Ấm no nhờ mô hình bảo tồn cá mát Nặm Cướm

Từ đây, niềm tin về cuộc sống no ấm, thoát nghèo bền vững đã đến với người dân xã Hùng Chân (huyện Quỳ Châu cũ), tỉnh Nghệ An.

Năm 2022, dòng Nặm Cướm từng rơi vào tình trạng báo động khi nguồn cá mát cạn kiệt vì khai thác tận diệt: xung điện, thuốc nổ, lưới bát quái... Cá không kịp sinh sôi, những con suối trong xanh dần trở nên đục ngầu.

Trước nguy cơ tuyệt chủng của loài cá quý, cuối năm 2022, UBND xã Diên Lãm (nay là xã Hùng Chân) đã ban hành đề án “Bảo tồn và phát triển nguồn lợi thủy sản cá mát Nặm Cướm gắn với du lịch sinh thái cộng đồng”. Đây được coi là bước ngoặt giữ gìn dòng suối và mở hướng sinh kế bền vững cho đồng bào.

Đề án quy định cấm tuyệt đối mọi hình thức đánh bắt trong 1,5 năm; nghiêm cấm sử dụng hóa chất, thuốc nổ, kích điện; người ngoài địa phương đánh bắt sẽ bị xử lý, trục xuất. Các bản được giao quản lý từng đoạn suối, dựng biển báo, lập tổ tuần tra, xử phạt nghiêm người vi phạm.

Ban đầu, không ít người dân lo lắng vì mất nguồn sống từ cá tôm. Tuy nhiên, nhờ sự kiên trì vận động, kết hợp hỗ trợ sinh kế và giám sát chặt chẽ, người dân dần nhận ra: giữ cá chính là giữ nguồn sống dài lâu, giữ môi trường và giữ tương lai của chính mình.

Sau gần 3 năm, Nặm Cướm đã “thay da đổi thịt”: nước trong xanh, cá mát bơi từng đàn lấp lánh dưới làn suối. Không chỉ cá, cảnh quan môi trường cũng hồi sinh. Ven suối, người dân trồng rau xanh, hoa rừng đua nhau khoe sắc, tạo nên khung cảnh thơ mộng, hấp dẫn.

Cá mát không còn chỉ là thực phẩm mà được xem như một “nguồn vốn tự nhiên” để phát triển du lịch cộng đồng. Các hộ dân bắt đầu mở nhà hàng, homestay, tổ chức dịch vụ câu cá, ẩm thực, đón khách tham quan.

Theo kế hoạch, xã chọn một đoạn suối dài khoảng 500m làm điểm du lịch, dựng chòi nghỉ, mở dịch vụ ăn uống, trải nghiệm câu cá. Mùa hè năm 2025, một số quán ẩm thực của người Thái đã khai trương, thu hút khách thập phương và tạo việc làm cho nhiều lao động địa phương.

Ông Nguyễn Văn Dũng, Phó Chủ tịch UBND xã Hùng Chân, chia sẻ: “Mô hình bảo tồn cá mát gắn với du lịch cộng đồng là hướng đi đúng. Vừa giữ cảnh quan, bảo vệ tài nguyên, vừa phát triển kinh tế, tạo việc làm cho người dân”.

Tuy vậy, thách thức lớn đặt ra là phải cân bằng giữa khai thác phục vụ ẩm thực và bảo tồn lâu dài, để phát triển du lịch bền vững. Để bảo vệ thành quả, các bản lập tổ tự quản, luân phiên tuần tra ban đêm, ngăn chặn tình trạng lén lút đánh bắt. Công tác tuyên truyền được duy trì thường xuyên, giúp ý thức cộng đồng ngày càng nâng cao.

Anh Lang Văn Phú, người dân bản, nói: “Ngày trước chỉ bắt cá bán, giờ có khách đến ăn uống, nghỉ lại, thu nhập tăng hơn nhiều. Bản cũng sôi động hơn, trẻ con học hỏi thêm văn hóa mới. Chúng tôi phải giữ cá để giữ chân khách, chỉ đánh bắt theo kế hoạch thôi”.

Từ chỗ coi tài nguyên là của riêng mình, nay người dân đã coi cá mát là tài sản chung. Chính sự thay đổi nhận thức ấy làm nên thành công của đề án.

Nhìn đàn cá tung tăng dưới làn nước xanh, người dân Hùng Chân tự hào: Ngày xưa cá mát là ký ức, giờ là niềm tin và hy vọng. Cá mát sẽ hồi sinh cuộc sống, giúp dân bản thoát nghèo nhờ du lịch cộng đồng.

Niềm tin ấy không chỉ là sự hồi sinh của một dòng suối, mà còn là niềm tin vào một tương lai no ấm, bền vững từ chính bàn tay và ý thức của người dân nơi đây.

Quang Dũng