Có thể định lượng 100% các tiêu chí để đánh giá công chức?

Mới đây, Vụ Công chức - Viên chức (Bộ Nội vụ) đã tổ chức hội thảo lấy ý kiến cho dự thảo Nghị định về đánh giá, xếp loại chất lượng công chức. Vụ trưởng Nguyễn Quang Dũng kỳ vọng nhận được nhiều ý kiến xác đáng để hoàn thiện dự thảo, tháo gỡ những điểm nghẽn trong công tác đánh giá công chức thời gian qua, đồng thời bảo đảm tính khả thi trong môi trường công vụ.

Nỗ lực lượng hóa toàn bộ công việc của công chức

Theo Vụ trưởng Nguyễn Quang Dũng, Nghị định mới được xây dựng nhằm cụ thể hoá Luật Cán bộ, công chức sửa đổi vừa có hiệu lực từ 1/7, chuyển trọng tâm quản lý từ "ngạch" sang "vị trí việc làm" và gắn thăng hạng lương với hiệu quả thực tế của từng cán bộ.

Muốn vậy, ông cho rằng công tác đánh giá phải đổi mới toàn diện, đồng thời cho biết Vụ Công chức - Viên chức (cơ quan tham mưu của Bộ Nội vụ) đã tham khảo mô hình KPI của doanh nghiệp và kinh nghiệm thực tiễn ở Khánh Hòa để phác thảo công thức tính điểm hằng tháng.

Nhóm soạn thảo đề xuất hai bước tách bạch: theo dõi - chấm điểm hằng tháng và xếp loại cuối năm. Điểm tổng kết cuối năm sẽ là trung bình cộng của 12 tháng, phân bốn mức: xuất sắc (trên 90 điểm), tốt (70 đến dưới 90 điểm), hoàn thành (50 đến dưới 70 điểm) và không hoàn thành (dưới 50 điểm).

Trái tim của hệ thống là chỉ số KPI, được tính trên ba trụ cột số lượng, chất lượng, tiến độ - mỗi yếu tố nặng bằng nhau. Để các con số "nói" cùng một ngôn ngữ, dự thảo đòi hỏi mọi đơn vị phải quy đổi nhiệm vụ về "công việc chuẩn". Nhờ đó, cán bộ ở các phòng ban khác nhau có thể so sánh hiệu suất trên cùng mẫu số chung.

Bên cạnh kết quả nhiệm vụ (70% tổng điểm), 30% điểm còn lại thuộc về các tiêu chí vốn bị xem khó đo lường như đạo đức công vụ, tác phong, tinh thần phục vụ… Nhóm soạn thảo quyết tâm chấm được cả phẩm chất bằng điểm số để giảm tình trạng nhận xét định tính, cào bằng.

Đại diện Ban soạn thảo Nghị định, bà Bùi Thị Thảo My, chuyên viên Vụ Công chức - Viên chức, cho biết việc đánh giá, xếp loại công chức lần này không chỉ dừng ở mục tiêu bố trí, sử dụng chung chung như trước đây mà còn gắn chặt với quyền lợi và trách nhiệm của từng cá nhân.

Bà My nhấn mạnh: "Kết quả xếp loại sẽ đi kèm cơ chế thưởng - phạt: người đạt điểm cao được hưởng thu nhập tăng thêm từ quỹ thưởng 10% của cơ quan, còn người có điểm thấp có thể bị điều chỉnh vị trí, hạ ngạch, thậm chí bị sàng lọc khỏi bộ máy nếu không hoàn thành nhiệm vụ. Đây cũng là bước cụ thể hóa nguyên tắc quản lý công chức theo vị trí việc làm, lấy hiệu quả thực tế làm thước đo duy nhất". 

Lượng hóa 100% bằng điểm số liệu có khả thi?

Đại diện tổ soạn thảo Nghị định thừa nhận đây là bài toán rất khó, bởi sản phẩm hành chính vốn đa dạng và biến động từng ngày.

"Đặc thù công việc hành chính phức tạp, định lượng tất cả nhiệm vụ là thách thức lớn", ông Dũng nói.

Một vướng mắc khác là đối tượng đánh giá. Tại Bộ, quy trình soạn thảo một đạo luật có thể kéo dài nhiều năm, chia nhỏ cho nhiều nhóm chuyên viên; chia bao nhiêu phần trăm điểm cho mỗi cá nhân là câu chuyện không đơn giản.

