3 chốt chặn quan trọng trong cuộc chiến với Covid-19

"Giải mã" virus SARS-CoV-2

Virus SARS-CoV-2 là một chủng virus cúm thuộc họ Beta-coronavirus, cùng họ với virus gây hội chứng MERS và hội chứng SARS. Chúng gây bệnh trên đường hô hấp và thường gây ra hội chứng suy hô hấp.

Vì Covid-19 gây ra bởi SARS-CoV-2 thuộc họ cúm nên có những đặc tính chung như sau:

- Covid-19 chủ yếu tấn công tế bào, hệ hô hấp và điểm khởi phát đầu tiên luôn ở trên bề mặt niêm mạc khu vực khoang mũi, họng. Tại đây các hạt virus sẽ mở màng tế bào niêm mạc và gửi gen ARN của chúng vào trong để tế bào cơ thể tổng hợp nên các hạt virus mới. Các hạt virus mới sau đó phá vỡ tế bào vật chủ và tràn ra bên ngoài, một số sẽ vào hệ tuần hoàn huyết dịch đi khắp cơ thể, một số lại chui vào tế bào mới để tiếp tục tăng sinh số lượng. Các hạt virus nằm trên bề mặt niêm mạc khoang mũi họng sẽ được phát tán ra môi trường qua hơi thở, ho, hắt hơi gây ra lây nhiễm cộng đồng.

- Covid-19 nguy hiểm đến tính mạng khi nó tấn công phổi, nếu không nó cũng chỉ như cúm thường, thậm chí triệu chứng nhẹ hơn (80% bệnh nhân dương tính có triệu chứng nhẹ hoặc không có triệu chứng). Tỷ lệ gây tử vong của Covid-19 tính bình quân trên toàn thế giới cho đến thời điểm này khoảng 2%, trong khi họ hàng của nó là MERS (trên 30%) và hội chứng SARS (khoảng 9,6%) tỷ lệ tử vong nhiều hơn. Tuy vậy khả năng lây nhiễm của SARS-CoV-2 lại mạnh hơn nhiều 2 chủng kia.

- Cũng như các chủng virus khác, SARS-CoV-2 không được coi là sinh vật bởi nó không có sự sống, không có bất kỳ quá trình trao đổi chất nào diễn ra trong nó. Virus không tiết ra bất cứ thứ gì và không tự sinh sản được, nó có lớp vỏ rất mỏng được cấu tạo bởi một màng phospholipid và các miếng protein trồi lên, nên rất dễ bị biến dạng bởi các chất tẩy rửa (xà phòng, chất diện hoạt), nước muối, tia UV, tinh dầu các loại… Khi lớp vỏ bị biến dạng, virus sẽ khó bám dính và khó mở khóa màng tế bào cơ thể hơn.

Từ nhận định trên chúng ta cần xây dựng nguyên tắc phòng chống Covid-19 theo các mức ưu tiên như sau:

1. Không để lây nhiễm

Ưu tiên xây dựng chốt chặn thứ nhất (tạm gọi là hàng rào chống xâm nhập) để ngăn ngừa virus bám dính vào nơi gây bệnh đầu tiên là niêm mạc khoang mũi họng. Thực hiện tốt 5K do Bộ Y tế khuyến cáo đồng thời hạn chế đến nơi đông người sẽ giúp giảm đáng kể nguy cơ virus lây nhiễm.

Đây là hàng rào hữu hiệu nhất để không lây nhiễm ra cộng đồng. Các mức chống lây nhiễm mạnh bạo hơn như cách ly tập trung, giãn cách hay cách ly xã hội có thể làm chậm tốc độ lây lan ra cộng đồng trong trường hợp dịch bùng phát lớn. 

2. Khi đã lây nhiễm không để Covid-19 tấn công đến phổi

Khi virus đã bám được vào niêm mạc mũi họng thì cần có chốt chặn thứ 2 được thiết lập ngay tại đây. Đó là làm giảm hoặc mất hoạt lực của virus ngay khi chúng vừa "chân ướt chân ráo" bám trụ vào niêm mạc.

Tại thời điểm mới lây nhiễm, lượng virus bám vào niêm mạc thường ở mức thấp. Sẽ thật sai lầm nếu chúng ta "mặc kệ" virus phát triển trong giai đoạn này và thụ động ngồi chờ chúng được nhân lên rồi phát tán khắp hệ hô hấp và tuần hoàn. Nếu ngay từ đầu tìm cách vô hiệu hay làm sạch các hạt virus bám trên niêm mạc khoang mũi họng thì nguy cơ lây lan ra cộng đồng cũng như nguy cơ virus tấn công phổi sẽ giảm đáng kể. Rất may là tại khoang mũi họng chúng ta hoàn toàn có thể tiếp cận virus SARS-CoV-2 bằng các chất sát khuẩn thông thường như: nước muối sinh lý hay dung dịch betadine… Thường xuyên thụt rửa khoang mũi và súc họng thật kỹ nhiều lần bằng nước muối ấm (nồng độ 0,9 đến 1%) có thể giảm đáng kể số lượng hạt virus vừa được sinh ra tại đây.

