Trưởng thôn thời đại mới không chỉ lo mỗi việc “vận động dân đóng quỹ”

Tại Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng đang được lấy ý kiến nhân dân, Trung ương nêu rõ sẽ phối hợp các địa phương triển khai sắp xếp thôn, tổ dân phố và người hoạt động không chuyên trách trong quý IV/2025, đảm bảo tinh gọn, phù hợp yêu cầu tình hình mới.

Tái định vị vai trò trưởng thôn trong thời đại số

Theo ThS Nguyễn Minh Nhựt, giảng viên khoa Kinh tế và Quản trị công (trường Đại học Mở TPHCM), chủ trương sắp xếp thôn, tổ dân phố là hướng đi đúng đắn, phù hợp với chủ trương tinh gọn, hiệu quả, bền vững trong mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.

Ông cho rằng đây chính là thời điểm thích hợp để tái định vị vai trò trưởng thôn, tổ trưởng tổ dân phố, đáp ứng yêu cầu của nền quản trị công hiện đại.

“Trước đây, việc bầu trưởng thôn, tổ trưởng tổ dân phố thường dựa vào uy tín và sự gắn bó lâu dài với địa phương. Nhưng trong bối cảnh hiện nay, vị trí này cần có những yêu cầu cao hơn, trong đó không thể thiếu năng lực chuyển đổi số.

Có thể thấy, quyết tâm xây dựng Chính phủ số đã thay đổi rất nhiều cách thức tương tác giữa chính quyền với người dân. Phong trào “bình dân học vụ số” đã lan rộng trong cộng đồng thì chính các tổ trưởng, trưởng thôn phải là người tiên phong để có khả năng tiếp cận công nghệ, từ đó hướng dẫn, hỗ trợ bà con”, ThS Nguyễn Minh Nhựt nói.

Chuyên gia dẫn chứng báo cáo “Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh (PAPI) năm 2024” cho thấy trưởng thôn, tổ trưởng tổ dân phố vẫn là người mà dân tìm đến đầu tiên khi gặp khó khăn.

“Người dân kỳ vọng họ không chỉ là cầu nối, mà còn có thể giải thích, hướng dẫn quy định pháp luật, thủ tục hành chính, hoặc đại diện phản ánh những vấn đề bức xúc tại địa phương. Do đó, các đơn vị có thể xem xét sắp xếp người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã tham gia vào ban điều hành khu phố, thôn như tinh thần Quyết định số 759, nhằm tận dụng sự am hiểu hệ thống và những kinh nghiệm thực tiễn của họ”, ThS Nguyễn Minh Nhựt góp ý.

“Hạt nhân” của chính quyền cơ sở

Theo ThS Nguyễn Tuấn Anh (Tổng công ty Công nghiệp Sài Gòn), khi quy mô dân số và địa bàn được mở rộng, trưởng thôn, tổ trưởng tổ dân phố không chỉ đơn thuần là “người đứng đầu cộng đồng” mà còn là “hạt nhân” của chính quyền cơ sở, là cầu nối trực tiếp giữa người dân với chính quyền địa phương 2 cấp. Do đó, địa phương cần nghiên cứu và sớm ban hành bộ tiêu chuẩn năng lực cho đội ngũ này.

“Họ cần phải có 3 trụ cột năng lực bao gồm quản trị cộng đồng, hành chính – chuyển đổi số, đạo đức công vụ và uy tín xã hội”, chuyên gia góp ý.

ThS Nguyễn Tuấn Anh nhận định cùng với việc chuẩn hóa chức danh, các địa phương cần chuẩn bị lộ trình đào tạo, quy hoạch và cơ chế phụ cấp theo hướng bán chuyên nghiệp, tiến tới chuyên nghiệp hóa ở các đô thị đặc thù như TPHCM, Đà Nẵng...

“Thực tế cho thấy khối lượng công việc của lực lượng này hiện vượt xa mức hỗ trợ hiện hành. Họ là “tai mắt” của chính quyền cơ sở, tham gia hầu hết các lĩnh vực từ hộ tịch, dân cư, an ninh trật tự, môi trường đến phòng chống dịch. Tuy nhiên, chế độ phụ cấp vẫn chỉ mang tính hỗ trợ”, ông Nguyễn Tuấn Anh nêu quan điểm.

Vì vậy, ông đề xuất các đơn vị có thể xem xét điều chỉnh phụ cấp theo hệ số linh hoạt, gắn với quy mô dân số và địa bàn; bổ sung cơ chế đào tạo, bồi dưỡng định kỳ, đặc biệt về kỹ năng số, kỹ năng dân vận, kỹ năng xử lý khủng hoảng cộng đồng; tạo cơ hội chuyển ngạch cho những cá nhân có năng lực, uy tín, có thể tham gia vào hệ thống công chức cấp xã.

Tránh sắp xếp máy móc, đảm bảo gắn kết cộng đồng

Chia sẻ quan điểm về sắp xếp thôn, tổ dân phố, ThS Nguyễn Minh Nhựt lưu ý cơ quan có thẩm quyền khi ban hành quy định mới về sắp xếp thôn, tổ dân phố cần ưu tiên tiêu chí gắn kết về địa lý và cộng đồng.

“Sau khi sáp nhập xã, phường, quy mô địa bàn quản lý tăng lên, thôn và tổ dân phố được xem như một “văn phòng vệ tinh” của UBND cấp xã. Theo tôi, mỗi thôn, tổ dân phố nên được quy hoạch theo cụm dân cư, có tiêu chí rõ về quy mô hộ gia đình, ranh giới tự nhiên. Điều này đảm bảo khoảng cách giữa các hộ gia đình đến văn phòng khu phố đủ gần để người dân có thể đến bất kỳ văn phòng khu phố nào thực hiện một số dịch vụ công trực tuyến cấp xã, tương tự bộ phận một cửa của các trung tâm phục vụ hành chính công”, ông góp ý.

Ngoài ra, việc sắp xếp cũng cần xem xét đến cả tính cộng đồng, cần tránh sắp xếp cơ học, cắt ghép hành chính mà bỏ qua yếu tố văn hóa – xã hội, đặc biệt ở khu dân cư có đông người dân tộc thiểu số, khu vực tôn giáo hoặc vùng núi, hải đảo...

“Các cộng đồng dân cư được hình thành từ những tập quán, văn hóa chung thường có sự gắn kết mạnh mẽ hơn so với việc bị chia tách thành các khu vực một cách máy móc, cơ học”, chuyên gia nói.