà WHO khuyến cáo cần phải tiêm vắc xin này một cách như vậy.

Ở VN mỗi năm có 1,2 tiệu trẻ em mới sinh, trong số đó, tỷ lệ viêm gan B ở các đối tượng khác nhau là 16-20%, tức khoảng 80% các bà mẹ không mắc viêm gan B nhưng làm sao có thể xét nghiêm hết 1,2 triệu bà mẹ trước tiêm, nói cách khác những người mắc cần tiêm càng sớm càng tốt nhưng làm sao để phân biệt được số 80% không nhiễm và 20% nhiễm, nếu thế phải xét nghiệm 100% thì rất tốn kém, không cần thiết, vì thế nên tiêm vắc xin viêm gan B trong vòng 24h sau sinh.

Tại các TP nhiều bà mẹ luôn đi làm xét nghiệm máu để biết nhóm máu, có nhiễm viên gan B, HIV hay không vậy những trẻ do những bà mẹ này sinh ra có cần tiêm vác xin viêm gan B hay không, sau bao lâu phải tiêm?

GS. TS Trịnh Quân Huấn: Những trẻ này có thể tiêm vắc xin viêm gan B tùy theo lịch tiêm chủng của địa phương, có thể sau 1 tuần hoặc theo lịch cụ thể, nhưng phải trong vòng 1 tháng.

Theo đại diện Tổ chức Y tế Thế giới, sốc phản vệ sau khi tiêm vắc xin có thể xảy ra, nhưng cực kỳ hiếm. Ví dụ đối với vắc xin viêm gan B, cứ một triệu lần tiêm thì tỷ lệ sốc phản vệ chưa tới 1,1 lần. Nhưng chỉ trong 2 ngày 20 và 21/7 đã có 4 trẻ (3 trẻ ở Quảng Trị, 1 trẻ ở Bình Thuận) tử vong sau khi tiêm vắcxin này. Ông đánh giá sao về điều này?

GS. TS. Trịnh Quân Huấn: Vấn đề quan trọng ở chỗ chúng ta phải tìm nguyên nhân xảy ra khi có sự cố về vắc xin. Về cơ bản có 3 nguyên nhân chính là: do vắc xin; do quy trình tiêm chủng; do tỉ lệ chết của trẻ dưới 1 tuổi/1.000 trẻ sống còn gọi là hội chứng đột tử của trẻ sơ sinh.

Ở Mỹ từ 1991 - 1998 tiêm 86 triệu liều vắc xin viên gan B có 17 trường hợp tử vong sau tiêm. Tất cả 17 trường hợp mổ tử thi đều do hội chứng đột tử chứ không phải do vắc xin.

Hiện nay chúng ta tìm nguyên nhân xảy ra sự cố ở Bình Thuận và Quảng trị, Hội đồng tìm hiểu đánh giá thấy nguyên nhân đột tử là không phải, còn lại 2 nguyên nhân do vắc xin hoặc do quy trình tiêm chủng.

Quy trình tiêm chủng Bộ Y tế đã ban hành, Luật phòng chống bệnh truyền nhiễm năm 2008 và những văn bản khác đã quy định cụ thể, đầy đủ về quy trình tiêm chủng.

Việc Bộ Y tế chuyển điều tra xác định nguyên nhân do quy trình hay do vắc xin sang Bộ Công an, theo tôi nhận định là đúng.

Vì Bộ Y tế là cơ quan vừa sử dụng vắc xin, bảo quản, triển khai các hoạt động về vắc xin, thành lập hội đồng đánh giá tai biến vắc xin... nên nhiều người cho rằng vừa “đá bóng vừa thổi còi”… Ngoài ra, với chuyên môn tìm hiểu kỹ năng điều tra giám sát nghiệp vụ, Bộ CA làm là hoàn toàn chính xác.