Ngoài ra, xông hơi với tinh dầu sả chanh, húng chanh, quế hay hương nhu cũng có thể làm giảm tải lượng virus đang bám trên mọi ngõ ngách ở vùng này. Theo kinh nghiệm dân gian khi bị cảm cúm nếu xông kỹ sẽ thấy thông thoáng đường thở và khỏi nhanh hơn hẳn.

Theo tôi, chúng ta cần thực hiện các nghiên cứu nhanh, xem mức độ giảm tải lượng virus trước và sau khi xông hơi với tinh dầu là bao nhiêu? Thời gian chuyển âm tính có rút ngắn không? Để từ đó hướng dẫn người dân chống dịch hiệu quả. Chốt chặn thứ hai này rất quan trọng sau khi virus đã vượt qua chốt chặn một. 

3. Khi Covid-19 đã tấn công phổi thì hạn chế thấp nhất tử vong

Khi virus đã xâm nhập sâu vào cơ thể thì hệ miễn dịch đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát nồng độ virus trong máu. Có thể coi hệ miễn dịch là chốt chặn cuối cùng của cơ thể chống lại virus. Bên cạnh việc chuẩn bị tốt thiết bị và nguồn lực cứu chữa bệnh nhân nặng như máy thở, nguồn oxy, tăng cường bổ sung các đơn nguyên ICU, bổ sung thiết bị can thiệp ECMO… để làm giảm nguy cơ tử vong, chúng ta cần hướng dẫn người bệnh tập thở sâu, thở lưng để giúp tăng dung lượng của phổi.

Khi thở bình thường, mỗi lần hít vào thở ra của một người có dung lượng khoảng 500ml không khí, trong khi dung lượng tối đa mà phổi có thể sử dụng cho một lần hít vào thở ra lên đến 4.600ml. Điều này có nghĩa, bình thường chúng ta chỉ sử dụng khoảng 10% chức năng của phổi. Tập thở sâu sẽ giúp người bệnh có thể vượt qua nguy kịch khi chức năng phổi giảm. Việc tăng miễn dịch nội sinh đóng vai trò rất quan trọng. Việc tập thể dục và tiếp xúc với ánh nắng mặt trời rất hữu ích cho việc tăng miễn dịch nội sinh, giúp giảm nguy cơ tử vong khi mắc bệnh.

Quan điểm của y học cổ truyền về phòng chống virus cúm

Đông y cho rằng bị cảm cúm là do nhiễm hàn lạnh. Do vậy muốn chữa khỏi thì phải trục hàn lạnh ra khỏi cơ thể bằng thực phẩm có tính dương giúp làm ấm cơ thể như ăn cháo nóng với hành, tỏi, tía tô và xông hơi các loại lá có tinh dầu. Hàng ngàn năm nay dân gian đã chứng minh nếu bị cảm cúm mà để tự khỏi thì phải mất cả tuần, nhưng nếu xông kỹ thì chỉ 1-2 ngày là dứt hoàn toàn.

Khi cơ thể bị nhiễm lạnh sẽ giảm miễn dịch và tạo điều kiện thuận lợi cho sự tăng sinh các hạt virus, nhất là virus cúm. Vì vậy các dược liệu có tính cay ấm như: quế, hồi, thảo quả, gừng, tỏi, độc hoạt, địa liền, xuyên khung, tía tô, kinh giới…rất thích hợp giúp cơ thể chống lại virus corona. Cần phải tăng cường dương khí (chủ về sức nóng) để không cho hàn khí xâm nhập. Các bài thuốc phát hãn giải biểu, ôn trung khứ hàn, ôn bổ thận dương được sử dụng trong các trường hợp này và cho hiệu quả tương đối tốt.

Kiến nghị áp dụng thêm biện pháp phòng chống dịch

Qua phân tích trên có thể thấy cần phải áp dụng thật tốt cả ba chốt chặn, trong đó chốt thứ 2 và thứ 3 cần được chú trọng hết mức. Chốt chặn đầu tiên là phòng dịch thụ động, giống như việc dựng hàng rào rồi núp sau hàng rào đó và cầu mong "kẻ địch không trèo qua". Chốt chặn thứ hai là chủ động tấn công "địch" ngay khi "địch vừa đặt chân lên đất mình, đang hạ trại và chưa ổn định đội ngũ". Chốt chặn thứ 3 là lớp phòng thủ sau cùng, nằm sâu trọng nội địa, chiến đấu chống lại kẻ địch trên toàn mặt trận.

