Bước ngoặt làm nên thành công của Chương trình Nông thôn mới trong giai đoạn 2021-2025

Trong tọa đàm “Xây dựng Nông thôn mới 2021–2025: Thành tựu từ chính sách, sức mạnh từ cộng đồng” do báo Dân trí phối hợp cùng Vụ Công tác Thanh niên và Bình đẳng giới thực hiện, ông Trần Xuân Hiền – Phó Vụ trưởng Vụ Công tác Thanh niên và Bình đẳng giới, Bộ Nội vụ, và ông Phạm Ngọc Toàn – Giám đốc Trung tâm thông tin, phân tích, dự báo chiến lược và dịch vụ công – đã chia sẻ những thành tựu nổi bật, bài học kinh nghiệm và định hướng tương lai của chương trình.

Thành tựu nổi bật và dấu ấn của Chương trình Nông thôn mới

Chương trình Nông thôn mới, một trong 5 chương trình mục tiêu quốc gia, đã đạt được nhiều kết quả quan trọng trong giai đoạn 2021-2025, tiếp nối thành công từ giai đoạn 2011-2020. Theo ông Trần Xuân Hiền, chương trình đã mang lại những thay đổi rõ rệt cả về đời sống vật chất và tinh thần cho người dân, đặc biệt ở các vùng đồng bào dân tộc thiểu số và khu vực khó khăn.

“Hệ thống cơ sở vật chất nông thôn, từ giao thông đến các công trình công cộng như trường học, trạm y tế, đã được cải thiện đáng kể, góp phần xóa đói giảm nghèo và nâng cao chất lượng sống”, ông Hiền nhấn mạnh.

Cụ thể, chương trình đã đạt được ba thành tựu chính: cải thiện cơ sở hạ tầng nông thôn, nâng cao các giá trị văn hóa – xã hội, và tạo việc làm thông qua đào tạo nghề. Phó Vụ trưởng Vụ Công tác Thanh niên và Bình đẳng giới cho hay chương trình đã được Chính phủ đánh giá là một trong những chương trình hiệu quả nhất, với sự thay đổi rõ nét ở các thôn, bản, đặc biệt trong lĩnh vực giao thông.

Những kết quả này không chỉ cải thiện điều kiện sống mà còn thúc đẩy bình đẳng giới, tạo cơ hội cho lao động nữ tiếp cận nghề nghiệp và thị trường lao động.

Ông Phạm Ngọc Toàn bổ sung rằng chương trình đã tạo ra sự chuyển biến từ số lượng sang chất lượng, với việc trao quyền cho người dân tham gia trực tiếp vào quá trình xây dựng và giám sát.

“Người dân không chỉ thụ hưởng mà còn đồng hành, cùng xây dựng và giám sát các dự án, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả”, ông Toàn khẳng định. Đặc biệt, chương trình đã thúc đẩy chuyển đổi số ở nông thôn, giúp người dân tiếp cận dịch vụ công dễ dàng hơn, từ đó nâng cao hiệu quả quản trị địa phương.

Chuyển biến tư duy và vai trò của cộng đồng

Một trong những dấu ấn quan trọng của giai đoạn 2021-2025 là sự thay đổi trong tư duy phát triển, từ “làm cho dân” sang “cho dân làm”. Ông Toàn nhấn mạnh: “Người dân giờ đây là chủ thể, tự quyết định và thực hiện các dự án, với sự hỗ trợ từ chính quyền. Điều này giúp chương trình gắn bó hơn với nhu cầu thực tế của từng địa phương”.

Sự chuyển đổi này được thể hiện rõ qua các mô hình thành công như phát triển nông nghiệp gắn với du lịch bền vững, tiêu biểu là chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP). Các mô hình này không chỉ đa dạng hóa nguồn thu mà còn tạo việc làm và nâng cao giá trị kinh tế cho người dân.

Chia sẻ thêm về các mô hình tiêu biểu, như mô hình lịch sử – văn hóa ở Ninh Bình, hay hệ thống giao thông và thông tin ở Đồng Tháp, Đồng Nai, ông Hiền đánh giá hững mô hình này đã được lan tỏa và nhân rộng, tạo hiệu ứng tích cực trên cả nước: “Trước đây, Nhà nước làm, nhân dân tham gia. Giai đoạn sau, nhân dân làm, Nhà nước hỗ trợ. Sự thay đổi này đã tạo ra động lực bền vững cho chương trình”.

Chính sách cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy chương trình. Các nghị quyết và quyết định như Nghị quyết 19 của Trung ương Đảng, Quyết định 263/2022 của Thủ tướng đã tạo nền tảng pháp lý vững chắc, giúp huy động nguồn lực và định hướng triển khai.

Tuy nhiên, ông Toàn chỉ ra một số khó khăn như chậm giải ngân vốn đầu tư và sự chồng chéo giữa các chương trình mục tiêu quốc gia. Để khắc phục, Thủ tướng đã yêu cầu tích hợp các chương trình này nhằm giảm bất cập và tăng hiệu quả thụ hưởng cho người dân.

Sức mạnh cộng đồng là yếu tố cốt lõi trong sự thành công của Chương trình Nông thôn mới

Ví chính quyền cấp xã như “nhạc trưởng”, đóng vai trò kết nối, tuyên truyền và minh bạch hóa các dự án để người dân thấy rõ lợi ích, ông Toàn nhấn mạnh: “Chính quyền phải chỉ ra những kết quả cụ thể, như con đường khang trang hay công trình nước sạch, để người dân cảm nhận được mình là người trong cuộc”.

Các mô hình như phát triển cà phê, sầu riêng gắn với du lịch ở Tây Nguyên hay du lịch văn hóa Khmer ở Tây Nam Bộ đã khuyến khích sự tham gia tự nguyện của người dân, mang lại cả lợi ích kinh tế và xã hội.

Vai trò của chính sách minh bạch và sát với thực tiễn cũng được các diễn giả nhấn mạnh, trong đó, chính sách cần dễ hiểu, dễ thực hiện và tạo sinh kế cho người dân, đặc biệt ở các vùng khó khăn như Lai Châu. Ông Trần Xuân Hiền cũng đề xuất các chính sách đặc thù để hỗ trợ các khu vực miền núi, biên giới, giúp người dân ổn định cuộc sống và phát triển kinh tế ngay tại địa phương.

Để lan tỏa thành tựu đến các vùng khó khăn, ông Toàn kiến nghị xem xét triển khai mô hình “kèm cặp” giữa các xã thành công và xã còn khó khăn, cùng với việc điều chỉnh linh hoạt các tiêu chí nông thôn mới phù hợp với đặc thù vùng miền. Việc lấy sự hài lòng của người dân làm tiêu chí đánh giá cũng được kỳ vọng sẽ giúp giảm tình trạng chạy theo thành tích, đảm bảo triển khai thực chất.

Cuối cùng, cả hai diễn giả đều nhấn mạnh vai trò của hợp tác công – tư và sự tham gia của doanh nghiệp. Ông Toàn cho rằng chính sách ưu đãi như thuê đất, tín dụng sẽ thu hút doanh nghiệp vào các dự án nông thôn, từ đó tạo chuỗi cung ứng bền vững và nâng cao hiệu quả chương trình.