PUR: Test quý để lượng giá mức độ ung thư tiền liệt

Tiếc rằng, bác sĩ lâm sàng rất khó xác định được khối ung thư phát triển mức nào, xâm lấn hay chưa, để quyết định điều trị hợp lý. Mới đây, các nhà nghiên cứu tại ĐH East Anglia và Bệnh viện ĐH Norfolk- Norwich, Anh, phát triển một xét nghiệm nước tiểu để đánh giá giai đoạn ung thư tiền liệt tuyến: PUR (prostate urine risk test).

Tuyến tiền liệt, nhiếp hộ tuyến, là một tuyến hỗn hợp nội và ngoại tiết, nằm phía dưới bàng quang. Tuyến có hình chóp nón, đáy ở phía trên và đỉnh ở dưới, ở giữa có niệu đạo chạy qua. Kích thước: rộng 4 cm, cao 3 cm, dày 2 cm, thể tích khoảng 20 cm3, trọng lượng trung bình là 18 gam.

Vì tuyến tiền liệt bao quanh một phần niệu đạo và tuyến tiền liệt cũng là một tuyến hỗn hợp, tiết hóc-môn vào máu và chất dịch cấu phần của tinh dịch theo ống dẫn tinh vào niệu đạo, nên những bệnh lý của tuyến tiền liệt cũng có thể làm rối loạn chức năng tiết niệu và sinh dục như tiểu nhắc, tiểu láu, tiểu buốt, bí tiểu, rối loạn cương dương, đau khi xuất tinh….

Ung thư tiền liệt tuyến

Ung thư tuyến tiền liệt đúng thứ ba trong các ung thư ở đàn ông sau ung thư phổi và ung thư đại trực tràng. Bệnh thường khởi phát ở tuổi trên 40, và tăng dần theo tuổi. Bệnh thường tiến triển chậm và khá lành tính, cho nên nhiều bệnh nhân có thể sống chung, không cần điều trị gì suốt đời, và qua mổ tử thi có đến 80% người trên 70 tuổi có bệnh ung thư tuyến tiền liệt tiềm ẩn nhưng chết vì những bệnh lý khác như tim mạch, đột quỵ, đái tháo đường…

Để chẩn đoán xác định ung thư tiền liệt, bác sĩ lâm sàng phải tuần tự theo các bước sau: (1) Thăm khám trực tràng (digital rectal examination, DRE); (2) Siêu âm để xác định kích thước và cấu trúc tuyến tiền liệt; (3) Sử dụng các phương tiện chẩn đoán hình ảnh như CT scan, MRI hoặc PET scan; (4) Xét nghiêm PSA (prostate specific antigen); và (5) Sinh thiết mô tuyến tiền liệt để làm tiêu bản phân tích tế bào học.

Phân loại, và đánh giá ung thư tiền liệt

Cũng như các loại ung thư khác, ung thư tiền liệt cũng có nhiều giai đoạn còn nằm tại chổ, di căn ra hạch và di căn nhiều nơi trong cơ thể. Do đó, xác định giai đoạn của ung thư là rất quan trọng để đánh giá và lựa chọn phương cách điều trị cho bệnh nhân. Hiện nay, hệ thống phân loại TNM (Tumor/Nodes/Metastasis) của Ủy ban chung về Ung thư Hoa Kỳ (American Joint Committee on Cancer,  AJCC) được sử dụng phổ biến nhất. Theo TNM, ung thư tiền liệt có 4 giai đoạn lâm sàng: T1 và T2 khối ung thư còn chỉ nằm trong tuyến tiền liệt, T3 và T4 có nghĩa là tế bào ung thư đã di căn sang nơi khác.

Ngoài ra, bác sĩ lâm sàng còn có thể sử dụng thêm các thủ pháp khác như CT scan, Scintigraphy, MRI, Sinh thiết… để xem xét và đánh giá chuẩn xác hơn.

Sau khi sinh thiết xác nhận ung thư, một bước quan trọng tiếp theo là xác định mức độ phát triển của bệnh, và mức độ xâm lấn của tế bào ung thư. Số lượng tế bào ung thư là chỉ điểm cho thấy mức độ xâm lấn và lan tràn của căn bệnh. Thang đo phổ biến của ung thư tiền liệt là điểm Glory, dao động từ 2 (không xâm lấn) đến 10 (xâm lấn tối đa).

Điều trị ung thư tuyến tiền liệt

Tùy theo giai đoạn phát triển của ung thư, có các phương cách điều trị sau:

* Chưa điều trị, theo dõi chặt chẽ

Áp dụng với các trường hợp ung thư tuyến tiền liệt có nguy cơ thấp, phát triển chậm.

