Làng Đỏ ngày ấy… bây giờ

Không biết thời đó tên doi đất này là gì nhưng vào khoảng từ 300 đến 500 năm về trước nơi đây gọi là Dũng Quyết. Đó là một vùng đất bao gồm Trung Đô, Bến Thuỷ, Trường Thi, Hưng Dũng, Hà Huy Tập và một phần Hưng Bình ngày nay.

Dũng Quyết bấy giờ có hai thôn Thượng và Hạ. Khoảng giữa thế kỷ 19, Dũng Quyết đổi thành Yên Dũng, thuộc tổng Ngô Trường (sau đổi thành tổng Yên Trường) của huyện Chân Lộc, tỉnh Nghệ An lúc bấy giờ. Yên Dũng Thượng là thôn, sau thành xã, bây giờ thuộc hai phường Hưng Dũng và Trường Thi ngày nay.

Năm 1926, Yên Dũng Thượng đã có chi bộ của Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí hội sau đổi thành Đảng Tân Việt. Chỉ với 10 đảng viên, chi bộ này đã "hô" dân biểu tình buộc chính quyền thuộc địa phải đền bù 300 mẫu đất mà chúng cướp để làm sân bay quân sự. Ngày nay là cánh đồng Tàu Bay.

Ngày 1/5/1930, khoảng 1.200 người dân kéo nhau ra Đình Trung rồi nhập với hàng ngàn nông dân của vùng hạ Nghi Lộc theo đường Mới Trang tiến về Nhà máy Trường Thi phối hợp với công nhân biểu tình đòi lợi quyền. Khi một công nhân đang cắm cờ búa liềm trên cột đèn bị tên giám binh Pháp bắn chết, thì khí thế căm hờn bọn thực dân từ hàng vạn người biểu tình sôi lên sùng sục.

Đồng chí Nguyễn Đôn Nhoạn, người xóm Yên xông vào phá cổng nhà máy cũng gục ngã trước mũi súng kẻ thù. Trong cuộc biểu tình này 5 người bị giết hại, 18 người bị thương, 37 người bị địch bắt. Trong đó Yên Dũng Thượng có 2 người là ông Nhoạn và ông Nguyễn Đức Tiềng hy sinh.

Tháng 9 năm 1930, với sự chỉ đạo của Xứ uỷ Trung Kỳ (đóng trong làng), những người Cộng sản Yên Dũng Thượng tổ chức cuộc mít tinh lớn lại Đình Trung. Trước khí thế của người Yên Dũng Thượng, lý trưởng, hào mục phải nộp con dấu, sổ sách. Một chính quyền mới, chính quyền Xô viết Chi bộ từ 12 đảng viên năm 1930 lên 30 đảng viên vào năm 1931. Các đoàn thể quần chúng thu hút được hầu hết nông dân tham gia.

Đến tháng 8 năm 1945 thì với 7 đảng viên lãnh đạo, dân Yên Dũng Thượng cùng các nơi vùng lên cướp chính quyền. Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, địa bàn Làng Đỏ có nhiều mục tiêu quân sự, chính trị nên giặc Mỹ đánh phá thường xuyên, ác liệt.

Với 592 trận, 5674 quả bom, 104 quả Rốc két, 350 quả pháo hạm, máy bay B52 rải thảm toàn bộ nhà dân bị cháy sập. Dưới sự lãnh đạo của đảng bộ nhân Hưng Dũng xây đắp trên 30 trận địa chiến đấu của bộ đội cao xạ, tên lửa và trận địa trực chiến. Đào hơn 3km giao thông hào nối liền các xóm, 270 hầm cất giấu xe pháo, vũ khí đạn dược cho bộ đội.

Trong lớp lớp người Làng Đỏ, Yên Dũng Thượng, Hưng Dũng tham gia các phong trào Cách mạng có tới 19 liệt sĩ trong phong trào Xô Viết; có gần 250 liệt sĩ qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ.

Đình Trung còn là địa điểm Đại hội Tỉnh Đảng bộ Nghệ An vào năm 1953. Đây là lần thứ hai, trong thời kỳ kháng Pháp, Yên Dũng Thượng được chọn làm nơi Đại hội Tỉnh Đảng bộ. Hay như Đình Văn Thánh, được xây dựng năm 1851, một năm sau thì hoàn thành. Là nơi tôn vinh các bậc học cao, biết rộng đỗ đạt trong làng, nay dấu tích chỉ còn tấm văn bia.

Nhưng chuyện học hành đỗ đạt cao, người Làng Đỏ (Yên Dũng Thượng, Hưng Dũng) thời nào cũng có. Hiện nay, Hưng Dũng có 6/6 trường học được xây dựng khang trang, hàng năm Hưng Dũng có gần trăm em đỗ vào các trường đại học cao đẳng. Người Hưng Dũng còn lấy làm hãnh diện quê mình, đảng bộ mình "đúc" nên những Nguyễn Sĩ Quế, Nguyễn Mạnh Cầm, Nguyễn Duy Hài và nhiều tiến sĩ, kỹ sư sau này.

Nguyễn Duy - Lê Việt