Chính vì thế, đây là một trong những việc làm cần được công khai, minh bạch, vì sức khỏe trẻ em phải làm rất rõ cho toàn dân biết.

Tôi cũng nghi ngờ rằng không có vắc xin nào làm 3 trẻ tử vong một lúc, cùng triệu chứng, cùng một địa điểm tiêm, với 2 lô vắc xin khác nhau… nên tôi cho rằng cần chuyển điều tra cho minh bạch hơn.

Thưa Giáo sư, nếu 3 trẻ tử vong sau tiêm chủng ở Quảng Trị do tiêm nhầm thuốc nguy cơ này là có thể xảy ra do vắc xin viêm gan B đã để lẫn với sinh phẩm khác thì ai sẽ phải chịu trách nhiệm cán bộ tiêm chủng, cán bộ phụ trách khoa sản, đại diện bệnh viện, cán bộ y tế dự phòng có trách nhiệm giám sát quản lý vắc xin và việc đền bù cho các gia đình nạn nhân sẽ được thực hiện như thế nào?

GS.TS Trịnh Quân Huấn: Đây là một vấn đề tôi cho rằng rất lớn và chúng ta đã có Luật Phòng chống bệnh truyền nhiễm.  Điều 30 từ khoản 1 đến khoản 6 trong Luật Phòng chống bệnh truyền nhiễm nêu rất cụ thể trách nhiệm của từng người trong vấn đề liên quan đến tai biến tiêm chủng trong trường họp này nếu như do vắc xin thì nhà sản xuất phải chịu trách nhiệm, nếu do quy trình tiêm chủng do nhầm thuốc như câu hỏi thì đã có trong quy định theo khoản 4, 5, 6 của điều 30 trong Luật Phòng chống bệnh trẻ em.

Như vậy theo cách ông vừa giải thích thì Chủ tịch UBND tỉnh tại nơi đó sẽ chịu trách nhiệm trong quá trình về triển khai tiêm chủng sẽ có liên đới trong chuyện này nếu như xác định là do nhầm thuốc?

Đúng. Trong điều 30 lại nói có liên quan đến cả 4 cấp. Thứ nhất là Chính phủ phải chịu trách nhiệm cung cấp nguồn ngân sách đủ cho công tác tiêm chủng. Thứ 2, Bộ trưởng Bộ y tế phải chịu trách nhiệm về tất cả các vắc xin sử dụng trong chương trình tiêm chủng mở rộng, phải chịu trách nhiệm về tổ chức tư vấn triển khai hoạt động tiêm chủng. Và thứ 3 là trách nhiệm của Chủ tịch UBND tỉnh phải chỉ đạo cụ thể triển khai hoạt động tiêm chủng tại địa phương.

Trong tất cả các quyết định, thông tư liên quan tới tiêm chủng mở rộng, đều có một quy định yêu cầu phải khám phân loại trẻ trước khi tiêm. Tuy nhiên trong thực tiễn, hầu hết các nhân viên tiêm chủng chỉ có trình độ y tá, không đủ khả năng khám phân loại trước khi tiêm chủng, điều này là một yếu tố ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng Chương trình tiêm chủng mở rộng hiện nay. Xin ông cho biết ý kiến?

GS.TS Nguyễn Trần Hiển: Khám phân loại trẻ trước khi tiêm bao gồm sàng lọc là hỏi tiền sử và các thông tin liên quan đến trẻ, trẻ lúc sinh đủ hay thiếu tháng, cân nặng bao nhiêu, diễn biến sức  khỏe trước khi tiêm, có bệnh tật gì không, thậm chí sức khỏe của cha mẹ.. ngoài ra cần xem phiếu tiêm chủng, phản ứng sau tiêm, có phản ứng đặc biệt hay không… Thứ hai quan sát thể trạng của trẻ trước khi tiêm, có sốt hay không, có bị viêm nhiễm hay không. Dựa trên quan sát thì đưa ra chỉ định phù hợp nếu trẻ đang sốt thì hoãn tiêm, hoặc đang bị nhiễm trùng, phản ứng mạnh đối với vắc xin ở mũi tiêm trước đó, hoặc có chống chỉ định thì không tiêm…