"Nếu làm không đúng sẽ dẫn tới tâm tư, mất đoàn kết", ông Nguyễn Quang Dũng đặt ra vấn đề. 

Bà Trần Thu Huyền, Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ của Ngân hàng Nhà nước đánh giá cao những thay đổi mang tính đột phá của Nghị định. Bà cho rằng mục tiêu mà Nghị định hướng đến đã tiệm cận với thông lệ quốc tế về đánh giá theo KPI. Tuy nhiên, bà vẫn đặt ra một số băn khoăn khi những tiêu chí đánh giá để thực thi mục tiêu đó vẫn mang tính thống kê, định lượng mà chưa tập trung vào chất lượng, hiệu quả công việc. 

Dẫn kinh nghiệm đã từng thực hiện ở một số ngân hàng quốc doanh, bà Huyền nói việc áp dụng phương pháp đánh giá nào sẽ còn phụ thuộc vào tính chất công việc và mục tiêu chung của cả một cơ quan, đơn vị. 

"Có ngân hàng đã thực hiện việc quản lý nhân viên bằng KPI 10 năm nay. Tuy nhiên, hiện nay, họ đang đánh giá lại hiệu quả của bộ công cụ này và áp dụng đồng thời cả phương pháp KPI và phương pháp đánh giá theo mục tiêu, để có sự bao phủ giữa các công việc có tính chất khác nhau", bà Huyền phân tích. 

Yếu tố con người - cụ thể là trách nhiệm người đứng đầu - cũng được đặt lên bàn nghị luận. Dự thảo hiện quy định xếp loại lãnh đạo phụ thuộc vào tỷ lệ nhân viên hoàn thành nhiệm vụ, song bà Huyền cho rằng "cách tiếp cận này ngược với thông lệ", bởi mục tiêu tổ chức chứ không phải điểm số cá nhân mới phản ánh đúng vai trò quản trị của lãnh đạo.

Học được gì từ doanh nghiệp?

Tại VietinBank, hệ thống KPI 10 năm qua luôn bắt đầu từ chiến lược toàn ngân hàng rồi "đổ" xuống thẻ điểm 7-10 mục tiêu/năm, sau đó phân bổ tới từng bộ phận, cá nhân, kèm hệ số trọng số rõ ràng.

Điều quan trọng, theo bà Huyền, là so sánh tương quan giữa các vị trí tương đồng và chuẩn hoá độ phức tạp công việc, nhằm bảo đảm tính công bằng. Thưởng - phạt cũng phải đủ mạnh để khuyến khích vượt KPI.

"Vì sao doanh nghiệp làm KPI dễ? Bởi gắn trực tiếp quỹ tiền thưởng và đây là động lực lớn để nhân viên làm việc", bà nhấn mạnh.

Các chuyên gia cho rằng khu vực công có thể tiếp thu hai bài học chính:

Mục tiêu hoá: xuất phát từ chiến lược cơ quan thay vì thống kê đầu việc thuần tuý. Mọi KPI dành cho công chức đều tập trung phục vụ cho mục tiêu chung của cả một đơn vị. 

Chuẩn hoá vị trí: xây khung năng lực, độ khó, trọng số cho từng nhóm nhiệm vụ với tính chất khác nhau và tương đồng nhau. 

Tuy nhiên, các chuyên gia cũng cảnh báo rằng sử dụng nguyên công thức KPI của doanh nghiệp sang cơ quan nhà nước sẽ gặp giới hạn. Nhiều đầu việc phục vụ người dân không sinh lợi nhuận trực tiếp, yếu tố đạo đức công vụ khó định lượng tuyệt đối và thẩm quyền quyết định của lãnh đạo hành chính bị ràng buộc bởi quy trình pháp lý chặt chẽ.

Từ nay đến cuối năm, Bộ Nội vụ đặt mục tiêu hoàn thiện Nghị định để các bộ ngành, địa phương xây dựng quy chế đánh giá riêng. Dự thảo hiện vẫn ở giai đoạn ban đầu, mở rộng kênh góp ý từ bộ, ngành, chuyên gia, cộng đồng doanh nghiệp và kinh nghiệm quốc tế. 

"Đây là nghị định hoàn toàn mới, phạm vi ảnh hưởng rộng nên chắc chắn vẫn còn nhiều vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu. Chúng tôi sẽ nghiêm túc lắng nghe, tiếp thu ý kiến đa chiều để ban hành hướng dẫn khả thi và hiệu quả nhất cho các đơn vị", ông Dũng nhấn mạnh.