Thoát nghèo nhờ hồi sinh nghề truyền thống

Trong những nếp nhà sàn ở bản Mòng 1, xã Mường Quàng, tiếng guồng quay tơ, tiếng khung cửi lách cách vẫn vang lên đều đặn. Những đôi bàn tay khéo léo của phụ nữ Thái không chỉ nối dài truyền thống trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải từ bao đời mà còn mở ra con đường phát triển kinh tế mới cho vùng cao biên giới.

Theo lời các bậc cao niên, nghề dâu tằm ở đây đã có từ lâu đời. Người dân tận dụng đất bãi ven suối Quàng để trồng dâu, lấy lá nuôi tằm. Tằm địa phương tuy nhỏ con nhưng cho kén đẹp, dễ kéo tơ.

Bà Lang Thị Hoa (60 tuổi, bản Mòng 1) vừa thoăn thoắt kéo sợi vừa chia sẻ: “Ngày trước, sản phẩm chỉ để dùng trong nhà, làm hồi môn cho con gái hoặc trao đổi trong bản. Nay có thể bán ra thị trường, bà con rất phấn khởi, vì mỗi nong kén, mỗi sợi tơ đều mang lại thu nhập thực sự”.

Nhờ nguồn tơ tại chỗ, phụ nữ Thái có điều kiện dệt váy áo, khăn piêu, giúp sản phẩm tăng thêm 30-50% giá trị so với bán tơ thô, vừa có đầu ra, vừa góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa.

Đã có thời điểm, nghề dâu tằm - thổ cẩm đứng trước nguy cơ mai một vì lớp trẻ không mặn mà với công việc vất vả, thu nhập thấp. Năm 2023, xã Mường Quàng triển khai đề án “Phát triển dâu tằm xã Cắm Muộn (nay là Mường Quàng) giai đoạn 2023-2025, định hướng đến 2030”, coi đây là mô hình “Dân vận khéo”.

Nhờ sự hỗ trợ gần 40 triệu đồng từ Ban Dân vận Huyện ủy Quế Phong (cũ), ban đầu có 10 hộ tham gia, đến năm 2024 tăng lên hơn 20 hộ và hiện nay đã có trên 30 hộ gắn bó với nghề.

Toàn xã đã quy hoạch hơn 6ha đất bãi ven sông, ven suối để trồng dâu, bình quân mỗi hộ 0,2-0,3ha, cho năng suất 25-28 tấn lá/ha. Người dân áp dụng quy trình khép kín từ trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ đến dệt vải.

Năm 2024, sản lượng kén tằm toàn xã đạt 6 tấn, mang lại thu nhập gần 480 triệu đồng; dự kiến năm 2025 đạt 6,5 tấn, giá trị hơn 520 triệu đồng. Một số hộ có thêm nguồn thu từ 20-50 triệu đồng/năm, đời sống cải thiện rõ rệt.

Hiện trên địa bàn đã xuất hiện tư thương thu mua kén, tơ và sản phẩm dệt, giúp bà con yên tâm sản xuất. Mỗi kg kén được bán từ 100 - 120 nghìn đồng, sợi tơ 800 nghìn - 1 triệu đồng/kg. Sản phẩm thổ cẩm như khăn piêu có giá 800 - 900 nghìn đồng, chân váy 1-1,2 triệu đồng, được khách hàng và du khách ưa chuộng nhờ họa tiết thủ công tinh xảo.

Theo bà Lang Thị Hương, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Mường Quàng, bà con còn được đi tham quan, học hỏi kinh nghiệm từ các mô hình nuôi tằm ở nhiều địa phương khác. Nhờ đó, người dân nắm vững kỹ thuật chăm sóc, phòng bệnh cho tằm, thậm chí còn chế biến thêm sản phẩm như tằm sấy, rượu tằm để tăng thu nhập.

“Nghề dệt thổ cẩm từ tơ tằm đang mở ra cơ hội gắn kết với du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái. Du khách đến trải nghiệm, mua sản phẩm, đó vừa là sinh kế, vừa là cách quảng bá văn hóa Thái ở Mường Quàng”, bà Hương cho biết.

Mới đây, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận nghề dệt thổ cẩm của người Thái ở Nghệ An là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là niềm tự hào, đồng thời là động lực để địa phương bảo tồn, phát huy giá trị nghề truyền thống.

Quang Dũng