Thuốc hết “đát”: Tuyệt đối không dùng!

Thay vì dùng chữ “hạn dùng”, nhiều người lại quen gọi là “đát” xuất phát từ tiếng Tây đã dùng lâu đời là “date”. Hiện nay, khi mua thuốc tại nhà thuốc, một số người đã có thói quen tốt là lưu ý rất kỹ hạn dùng. Họ từ chối mua nếu thuốc đó có hạn dùng quá gần (cận “đát”), không thể tích trữ lâu dài như mong muốn. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều người không thấy được tầm quan trọng của hạn dùng đối với thuốc.

Không có hạn dùng là thuốc giả

Có người trữ lọ thuốc bổ chứa vitamin, chất khoáng loại to với hàng mấy trăm viên, dùng một thời gian thì ngưng khi thuốc vẫn còn nhiều, sau đó tính chuyện dùng lại để “tẩm bổ” thì cũng đúng vào lúc hạn dùng đã hết. Nhìn bề ngoài thấy viên thuốc vẫn còn bóng lưỡng, màu sắc vẫn tươi rói, người này cho rằng sử dụng chắc chẳng sao, thế là tiếp tục dùng để không lãng phí. Điều này có thể gây nguy hiểm. Thế mà mới đây, Sở Y tế Hà Nội phát hiện có đến hàng trăm ngàn viên thuốc bị tẩy hạn sử dụng, sửa thành hạn dùng mới tại 3 cửa hàng thuốc bề thế. Ôi, quả là lòng tham không đáy!

Hạn dùng được định nghĩa là khoảng thời gian sử dụng được ấn định cho một lô thuốc (thuốc được sản xuất theo lô) và sau thời hạn này thì thuốc không còn giá trị sử dụng. Thí dụ, hạn dùng của thuốc được ghi 30-6-2015 nghĩa là trong thời gian từ lúc người dùng thuốc mua thuốc đến ngày 30-6-2015 là thuốc có giá trị sử dụng và được phép dùng, còn từ ngày 1-7-2015 trở về sau là thuốc quá hạn dùng, không còn giá trị sử dụng nữa.

Theo Luật Dược của nước ta, nhãn thuốc lưu hành trên thị trường bắt buộc phải ghi một số nội dung, trong đó có hạn dùng (bên cạnh số đăng ký, số lô sản xuất, ngày sản xuất). Nếu trên nhãn thuốc không ghi hạn dùng thì thuốc đó được cho là giả. Cũng theo luật định, việc mua bán, sử dụng thuốc quá hạn dùng là bất hợp pháp. Còn việc sửa hạn dùng để gian lận trong mua bán thuốc phải bị xem là vi phạm pháp luật hết sức nghiêm trọng vì gây hại cho sức khỏe nhiều người.

Có thể gây tử vong

Nên lưu ý, thuốc hết hạn dùng sẽ không còn giữ được các tính chất cần thiết như đã đăng ký trong tiêu chuẩn chất lượng mặc dù trông bề ngoài, đặc tính cảm quan của thuốc không có sự thay đổi, trông giống như khi còn hạn dùng.

Nhiều người thấy thuốc bề ngoài còn tốt nghĩ rằng quá hạn dùng trong thời gian ngắn không sao nên cứ dùng để tránh lãng phí nhưng thực tế có thể gặp nguy hiểm. Thuốc quá hạn dùng không chỉ giảm hoặc mất tác dụng điều trị làm cho bệnh trở nặng thêm mà còn có thể gây độc, kể cả tử vong. Điển hình là thuốc kháng sinh tetracyclin khi quá hạn dùng sẽ rất độc đối với thận.

Để xác định hạn dùng của thuốc, nhà sản xuất không thể ấn định bừa mốc thời gian nào đó, đặc biệt là mốc thời gian đủ dài có lợi cho việc kinh doanh thuốc mà phải trải qua công việc nghiên cứu gọi là thử độ ổn định của thuốc. Đó là tập hợp các thí nghiệm với độ tin cậy cao được thiết kế để xác định tuổi thọ và hạn dùng của thuốc. Phương pháp thử độ ổn định thường dùng là thử độ ổn định cấp tốc. Gọi là cấp tốc vì phương pháp chỉ thử thuốc trong vòng 3 tháng ở điều kiện môi trường khắc nghiệt với nhiệt độ cao đến 50 độ C, độ ẩm 75% để suy diễn ra tuổi thọ và hạn dùng của thuốc trong thực tế nhiều năm ở điều kiện môi trường bình thường. Bên cạnh đó còn có phương pháp thử độ ổn định dài hạn, tức theo dõi độ ổn định của thuốc với điều kiện tồn trữ, bảo quản trong thực tế cho đến khi thuốc bị sút giảm chất lượng để xác định hạn dùng (có thể theo dõi đến 2-3 năm). Phương pháp thử dài hạn cho kết quả tin cậy và một số thuốc có yêu cầu bảo quản đặc biệt như chế phẩm vắc-xin hay thuốc là hormone cần chọn điều kiện thích hợp để thử theo phương pháp này.

Hạn dùng được xác định dựa vào nghiên cứu khoa học nghiêm túc, đúng quy cách và cũng vì thế, người sử dụng buộc phải tuyệt đối tuân thủ.

Theo PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức

Người lao động