Gần đây Bộ Y tế đã có văn bản yêu cầu tăng cường công tác tiêm chủng an toàn, bố trí buổi tiêm chủng tối đa 50 trẻ, giãn thêm số ngày tiêm để đảm bảo có điều kiện khám sáng lọc trẻ, phát hiện vấn đề về sức khỏe của trẻ trước khi tiêm; tăng cường cán bộ chuyên môn xuống tuyến xã ở những nơi trình độ cán bộ yếu, tăng cường cơ sở vật chất, thuốc men, trang thiết bị kịp thời cấp cứu cho trẻ khi xảy ra sự cố…

Trên một tờ báo, ngày 30/7, nêu thực trạng hiện nay nhiều bệnh viện, cơ sở y tế bắt người nhà trẻ nhỏ đi tiêm vắc xin phải ký vào giấy tự chịu trách nhiệm nếu có sự cố. Phải chăng những Bệnh viện đó có ý chạy trách nhiệm hoặc muốn đổ bớt trách nhiệm về phía người bệnh khi mà họ không dám bảo đảm chất lượng vắc xin mà họ dùng, cũng như kĩ thuật và xử lí khi gặp rủi ro. Xin ông cho biết ý kiến?

GS.TS Nguyễn Trần Hiển: Việc thực hiện như vậy là không đúng quy định của Bộ Y tế. Trong Thông tư 23 nói rõ công tác tiêm chủng an toàn và chất lượng phụ thuộc vào quy trình tiêm chủng mà ở đây là vai trò của cán bộ y tế ở điểm tiêm chủng đó từ tổ chức buổi tiêm, bảo quản, vận chuyển vắc xin, thao tác sau khi tiêm, lưu trữ hồ sơ… Đó là trách nhiệm của điểm tiêm chủng và cán bộ y tế ở đó.

Tuy nhiên, trong phiếu tiêm chủng cũng nói rõ bà mẹ cần tăng cường hợp tác với cán bộ y tế như khi cho trẻ đi tiêm, mang phiếu tiêm chủng, đọc kỹ áp phích về quy trình tiêm chủng và đối chiếu thực hành tiêm chủng có phù hợp với quy định không, nếu không phù hợp thì có quyền không cho con tiêm và nhắc cán bộ y tế thực hiện đúng quy trình.

Các bà mẹ cũng phải thông báo cho cán bộ y tế về tiền sử, tình hình sức khỏe của trẻ trước khi khi tiêm, phản ứng sau tiêm của mũi vắc xin trước… để bác sỹ cho chỉ định phù hợp. Đồng thời bà mẹ có quyền hỏi cán bộ y tế rằng con tôi được tiêm vắc xin gì hôm nay, phải theo dõi trẻ thế nào, theo dõi trẻ đúng 30 phút tại điểm tiêm và sau đó là theo dõi trẻ 1-2 ngày sau tiêm tại nhà.

GS.TS Trịnh Quân Huấn: Tôi xin nói thêm là tại điểm tiêm chủng, cán bộ y tế phải ký cam kết thực hiện đúng quy trình tiêm chủng của Bộ Y tế, cái này cần phải thực hiện nghiêm túc. Còn những điểm tiêm chủng bắt người dân ký cam kết thì sẽ phải dừng vì thực hiện không đúng Thông tư 23 của Bộ Y tế.

Trường hợp sản phụ Nguyễn Thị Mai Na sinh con ở BV đa khoa Bắc Quảng Bình, Bác sĩ từ chối tiêm cho con nên phải thuê xe ra Hà Nội để tiêm. Vậy làm thế nào để cung cấp kịp thời vắc xin để tiêm?