Ngoài thực hiện 5K chúng ta cần hướng dẫn người dân nên thực hiện thật tốt phương pháp sau:

- Rửa mũi họng thường xuyên mỗi ngày bằng nước muối sinh lý hoặc hơi ưu trương nhẹ (pha 9-10g muối tinh với một lít nước sạch, khi dùng thì cho vào lò vi sóng quay ấm khoảng 40 độ). Khi súc họng cần chú ý ngửa cổ súc thật kỹ và sâu trong cổ họng 2 đến 3 lần rồi nhổ ra đồng thời dùng nước muối bơm (hoặc nhúng mũi hít nhẹ) để thụt rửa khoang mũi, ngày rửa 2 lần sáng và tối, khi đi ra ngoài tiếp xúc người khác về nhà cần rửa ngay. Với người đang dương tính tự điều trị tại nhà thì cách 2 giờ lại thực hiện việc trên một lần để rửa sạch các hạt virus mới vừa được sinh ra và giải phóng ra bề mặt niêm mạc, làm liên tục cho đến khi test cho kết quả âm tính SARS-CoV-2.

- Mỗi tuần xông hơi ít nhất một lần: Dùng 500g sả chanh tươi kết hợp lá hương nhu, lá bưởi (nếu có) cho vào nồi rồi bật đun sôi, lấy ghế nhỏ ngồi quay mặt về hướng bốc hơi của nồi nước rồi trùm chăn để xông từ 5 đến 10 phút. Nếu có điều kiện nên mua tinh dầu sả chanh sẽ tốt và tiện lợi hơn. Người dương tính chưa có dấu hiệu khó thở nên xông ngày 1-2 lần cho đến khi test âm tính. Với người đang dương tính và có dấu hiệu khó thở, suy hô hấp, người đang sốt, nhịp tim cao, cao huyết áp, giãn tĩnh mạch cần thận trọng và xin ý kiến bác sĩ trước khi xông toàn thân.

- Ăn nhiều thực phẩm tạo năng lượng và có tính ôn ấm cơ thể (bò, dê, gà, trứng…) kết hợp các gia vị cay nóng như hành, gừng, tiêu, tỏi, tía tô, quế, hồi. Hạn chế ăn thực phẩm có tính hàn như vịt, ngan, ốc, ếch…Không để cơ thể bị nhiễm lạnh trong mùa dịch.

- Thường xuyên tập thể dục ngày ít nhất 2 lần. Tập sao cho toàn thân nóng lên và toát mồ hôi sẽ kích thích hệ miễn dịch hoạt động mạnh nhưng cũng cần chọn bài tập phù hợp với thể trạng hiện tại.

- Tập thở sâu nhiều lần trong ngày (sáng thức dậy còn chưa ra khỏi giường, ngồi nói chuyện, tập khi đứng hoặc trước khi ngủ). Nằm, ngồi hay đứng đều để lưng thật thẳng, lưỡi chạm hàm trên. Hít vào và tập trung tâm trí tưởng tượng luồng khí từ đỉnh đầu đi dọc xương sống và đẩy dần xuống dưới xương cùng rồi đến hậu môn. Khi hít vào cơ hoành được hạ từ từ xuống dưới theo dòng khí vào, đồng thời giãn cơ mông, cơ hậu môn. Hít vào đến tận cùng rồi giữ lại 3 giây ở đó (đếm thầm 1, 2, 3). Thở ra thì co thắt hậu môn, cơ mông, cơ đùi và cơ bụng, đẩy khí từ bụng dưới đi vòng đường bụng qua rốn, lên ngực rồi qua mũi, bụng hóp lại và cơ hoành dồn hết lên trên khoang ngực đẩy kiệt khí ra ngoài rồi dừng lại 3 giây. Lặp lại các bước trên. Mỗi lần thực hiện ít nhất 20 chu kỳ thở, càng nhiều chu kỳ thở càng tốt. Trong ngày càng luyện tập nhiều đợt càng tốt. Chú ý, luôn luôn để tâm trí bám sát theo hơi thở vào ra, không để tâm trí dao động hay nghĩ ngợi lung tung.

Áp dụng thật tốt 5K và các phương cách trên sẽ giúp giảm nguy cơ lây nhiễm và giảm tỷ lệ chuyển biến nặng, tử vong do Covid-19 gây ra. Chúng ta sẽ chiến thắng dịch bệnh theo cách Việt Nam, giống như thế hệ cha anh đã chiến thắng Pháo đài bay B52 theo cách rất riêng, rất đặc biệt vậy.