"Đừng bắt người giỏi chuyên môn chỉ có thể chọn theo đường... làm quan"

PGS.TS Vũ Văn Phúc, Nguyên Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản nêu vấn đề đó tại Hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề “Đột phá chiến lược về nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao trong bối cảnh mới” diễn ra sáng 8/10. 

Hội thảo do NXB Chính trị quốc gia Sự thật phối hợp với Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Bộ Y tế, trường Đại học Y Hà Nội. 

Chuyên gia giỏi cần đãi ngộ tương xứng Bộ trưởng, Thứ trưởng

Tại hội thảo, PGS.TS Vũ Văn Phúc nhấn mạnh, suốt ba nhiệm kỳ Đại hội XI, XII, XIII, Đảng ta đều coi phát triển nguồn nhân lực là một trong ba đột phá chiến lược, song kết quả vẫn chưa đạt như kỳ vọng.

Ông đặt câu hỏi: "Tại sao suốt ba nhiệm kỳ qua, chúng ta đều coi đây là đột phá chiến lược, mà đến nay vẫn chưa đạt được như mong muốn?"

Theo PGS Phúc, trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, cần đổi mới mạnh mẽ tư duy đào tạo, bồi dưỡng và thu hút nhân tài. Theo ông, phải xây dựng tiêu chí rõ ràng để xác định, đào tạo và sử dụng nhân lực chất lượng cao, chú trọng vào tài năng thực chất, chứ không chỉ bằng cấp.

Về chính sách thu hút nhân tài, PGS Phúc nêu thực tế nhiều nghị quyết và nghị định đã ban hành nhưng vẫn rất khó đi vào cuộc sống. Ông đề xuất nên có hai con đường phát triển song song: một cho những người làm công tác quản lý, và một cho những nhà khoa học, chuyên gia giỏi được cống hiến suốt đời trong chuyên môn, không cần phải chọn theo con đường làm quan chức.

Ông nói: "Một chuyên gia giỏi cần được hưởng chế độ đãi ngộ tương xứng, có thể như cấp Bộ trưởng, Thứ trưởng, thì mới có thể thu hút và giữ chân nhân tài".

Theo ông, một trong những yêu cầu cốt lõi để thực hiện những nhiệm vụ là phải đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Dù đã có Nghị quyết 29 và gần đây là Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị, nhưng sau hơn mười năm, giáo dục vẫn còn nhiều bất cập, từ thi cử, chương trình, đến sách giáo khoa.

Ông nhấn mạnh: “Đào tạo phải gắn với nhu cầu thị trường lao động, nếu không, chúng ta sẽ tiếp tục đào tạo không đúng thứ xã hội cần.”

PGS Phúc cho rằng, muốn có đội ngũ nhân lực chất lượng cao, phải thúc đẩy khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Nghịch lý theo ông là nghị quyết thì có nhiều, nhưng khi đi vào thực tế lại vướng từ khâu hành chính, tài chính đến thủ tục quyết toán.

Ông nhận xét: "Khó nhất không phải là nghiên cứu, mà là qua được khâu tài vụ, hành chính".

Bài học thứ năm được đề cập đến việc phát huy giá trị văn hóa và con người Việt Nam.

Dẫn chứng từ những học sinh Việt Nam đạt giải cao trong các kỳ thi quốc tế, ông đặt vấn đề: "Tại sao chúng ta không phát huy được đội ngũ tài năng trẻ ấy, để họ trở thành nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ đất nước, mà lại để chảy máu chất xám ra nước ngoài?". 

Xây dựng nền công vụ ưu tú

PGS.TS Nguyễn Bá Chiến, Giám đốc Học viện Hành chính và Quản trị công, cho rằng muốn đất nước phát triển bền vững thì cần xây dựng đội ngũ nhân lực có ý chí, trình độ, kỹ năng, tư duy và phẩm chất vượt trội, đáp ứng yêu cầu của từng giai đoạn phát triển. Ông định nghĩa, nguồn nhân lực chất lượng cao là tập hợp những cá nhân có năng lực nổi trội, có khả năng thích ứng và dẫn dắt sự đổi mới trong mọi lĩnh vực. 

Theo PGS Chiến, Việt Nam hiện có nhiều thuận lợi để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, như nền giáo dục mở rộng, dân số trẻ, khả năng tiếp cận công nghệ nhanh và hội nhập quốc tế sâu rộng. Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra những điểm nghẽn lớn đang cản trở quá trình này là cơ chế, chính sách thu hút và sử dụng nhân tài chưa đủ mạnh; công tác đào tạo, bồi dưỡng còn nặng lý thuyết; và chưa có bộ tiêu chí thống nhất để xác định và đánh giá nhân lực chất lượng cao.

Ông nhấn mạnh, cần sớm ban hành bộ tiêu chí quốc gia về nguồn nhân lực chất lượng cao, làm căn cứ cho việc đào tạo, bồi dưỡng, tuyển chọn và đãi ngộ. Cùng với đó là đổi mới căn bản giáo dục - đào tạo, gắn chặt hơn với nhu cầu thị trường lao động, đặc biệt trong các ngành then chốt như công nghiệp nền tảng, công nghệ số, y dược và quản trị công.

Bên cạnh phát triển nhân lực, PGS Chiến cho rằng xây dựng nền công vụ ưu tú phục vụ nhân dân là điều kiện quyết định. Theo ông, một nền công vụ ưu tú không chỉ đòi hỏi đội ngũ công chức có chuyên môn cao, mà còn phải có đạo đức, trách nhiệm và tinh thần phụng sự.

Tuy nhiên, Việt Nam hiện còn đối mặt với nhiều khó khăn như cơ chế tuyển dụng và đánh giá công chức chưa thực sự dựa trên năng lực, chính sách đãi ngộ chưa tương xứng, và môi trường làm việc chưa khuyến khích sáng tạo.

Để khắc phục, ông đề xuất cần cải cách toàn diện cơ chế công vụ, trong đó trọng tâm là minh bạch hóa tuyển chọn, ứng dụng công nghệ vào quản lý nhân sự, mở rộng cơ hội học tập, thăng tiến cho cán bộ trẻ, và tạo môi trường làm việc tôn trọng năng lực, trọng dụng người tài.

PGS.TS Nguyễn Bá Chiến kết luận: "Muốn phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, trước hết phải có nền công vụ ưu tú. Cán bộ, công chức không chỉ giỏi nghề mà phải thật sự vì dân, vì nước. Đó mới là gốc rễ của sự phát triển bền vững".