Tật nhổ tóc: Da liễu hay tâm thần?

Biểu hiện của người có tật nhổ tóc

Người bệnh có cảm giác căng thẳng gia tăng ngay trước khi nhổ hoặc trong khi cố gắng cưỡng lại hành vi đó. Ngoài ra còn có cảm giác thú vị, hài lòng hoặc khuây khỏa khi nhổ được tóc là điểm đặc trưng nhất của tật kỳ lạ này.

Tỉ lệ lưu hành tật nhổ tóc dao động trong khoảng 0,6-13%. Tật nhổ tóc này thường gặp nhất ở trẻ nhỏ, tuổi thanh thiếu niên, nữ giới mắc nhiều hơn nam (2,5: 1). Nhiều trẻ em mắc chứng nhổ tóc này nhưng lành tính nên tự khỏi. Tuổi khởi phát trung bình từ 9-13. Tần suất gia tăng ở những người hay lo âu và dễ xúc động, y học gọi là dạng “thần kinh nghệ sĩ”.

Khi đến cữ, người bệnh thường xoắn tóc vào ngón tay rồi nhổ cho được hoặc chà xát cho đến khi làm đứt sợi tóc đó. Họ có thể nhổ tóc ở bất kỳ vị trí nào tay với tới được, thường là tóc vùng trán, thái dương; nhưng cũng có khi nhổ cả lông mi, lông mày. Những đám tóc bị nhổ có bờ không đều và mật độ tóc giảm đáng kể nhưng không bao giờ rụng nhẵn thín như trong bệnh rụng tóc vùng. Nhiều sợi tóc bị đứt với độ dài ngắn khác nhau phân bố ngẫu nhiên ở vùng đầu bị ảnh hưởng. Những sợi tóc có độ dài từ 0.5-1cm thường được người bệnh dùng ngón út cuộn lại và nhổ ra.

Biểu hiện tâm thần đầu tiên thường xảy ra trong giờ giải lao ở lớp học, lúc xem truyền hình hoặc lúc sắp chìm vào giấc ngủ. Bố mẹ ít khi để ý đến hành vi của trẻ.

Nguyên nhân tâm lý

Tật nhổ tóc này ở nhiều trẻ bị “kích hoạt” khi nhập viện hoặc có can thiệp y tế, lúc gặp phải những khó khăn ở trường hay căng thẳng tại gia đình. Nhiều trường hợp cũng xảy ra do có sự bất hòa nghiêm trong giữa anh chị em ruột trong nhà hay mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái bị rạn nứt và có biểu hiện trì trệ trí tuệ. Thường có song hành bệnh tật về rối loạn tâm tính và lo âu trên người bệnh trầm cảm tiên phát làm gia tăng tỷ lệ mắc phải của chứng này. Tật nhổ tóc có thể xuất hiện ở tuổi thanh niên và tuổi trưởng thành; khi xảy ra ở người lớn, thì một số nhà tâm thần phân loại nó như một rối loạn ám ảnh cưỡng bức.

Tật nhổ tóc thường tiến triển mạn tính, có nhiều đợt tăng và giảm. Người bệnh trung bình mỗi ngày tốn khoảng 1-3 giờ để nhổ tóc, dẫn đến tình trạng mất nhiều tóc. Bệnh nhân thường có cảm giác đau khổ và hổ thẹn, ảnh hưởng đến các mối quan hệ tình cảm và công việc. Người nhổ tóc luôn lo lắng bị phát hiện và ngại đi khám bệnh vì sợ bị chỉ trích về hành vi của mình.

Những tiêu chí để chẩn bệnh nhổ tóc gồm: (1) Gia tăng mức độ căng thẳng ngay trước lúc nhổ tóc hoặc khi nỗ lực cưỡng lại việc nhổ tóc, (2) Có cảm giác thoái mái, dễ chịu hoặc thú vị trong khi nhổ được tóc, (3) Sự nhổ tóc không được cải thiện giải thích rằng người bệnh có vấn đề về bệnh lý nội khoa hay rối loạn tâm thần nào khác và (4) Những tổn thương, mất mát trong các mối quan hệ cá nhân hay công việc thường là hậu quả của việc nhổ tóc.

Điều trị tỉ mỉ công phu

Để xác định tật nhổ tóc, cần hỏi người bệnh có nhổ tóc không. Cha mẹ hoặc thầy cô của họ có thể biết về thói quen đó. Cũng cần loại trừ bệnh gây ngứa gãi và rụng tóc, đặc biệt cần phải loại trừ nấm da đầu bằng cách soi tươi hay soi dưới ánh sáng đèn Wood. Rụng tóc vùng thì tóc mất hoàn toàn tại vị trí đó. Trong trường hợp nghi ngờ do tật nhổ tóc, có thể nhổ sợi tóc để xác định chân tóc đó không ở giai đoạn telogen, gần 100% tóc ở pha phát triển (anagen).

Tật nhổ tóc tuy không nguy hiểm cho tính mạng, nhưng việc điều trị rất tỉ mỉ, công phu. Thầy thuốc cần vạch một lộ trình điều trị nhiều bước: (1) Thiết lập mối quan hệ giữa thầy thuốc và người bệnh nhằm giúp họ hiểu rõ về căn bệnh để tuân thủ điều trị, (2) Đánh giá tất cả các vị trí bị nhổ tóc, (3) Đánh giá động lực điều trị, (4) Tìm hiểu về chứng nuốt tóc, (5) Hội chẩn với chuyên khoa tâm thần, (6) Đánh giá và điều trị những bệnh lí đi kèm: chứng ngắt da, rối loạn tâm trạng, rối loạn lo âu..., (7) Hướng dẫn cho người hỗ trợ điều trị để tư vấn và giúp đỡ người bệnh, (8) Đánh giá liệu pháp đảo ngược thói quen, (9) Dược liệu pháp: clomipramine với theo dõi sát sao tác dụng phụ, (10) Xem xét việc sử dụng thôi miên liệu pháp và (11) Chiến lược ngăn ngừa tái phát.

Với những bệnh nhân trẻ ổn định về mặt tâm thần học, chỉ yêu cầu tranh luận vấn đề này giữa thầy thuốc và cha mẹ. Khuyên cha mẹ nên làm đánh lạc hướng sự tập trung của trẻ khi nhổ tóc chẳng hạn như cho trẻ chơi trò chơi, kể chuyện vui hay đưa đi chơi; đồng thời phải chấp nhận cũng như hỗ trợ hơn là có thái độ phê phán hoặc trừng phạt. Có nhiều trường hợp khỏi tự nhiên.

Những trường hợp tổn thương lan rộng hoặc hành vi đó kéo dài thì nên hội chẩn với thầy thuốc tâm thần. Hiệu quả và lợi ích lâu dài về liệu pháp hành vi dược trị liệu. Có những phân tích tổng hợp chứng tỏ rằng liệu pháp đảo ngược thói quen có giá trị hơn điều trị bằng clomipramine. Clomipramin có hiệu quả hơn giả dược trong khi không có bằng chứng chứng tỏ rằng các chất ức chế serotonin có chọn lọc không hiệu quả hơn giả dược trong điều trị tật nhổ tóc.

BS Hà Nguyên Hào

Ủy viên BCH Hội Da Liễu Việt Nam