* Liệu pháp giảm sản xuất hóc-môn testosterone. 

Ung thư tuyến tiền liệt được testosterone và DHT (dihydrotestosterone) kích thích phát triển. Do đó, ở giai đoạn đầu cần thuốc giảm các hóc-môn này. 

* Xạ trị tiêu diệt các tế bào ung thư. 

* Hóa trị: hóa chất tiêm, hoặc uống để tiêu diệt các tế bào ung thư. 

* Phẫu thuật

Nhiều phương cách phẫu thuật được áp dụng như mổ hở, mổ nội soi, phẫu thuật lạnh, dùng sóng cao tần…. để đóng băng và tiêu diệt tế bào ung thư.

* Liệu pháp miễn dịch

Sử dụng hệ thống miễn dịch của cơ thể để chống lại các tế bào ung thư. 

PUR: xét nghiệm đánh giá mức độ ung thư

Trên lâm sàng, một khó khăn cho bác sĩ là rất khó xác định được khối ung thư lúc nào và đã xâm lấn hay chưa, để quyết định điều trị tích cực.

Mới đây, các nhà nghiên cứu tại ĐH East Anglia và Bệnh viện ĐH Norfolk- Norwich, Anh, phát triển một xét nghiệm nước tiểu để đánh giá giai đoạn ung thư tiền liệt tuyến: PUR (prostate urine risk test): Nhóm nghiên cứu đã sử dụng học máy tính để đánh giá biểu hiện gen trong 537 mẫu nước tiểu được thu thập từ các nam giới. Ở 167 gen trong các mẫu nước tiểu của các đối tượng không tiểu tế bào, các nhà nghiên cứu tìm thấy một tổ hợp toán học gồm 35 gen khác nhau, được sử dụng làm “chữ ký” rủi ro của PUR. Thử nghiệm mới sử dụng bốn “chữ ký” PUR để đánh giá nhóm rủi ro và nhóm không ung thư, cho phép các bác sĩ biết liệu đối tượng có nguy cơ thấp, trung bình hoặc cao. Theo Tiến sĩ Daniel Brewer, Giảng viên cao cấp Đại học East Anglia, điểm của các đối tượng sẽ quyết định thái độ điều trị: điểm cao, cần điều trị sớm hơn và điểm thấp, cần theo dõi, điều trị sau, hoặc không điều trị gì,

Đôi điều bàn luận

Trước một bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt, bác sĩ lâm sàng phải đối mặt với hai lựa chọn khó khăn: một là điều trị ung thư ngay mặc dù có tác dụng phụ, nguy cơ tiềm ẩn; và hai là chờ xem khối u phát triển nhanh hay chậm để quyết định điều trị hay không.

Hiện nay, với cách lượng giá bệnh bằng xét nghiệm PSA, chẩn đoán hình ảnh và sinh thiết tuyến tiền liệt, có đến đến 75% nam giới có mức PSA tăng lại âm tính với ung thư tuyến tiền liệt khi thực hiện sinh thiết, thì việc phát triển xét nghiệm PUR này sẽ giúp hạn chế bớt sinh thiết ban đầu không cần thiết và quan trọng hơn là giúp bác sĩ lâm sàng lượng giá đúng mức độ phát triển của ung thư, xác định sớm đã xâm lấn hay chưa để đưa ra hướng điều trị thích hợp.

Cái hay lớn nhất ở đây là các nhà nghiên cứu đã phát triển một xét nghiệm nước tiểu mới, hiện đại, nhưng đơn giản và không xâm lấn (non-invasive) giúp bác sĩ điều trị xác định giai đoạn ung thư tuyến tiền liệt (di căn, xâm lấn) để giảm bớt điều trị “quá mức ”, không cần thiết cho những trường hợp ung thư còn “tại chỗ”, không xâm lấn, ít nguy cơ (low risk) vốn chiếm đa số bệnh nhân. Tuy không thành viên nghiên nghiên cứu, Tiến sĩ Durado Brooks, Phó Chủ tịch can thiệp ung thư của Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ, ACA, cho rằng nghiên cứu này "thực sự hấp dẫn" (really intriguing).

Cần lưu ý rằng, PUR dù là xét nghiệm hiện đại, “y khoa AI”, nhưng dùng để lượng giá mức độ phát triển hay giai đoạn của ung thư tiền liệt tuyến, giúp bác sĩ lâm sàng quyết định có điều trị tích cực hay không; và những thủ thuật thăm khám, xét nghiệm trước đây vẫn giữ nguyên giá trị chẩn đoán của nó.

TS.BS Trần Bá Thoại

Uỷ viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam