Đề xuất tăng tuổi hưu lên 60 và 62: “Không còn nhiều lựa chọn khác”

Với tư cách là chuyên gia nghiên cứu về hưu trí, việc làm và phúc lợi, ông có nhận định gì về đề xuất tăng tuổi hưu cho lao động nam lên 62 và nữ là 60 trong điều kiện Việt Nam hiện nay?

- Rất tiếc là không có nhiều lựa chọn khác. Chúng tôi hiểu là việc tăng tuổi nghỉ hưu là một quyết định khó khăn và không phải ai cũng hài lòng.

Nếu nhìn vào số liệu về tuổi thọ trung bình, đặc biệt là tuổi thọ của những người sống từ 60 trở lên, chúng ta có thể thấy là trung bình một lao động nữ khi đạt đến tuổi 60 thì có tuổi thọ trung bình đến 81,6.

Như vậy nếu nghỉ hưu ở tuổi 55, phụ nữ Việt Nam sẽ nhận lương hưu hơn 26 năm. Xin hãy tưởng tượng là nếu người này bắt đầu tham gia lao động từ 25 tuổi, tối đa có thể đóng được 30 năm.

Do vậy không hề khó khi thấy được thách thức mà hệ thống cần xử lý. Lần này tình hình càng khó khăn hơn. Không chỉ là việc tuổi thọ tăng, mà còn ở một yếu tố khác. Đó là tỷ lệ dân số lao động trên 1 người già sẽ giảm từ 6,6 xuống còn khoảng 2.

Chúng tôi không hình dung nổi hệ thống an sinh xã hội của Việt Nam sẽ tồn tại như thế nào? nếu các tham số như tuổi nghỉ hưu không được điều chỉnh.

Có lẽ các chuyên gia xây dựng đề xuất đã hiểu rõ được các thách thức với hệ thống. Do vậy, các đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu cũng rất từ từ.

Theo tôi được biết, đề xuất sẽ là mỗi năm tăng 3 tháng và bắt đầu tăng từ 2020. Nghĩa là đến tận 2024 mới có người phụ nữ đầu tiên nghỉ hưu ở tuổi 56 và đến tận 2028 mới nghỉ ở tuổi 57.

Việc tăng tuổi nghỉ hưu như vậy sẽ cho phép người dân và nền kinh tế điều chỉnh theo.

Đề xuất trên dường như đã kéo tuổi hưu của lao động nam và nữ tới gần nhau hơn. Và có thể trong tương lai, tuổi hưu của lao động nam và nữ sẽ ngang nhau. Tuy nhiên, vẫn có quan điểm cho rằng phụ nữ cần được nghỉ hưu sớm hơn nam giới vì điều kiện sức khoẻ, chăm sóc gia đình. Quan điểm của ông về vấn đề này ra sao?

- Đúng là còn có nhiều người nói sẽ là công bằng nếu cho phép phụ nữ nghỉ hưu sớm. Vì ngoài làm việc, phụ nữ còn thực hiện chức năng chăm sóc gia đình khiến bận rộn hơn.

Một số người cũng nói là phụ nữ cần nghỉ hưu sớm về sức khỏe của họ không bằng nam giới.

Tôi cho rằng những điều trên hoàn toàn sai lầm.

Phụ nữ có tuổi thọ cao hơn nam giới. Về nguyên tắc sức khỏe của phụ nữ sau giai đoạn chăm sóc con cái bằng hoặc tốt hơn sức khỏe đàn ông.

Nếu nghỉ hưu sớm, phụ nữ sẽ có lương hưu thấp hơn lương hưu của nam giới. Do thời gian đóng góp ít hơn, và thông thường phụ nữ có lương thấp hơn với nam giới trong cùng công việc.

Trong khi thực tế là phụ nữ lại sống lâu hơn nam giới. Do vậy cách công bằng nhất là cần phải tiến tới cân bằng tuổi nghỉ hưu nam và nữ, cho phép phụ nữ nghỉ hưu với mức lương hưu cao hơn hiện nay.

Tại Việt Nam, khoảng 25 % người lao động đang tham gia bảo hiểm xã hội. Trong khi đó, mục tiêu được đặt ra là tới năm 2020, cả nước cần có 50 % lực lượng lao động tham gia BHXH. Đây là một thách thức lớn khó vượt qua. Vậy, ILO có khuyến nghị gì để mở rộng độ bao phủ BHXH trong thời gian tới?

- Điều quan trọng hơn việc tranh luận về tuổi nghỉ hưu thì chúng ta hay tính đến có bao nhiêu người già không có lương hưu ở Việt Nam.

Một bài học chúng tôi thấy ở các quốc gia khác là rất khó nếu chỉ dựa vào việc đóng góp của người dân.

Với chủ lao động, họ coi là một chi phí cho sản xuất. Với người lao động, đóng BHXH nghĩa là mang ít tiền về nhà hơn. Nhiều người không thấy sự cần thiết và cấp thiết phải có hệ thống hưu trí nếu họ chưa già hay chưa bị ốm đau.

Do vậy việc mở rộng đối tượng tham gia đóng góp BHXH đối với những người trong khu vực phi chính thức là cần thiết. Mặc dù có nhiều người có khả năng và họ nên tham gia.

Thành công trong việc mở rộng diện bao phủ của BHYT ở Việt Nam cho thấy có thể làm được với BHXH nếu người ta nhìn thấy được lợi ích. Do vậy, những chế độ ngắn hạn rất quan trọng như: Thai sản, ốm đau...

Để mở rộng diện bao phủ BHXH có nhiều cơ chế. Ví dụ cần có một số chế độ cho tất cả người dân và sẽ do nhà nước chi trả. Nếu có một mức bảo đảm an sinh nhất định để không ai lâm vào cảnh nghèo đói.

Một cách có thể làm là mở rộng lương hưu xã hội ngay cho những người đã già và không có cơ hội đóng góp vào hệ thống khi họ còn trẻ.

Cách này sẽ tác động đến nam và nữ trong khu vực phi chính thức. Điều này có nghĩa bạn nói với mọi người rằng “là một thành viên của xã hội, đã đóng góp, dù trực tiếp hay gián tiếp, vào sự phát triển của đất nước, bạn có quyền được hưởng một mức bảo đảm an sinh tối thiểu bở Nhà nước. Bạn có thể được hưởng thu nhập cao hơn từ lương hưu của bạn”.

Xin cảm ơn ông

Hoàng Mạnh thực hiện