Khi "việc nhà" ước tính tương đương 9% GDP toàn cầu

Chiều 29/7, Bộ Nội vụ tổ chức Hội thảo "Lao động và việc làm trong bối cảnh hội nhập" với chủ đề "Tình hình nền kinh tế chăm sóc trong ASEAN".

Hội thảo giới thiệu tình hình hợp tác lao động, việc làm ASEAN giai đoạn 2020 -2025 và kế hoạch 2026-2030. Ban Thư ký ASEAN cùng các chuyên gia khu vực chia sẻ trực tuyến về thách thức và cơ hội của kinh tế chăm sóc. Diễn giả nêu kinh nghiệm, xu hướng và chính sách di cư của lao động chăm sóc, đồng thời rà soát các cơ chế hiện có để bảo vệ họ trong ASEAN.

Xây dựng nền kinh tế chăm sóc bền vững là yêu cầu cấp thiết

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Vũ Chiến Thắng, Thứ trưởng Bộ Nội vụ dẫn số liệu của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) và Ban Thư ký ASEAN, cho biết di cư lao động trong nội khối đang có xu hướng tăng, với khoảng 10 triệu lao động đang sinh sống và làm việc tại các quốc gia thành viên ASEAN.

"Xu hướng này phản ánh nhu cầu ngày càng lớn về nguồn nhân lực, đặc biệt trong các dịch vụ chăm sóc, do dân số già hóa nhanh và tỷ lệ phụ nữ tham gia thị trường lao động tăng cao. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc xây dựng nền kinh tế chăm sóc bền vững, cân bằng giữa cung - cầu nhân lực và bảo đảm chất lượng dịch vụ.

Lao động di cư không chỉ là lực lượng bổ sung cần thiết cho nền kinh tế chăm sóc của các nước ASEAN, mà còn đảm nhận nhiều vị trí mà lao động bản địa không còn đủ khả năng đáp ứng. Sự hiện diện của lao động di cư giúp giảm áp lực cho hệ thống chăm sóc trong nước và mang lại những kinh nghiệm, kỹ năng mới", Thứ trưởng Vũ Chiến Thắng khẳng định. 

Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Thắng, lao động di cư vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức, từ điều kiện làm việc khắc nghiệt, sự phân biệt đối xử, đến việc thiếu bảo vệ quyền lợi chính đáng.

"Cần thiết phải có những chính sách phù hợp nhằm bảo vệ quyền lợi cho người lao động di cư, bảo đảm họ được làm việc trong môi trường an toàn, công bằng và bình đẳng", ông Thắng nói. 

Giá trị công việc chăm sóc không lương tương đương 9% GDP toàn cầu

Tại hội thảo, các diễn giả tập trung thảo luận về kinh tế chăm sóc - khối công việc nấu nướng, dọn dẹp, trông trẻ, chăm người cao tuổi… vốn gắn chặt với gia đình nhưng lại nằm ngoài thống kê chính thức.

Theo bà Nguyễn Kim Lan, đại diện Văn phòng UN Woman Việt Nam, nếu quy đổi toàn bộ thời gian chăm sóc không lương trên thế giới theo mức lương tối thiểu, giá trị tạo ra tương đương 9% GDP toàn cầu, vào khoảng 11.000 tỷ USD. Ở Việt Nam, giá trị công việc chăm sóc không lương mà phụ nữ làm mỗi ngày 5 tiếng có thể lên tới 1.100 tỷ đồng mỗi năm. 

Bà Nguyễn Thị Bích Thúy, chuyên gia, đại diện trình bày báo cáo "Công việc chăm sóc không lương và có lương tại Việt Nam" cho biết, khảo sát gần nhất ghi nhận phụ nữ dành trung bình 3-4 giờ mỗi ngày cho việc nhà, cao gần gấp ba lần nam giới. 

"Nếu không có công việc chăm sóc, xã hội không thể vận hành. Không ai có thể đi làm nếu không có người ở nhà lo việc nhà, chăm sóc con cái, người già, người bệnh", bà nói. 

Theo TS Navarat Temsumrit (Đại học Kasetsart, Thái Lan), việc đo lường chính xác giá trị của chăm sóc không lương vừa tạo cơ sở hoạch định ngân sách an sinh, vừa mở đường để thu hút đầu tư vào lĩnh vực dịch vụ chăm sóc có lương.

"Khi được công nhận, người chăm sóc - chủ yếu là phụ nữ và người cao tuổi - sẽ chuyển dịch dần từ khu vực phi chính thức sang thị trường lao động chính thức, qua đó mở rộng quỹ bảo hiểm xã hội và nâng cao năng suất chung", bà Navarat phân tích.

Cần một cuộc dịch chuyển lớn

Để đưa những công việc chăm sóc thành công việc chính thức, được ghi nhận và có lương, Việt Nam còn nhiều việc phải làm.

Theo chuyên gia Nguyễn Thị Bích Thúy, mạng lưới nhà trẻ công lập chỉ đáp ứng một phần nhỏ nhu cầu gửi trẻ dưới 18 tháng; dịch vụ chăm sóc người cao tuổi và người khuyết tật manh mún, thiếu chuẩn chất lượng. Chi phí dịch vụ tư nhân cao khiến nhiều gia đình buộc phải tự chăm, biến công việc chăm sóc thành vòng lặp khép kín trong nhà bếp và phòng khách.

Chính vì vậy, gánh nặng vẫn nghiêng hẳn về phụ nữ. Trong khu vực chăm sóc có lương, phụ nữ chiếm tới 75-80 % lực lượng lao động nhưng phần lớn ở vị trí lương thấp, ít cơ hội thăng tiến.

Từ kinh nghiệm quốc tế, bà Nguyễn Kim Lan, đại diện Văn phòng UN Woman Việt Nam đề xuất áp dụng chiến lược "5R".

Trước hết là "recognise" - công nhận đóng góp của chăm sóc không lương bằng cách đưa chỉ tiêu "giờ chăm sóc" vào thống kê chính thức.

Tiếp theo là "reduce" - giảm gánh nặng nhờ đầu tư hạ tầng phúc lợi, mở rộng trường mầm non, trung tâm dưỡng lão, dịch vụ hỗ trợ gia đình và ứng dụng công nghệ.

"Re-distribute" nhấn mạnh chia sẻ trách nhiệm giữa nam và nữ, giữa gia đình, Nhà nước, thị trường và cộng đồng.

"Reward" hướng tới trả công công bằng, mở rộng bảo hiểm xã hội và lương hưu cho người làm nghề chăm sóc.

Cuối cùng là "represent", trao quyền tiếng nói cho lao động chăm sóc thông qua công đoàn, hiệp hội nghề nghiệp.

Trên thực tế, những bước đi đầu tiên đã hiện diện. Luật Lao động sửa đổi tăng thời gian nghỉ sinh của phụ nữ lên sáu tháng, bổ sung năm ngày nghỉ cho cha khi vợ sinh con; nhiều địa phương thí điểm trung tâm chăm sóc cộng đồng kết hợp y tế - phục hồi chức năng.

Dù vậy, bà Lan cho rằng, hệ sinh thái chăm sóc bền vững chỉ hình thành khi ba mắt xích: Nhà nước, thị trường và gia đình, cùng vận hành nhuần nhuyễn. Nhà nước cần giữ vai trò dẫn dắt, ban hành chuẩn nghề và ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư; doanh nghiệp phải cam kết chất lượng và lương xứng đáng; trong khi gia đình cần thay đổi định kiến, khuyến khích nam giới tham gia chăm sóc.