Thuỷ điện phải tự trách mình ngay cả khi 'vô tội'

Cho đến giờ phút này, theo các báo cáo của tỉnh Quảng Bình, dù không có thủy điện nào xả lũ, nhưng cả 7 huyện thị, thành phố của tỉnh này đều bị ngập nặng nề, 11 người thiệt mạng và 70.000 ngôi nhà bị thiệt hại... Các nhà chức trách địa phương lẫn người dân cũng đều gọi đây là trận lũ lịch sử. Trong khi đó, tỉnh láng giềng Hà Tĩnh, dù cũng chịu những hậu quả nặng nề song có đỡ thiệt hại hơn đôi chút, với 25.000 ngôi nhà bị chìm.

Hai ngày sau lũ, trong khi Quảng Bình tràn ngập những hình cứu trợ thì Hà Tĩnh lại được chú ý hơn với hình ảnh các đoàn thanh tra, bởi "nghi án" xả lũ mà thủy điện Hố Hô đang gánh chịu.

Tại buổi làm việc đầu tiên của Bộ Công thương với nhà máy tuần trước, ông Đỗ Đức Quân, Phó tổng cục trưởng Tổng cục Năng lượng cho biết đoàn kiểm tra của Bộ Công thương sẽ nắm tình hình, xem xét tài liệu trên giấy tờ lẫn thực địa để có đánh giá đúng đắn vấn đề vận hành thủy điện Hố Hô trong thời gian qua sau khi nhiều thông tin cho rằng nguyên nhân có liên quan đến thủy điện này.

Thứ trưởng Hoàng Quốc Vượng cũng khẳng định, nếu thủy điện Hố Hô vận hành không đúng quy trình, gây hại cho hạ du thì nhà máy đương nhiên phải chịu trách nhiệm. Trường hợp đã tuân thủ các quy trình vận hành hồ chứa mà hậu quả vẫn xảy ra thế thì cần xem lại quy trình, có chỗ nào chưa phù hợp với điều kiện tự nhiên của địa phương (huyện Hương Khê) thì cần xem lại. Ông Vượng nhấn mạnh, để đưa ra kết luận cuối cùng ngay sau khi kiểm tra là quá sớm.

Trên thực tế, thuỷ điện Hố Hô cũng đã thừa nhận có việc xả lũ tại thời điểm được coi là đỉnh lũ với mức tăng 3 lần so với nhiều thời điểm trước đó. Tuy nhiên, đổ hết cho thuỷ điện liệu có công bằng không là câu hỏi mà dư luận phải chờ đợi các đoàn kiểm tra xem xét, đưa ra kết luận cuối cùng.

Có điều, các con số được Công ty thuỷ điện Hồ Bốn (chủ đầu tư) dẫn nguồn của ngành thủy văn địa phương báo cáo tại cuộc họp với đoàn kiểm tra lẫn trong thông báo phát cho báo chí, tự thân nó cũng nói lên nhiều điều.

Theo đó, Đài khí tượng thủy văn tỉnh Hà Tĩnh cho hay, vào chiều tối 13/10/2016 (lúc 18h00), tức trước khi lũ về, lưu lượng về hồ từ 50-170 m³/s. Lưu lượng điều tiết qua tràn từ 50-300 m³/s. Như vậy, lượng nước sẽ không gây ảnh hưởng đến vùng hạ du Nhà máy thủy điện Hố Hô. Trong khi đó, cũng tại thời điểm này, mực nước lòng hồ đang ở cao trình 65- 67m, tức dưới mực nước chết nên khó đổ cho họ là tích nước được.

Đặc biệt, trong đêm 14, rạng sáng ngày 15/10, thời điểm được coi là đỉnh lũ, báo cáo của nhà máy (phát đi hai ngày sau, tức ngày 16/10) thừa nhận cửa van cung đã được "mở hết cửa" và "lưu lượng nước qua tràn bằng lưu lượng nước về hồ".

Như vậy, điều cần làm ở đây là, các số liệu mà chủ đầu tư công bố có trung thực không?- Để trả lời câu hỏi này có lẽ không khó khi mà liên tiếp các đoàn kiểm tra của Bộ TN-MT, Bộ Công thương đều đã về Hà Tĩnh - Quảng Bình trong những ngày qua theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

Tuy nhiên, đáng chú ý, theo một chuyên gia độc lập từ TP HCM - TS Nguyễn Bách Phúc (Chủ tịch Hội Tư vấn Khoa học công nghệ & quản lý) thì Thủy điện Hố Hô xả lũ không thể là nguyên nhân gây ra một trận lũ được cho lịch sử trong nhiều năm qua với Hà Tĩnh, Quảng Bình.

Ông Phúc nhấn mạnh rằng, với những hồ dưới 100 triệu m3 nước thì không thể nào "xả lũ" mà thực chất chỉ là "cho nước đi quan hồ" một cách tự nhiên và bất khả kháng vì không có khả năng chống lũ. Trong khi đó, dung tích của Hố Hô chỉ 38 triệu m3 thì càng khó có thể tác nhân chính tạo nên lũ lớn được.

Tại buổi làm việc của đoàn kiểm tra của Bộ Công thương ngày 18.10, ông Hoàng Văn Quảng, Giám đốc Sở Công thương Hà Tĩnh cũng nhìn nhận, trong bối cảnh mưa đổ về hố khói lượng lên tới 1.800m3/s thì việc điều tiết của hồ đúng là không thể. Ông Giám đốc sở này nói rằng, lượng mưa lớn là một vấn đề khách quan cần nhìn nhận.

Ông Đỗ Đức Quân cũng tỏ ra thông cảm khi nói rằng "việc mở hết cửa van là không được hay lắm về mặt xả lũ nhưng về mặt an toàn thì chấp nhận được" bởi đó là tình thế nguy cấp.

Trên thực tế, việc sạt trượt mái ta luy bên phải đập cũng bước đầu được ghi nhận tại thực địa. Và ở tình thế khẩn cấp ấy, nếu tình hình sạt trượt tiếp tục diễn ra thì nguy cơ phá vỡ tường chắn, tràn đến trạm biến áp là điều gần như đã cận kề. Và một khi trạm biến áp bị mất điện toàn bộ cũng đồng nghĩa việc cửa van sẽ không mở được. Khi đó, những người có chuyên môn buộc phải hành động nếu hệ quả nhãn tiền trước mắt là vô cùng lớn nếu đập bị cuốn trôi.

Tuy nhiên, trong tình huống khẩn cấp, một quyết định nào đó nếu có gây ra những phản ứng này kia thì âu cũng là điều dễ hiểu mà người quyết định đôi khi cũng phải biết đón nhận.

Hà Anh