Vi phạm sở hữu trí tuệ tinh vi, hàng giả tràn lan trên thị trường

Thông tin được ông Nguyễn Thành Nam, Phó cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cho biết tại diễn đàn "Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo" do Phòng thương mại và Công nghiệp - VCCI tổ chức, chiều 26/8.

6 tháng hơn 50.000 vụ về buôn lậu, hàng giả, sở hữu trí tuệ

Ông Nguyễn Thành Nam nhấn mạnh sở hữu trí tuệ (SHTT) ngày càng giữ vai trò then chốt trong nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp và nền kinh tế quốc gia. Trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu vào nền kinh tế số, SHTT không chỉ là công cụ bảo vệ sáng tạo mà còn là nền tảng thúc đẩy đổi mới, giúp doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Thực tế, tình trạng vi phạm quyền SHTT vẫn chưa có dấu hiệu thuyên giảm, thậm chí ngày càng phức tạp. Số liệu thống kê cho thấy chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng trên cả nước đã kiểm tra, xử lý hơn 50.400 vụ việc liên quan đến buôn lậu, hàng giả và xâm phạm quyền SHTT, với tổng giá trị vi phạm lên đến hàng nghìn tỷ đồng. Riêng lĩnh vực nhãn hiệu có 1.430 vụ xâm phạm bị xử lý, mức phạt hơn 18 tỷ đồng, tăng gần 30% so với cùng kỳ.

Ông Nam cảnh báo, hàng giả và hàng nhái thương hiệu không chỉ gây thiệt hại cho người tiêu dùng mà còn bóp méo cạnh tranh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến doanh nghiệp chân chính. Xu hướng vi phạm ngày càng chuyển dịch mạnh sang các nền tảng thương mại điện tử và mạng xã hội, với quy mô lớn, thủ đoạn tinh vi, trong khi công cụ truy xuất nguồn gốc còn hạn chế và nhận thức xã hội về SHTT chưa cao.

Trước thách thức này, Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương mới. Đáng chú ý, Nghị quyết 57/NQ-TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị yêu cầu hoàn thiện pháp luật về SHTT, tài sản số và dữ liệu, coi đây là nền tảng của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Bộ Công Thương cũng đang xây dựng các thông tư về truy xuất nguồn gốc, trước mắt áp dụng cho 8 nhóm sản phẩm bắt buộc, hướng đến mô hình hợp tác ba bên giữa Nhà nước - doanh nghiệp - người tiêu dùng nhằm tăng cường minh bạch.

Theo ông Nam, để kiểm soát vi phạm, cần triển khai các đợt cao điểm truy quét hàng giả, xử lý nghiêm trên thương mại điện tử và mạng xã hội; đồng thời ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo để giám sát, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về truy xuất nguồn gốc. Ông cũng đề nghị hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa trong bảo hộ quyền SHTT, kết hợp tuyên truyền để nâng cao nhận thức cộng đồng.

“Hoàn thiện chính sách SHTT là động lực then chốt để doanh nghiệp Việt Nam đổi mới và cạnh tranh toàn cầu. Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước sẽ đồng hành cùng VCCI và các bên để triển khai các giải pháp, góp phần lành mạnh hóa thị trường, bảo vệ doanh nghiệp sáng tạo”, ông Nam khẳng định.

Tổn thất lớn

Tại diễn đàn, nhiều chuyên gia và doanh nghiệp đã nêu thực trạng vi phạm quyền SHTT ngày càng phức tạp, gây tổn thất lớn cho nền kinh tế và doanh nghiệp chân chính.

Luật sư Mai Thị Thảo (TAT Law Firm) cho biết giá trị thương hiệu có thể chiếm tới 30-50% tổng giá trị doanh nghiệp, song tại Việt Nam tình trạng xâm phạm thương hiệu vẫn phổ biến, từ đạo nhái bao bì, giả mạo tên thương mại đến nhanh tay đăng ký nhãn hiệu trước cả “chính chủ”.

Cũng tại diễn đàn, ông Bông Hoa Việt, cố vấn Công ty CP Nhựa Bình Minh, cho biết, xâm phạm thương hiệu không còn là chuyện “trên báo” mà đang diễn ra ngoài thị trường, từ ống nhựa, phụ kiện đến bao bì, logo.

Doanh nghiệp bị sao chép nguyên vẹn, thậm chí “mượn danh” Bình Minh để ký hợp đồng, khiến người tiêu dùng nhầm lẫn, còn doanh nghiệp mất khách hàng, mất niềm tin và quyền làm chủ thương hiệu. Dù đã lập tổ công tác bảo vệ, phối hợp giám định, khiếu nại, khởi kiện, nhưng nhiều vụ việc vẫn rơi vào bế tắc vì kẽ hở pháp lý. Chi phí xử lý hàng năm lên đến hàng chục tỷ đồng, chưa kể đầu tư lớn vào công nghệ chống giả.

Tương tự, Yến Sào Khánh Hòa cũng khổ sở khi hàng nhái tràn lan trên sàn thương mại điện tử với giá rẻ, nhiều vụ việc kéo dài nhiều năm chưa giải quyết.

Theo ông Võ Tân Thành, Phó chủ tịch VCCI, tài sản vô hình hiện chiếm hơn 50% giá trị doanh nghiệp toàn cầu nhưng ở Việt Nam mới đạt 26%. Trong khi Luật SHTT ban hành từ 2005, dù đã sửa đổi nhiều lần, vẫn chưa bắt kịp tốc độ phát triển của các tài sản phi truyền thống. Ông cảnh báo nếu cơ chế bảo vệ chậm chạp, ngay cả thương hiệu lớn, tồn tại hàng chục năm cũng có thể gục ngã trước hàng nhái.

Các chuyên gia kiến nghị cần hoàn thiện hành lang pháp lý, nâng cao chế tài xử phạt, vận hành hiệu quả Tòa chuyên trách SHTT, mở rộng giám định độc lập, đồng thời ứng dụng công nghệ số để bảo vệ thương hiệu. Ngoài nỗ lực từ phía Nhà nước, các doanh nghiệp cũng phải chủ động nhận diện, cảnh báo và phối hợp với đối tác, người tiêu dùng để tạo thành “lá chắn mềm” chống hàng giả.