GS.TS Trịnh Quân Huấn: Tôi cho rằng ở đây có 2 vấn đề: Từ chối tiêm khác với trong kho vẫn còn vắc xin mà không tiêm. Nếu kiểm tra trong kho vẫn còn vắc xin mà không tiêm thì đó là lỗi. Chúng ta sẽ phải kiểm tra.

Với tâm lý hoang mang của phụ huynh hiện nay, Bộ Y tế cần những hành động cụ thể ra sao để lấy lại niềm tin của người dân?

GS.TS Trịnh Quân Huấn: Không riêng gì ở Việt Nam, mà ở tất cả các nước sau khi có sự kiện này, thì tỷ lệ tiêm chủng giảm nhanh, đây cũng là điều quan trọng mà Chính phủ cũng như Bộ Y tế các nước, đặc biệt là ở Việt Nam rất quan tâm.

Điều thứ nhất chúng tôi muốn khuyến nghị, chương trình tiêm chủng đã triển khai hơn 30 năm, cứu hàng triệu trẻ, có 60-70 triệu lượt trẻ được tiêm hàng trăm triệu mũi vắc xin khác nhau. Mỗi năm, chúng ta cũng phải tiêm đến 50 triệu lượt các mũi tiêm cho các cháu. Tỷ lệ tai biến mặc dù có nhưng đấy là một trong những cái mà chúng tôi cho rằng, việc xem xét lại quy trình tiêm chủng, xem xét lại vắc xin đã đành, nhưng tôi khuyên chúng ta vẫn tiếp tục nên đi tiêm, vì quyền lợi, trách nhiệm cũng như tương lai của con em chúng ta. Vì tình hình diễn biến dịch tại Việt Nam cũng như một số nước tại khu vực nhiệt đới, bệnh dịch tương đối nhiều, tất cả các dịch có vắc xin tiêm phòng hiện nay giảm rất nhanh.

Chúng tôi cũng đề nghị các bà mẹ, toàn dân hưởng ứng tham gia đầy đủ, tiếp tục đưa các cháu đến tiêm chủng ở các điểm tiêm. Tất nhiên, Bộ Y tế sẽ xem lại quy trình tiêm chủng, bổ sung lại quy trình, sửa đổi, xem lại các liên quan đến vấn đề vắc xin, liên quan đến các hoạt động khác, kể cả việc xem lại tổ chức của hội đồng đánh giá vắc xin một cách độc lập cũng đang được xem xét để làm sao nâng cao chất lượng trong vấn đề tiêm chủng cho các cháu.

Trong một số năm gần đây có các phản ứng sau tiêm chủng vắc xin, xin ông cho biết tỉ lệ phản ứng sau tiêm chủng ở Việt Nam có vượt quá thống kê của quốc tế hay không?

BS Toda: Theo quan điểm của WHO, thông thường với phản ứng nặng sau tiêm chủng với mũi tiêm viêm gan B, thông thường, khoảng dưới 1 ca trong 1,1 triệu liều được sử dụng cho tiêm vắc xin viêm gan B. Ở Việt Nam trong chương trình tiêm chủng có hệ thống điều tra phản ứng sau tiêm rất tốt, tỷ lệ phản ứng nặng sau tiêm do vắc xin viêm gan B nói riêng và các vắc xin khác nói chung vẫn nhỏ hơn tỷ lệ của chúng tôi được đưa ra.

Tuy nhiên, tỷ lệ tai biến sau tiêm vắc xin viêm gan B vẫn bao gồm tỷ lệ của cả người lớn nữa. Do vậy, với những báo cáo gần đây của chương trình tiêm chủng Việt Nam, chúng tôi nhận định rằng, tỷ lệ phản ứng nặng sau tiêm vắc xin viêm gan B và các vắc xin khác nói chung vẫn dưới mức phản ứng của vắc xin có thể mang lại.

Theo Cổng TTĐT Chính phủ