Thực hư chuyện Trung Quốc cấm biên, thất thường gây khó dễ khiến hàng Việt ùn ứ?

Là người trực tiếp tư vấn chính sách cho các doanh nghiệp xuất khẩu sang Trung Quốc, bà Lê Hoàng Oanh - Vụ trưởng Vụ Thị trường châu Á - châu Phi (Bộ Công Thương) cho biết vừa qua xuất hiện những thông tin như Trung Quốc cấm biên, nay xuất khẩu được mai lại không xuất được hay nay yêu cầu đi cửa khẩu/lối mở này, mai lại yêu cầu đi lối khác; thủ tục yêu cầu giấy tờ liên tục thay đổi; thuế phí thay đổi thất thường…

Theo bà Oanh, thực tế những thông tin này không đúng sự thật. “Sự thật là tư duy ỷ lại theo thói quen thương mại biên giới tiểu ngạch”, bà Oanh nói khi đề cập đến nguyên nhân gây khó khăn trong việc xuất khẩu sang Trung Quốc vừa qua.

Bà Oanh giải thích rõ hơn, chính sách Trung Quốc nhất quan từ Trung ương đến địa phương; các chính sách, quy định nhập khẩu nông sản ban hành từ 2015 và 2018.

“Lâu nay chưa thực hiện nghiệm và “linh hoạt” cho nhập khẩu tiểu ngạch vì lợi ích địa phương, tạo điều kiện cho đời sống cư dân biên giới”, bà Oanh cho biết, nhưng hiện nay mọi thứ đã khác.

Theo bà oanh, Trung Quốc vừa qua đã tiến hành tăng cường hơn trong việc quản lý phòng chống buôn lậu và phòng ngừa rủi ro chất lượng, an toàn thực phẩm, kiểm dịch đối với nông sản.

Đồng thời không cho phép “áp dụng linh hoạt” chính sách trao đổi cư dân biên giới đối với hàng hoá nhập khẩu.

“Đã đến lúc doanh nghiệp thay đổi tư duy, bỏ tâm lý coi Trung Quốc là thị trường dễ tính, chuyển xuất khẩu tiểu ngạch sang chính ngạch những mặt hàng trái cây có thế mạnh, nâng cao chất lượng, truy xuất nguồn gốc của sản phẩm”, bà Oanh nêu giải pháp.

Theo bà này, nếu doanh nghiệp không nắm chắc và tuân thủ quy định, tiêu chuẩn nhập khẩu của Trung Quốc; các ưu đãi thuế quan, hạn ngạch thuế quan và quy định C/O form E… thì sẽ tự làm khó mình trong việc làm ăn với nước này.

“Nhiều doanh nghiệp, người dân Việt Nam vẫn còn nhận thức Trung Quốc là "chợ biên giới". Tâm lý coi cửa khẩu là chợ để chào bán hàng mà không chuẩn bị trước khiến xảy ra nhiều đợt ùn ứ hàng hoá tại cửa khẩu do không phù hợp với nhu cầu của thị trường", bà Oanh nói.

Bà Oanh cũng chỉ ra rằng, sản xuất nông sản của nước ta vẫn còn tình trạng chạy theo số lượng, không chú trọng vào chất lượng tạo ra áp lực cho tiêu thụ trong khi chất lượng kém khiến tiêu thụ rất khó.

Ông Trần Thanh Hải - Phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết thêm, xuất khẩu nông thuỷ sản sang Trung Quốc 7 tháng đầu năm 2019 đạt 3,83 tỷ USD, giảm 9,2% so với cùng kỳ năm 2018.

Trong đó, rau quả đạt 1,6 tỷ USD, giảm 8,1%; gạo giảm tới 67,5% chỉ còn 159,4 triệu USD; cà phê và sắn giảm lần lượt là 8,9% và 9,6%.

Một trong những nguyên nhân sụt giảm xuất khẩu nông thuỷ sản sang Trung Quốc những tháng đầu năm 2019 theo ông Hải là do tác động từ cuộc chiến thương mại Mỹ, điều này khiến nhu cầu tiêu thụ nội địa của thị trường Trung Quốc sụt giảm.

Đồng thời Trung Quốc tăng cường quản lý hoạt động thương mại biên giới, kiểm nghiệm, kiểm dịch an toàn thực phẩm gắt gao hơn.

Việc Trung Quốc tăng cường quản lý nông thuỷ sản nhập khẩu theo ông Hải là phù hợp thông lệ quốc tế. Trong khi đó, điểm đáng lưu ý theo ông Hải, một nguyên nhân căn cơ mãi phía Việt Nam chưa sửa được, đó là nông sản thuỷ sản chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn.

“Một số địa phương và doanh nghiệp chưa nhận thức được, vẫn giữ phương thức kinh doanh manh mún, nhỏ lẻ, dẫn đến tình trạng ùn ứ, ảnh hưởng đến chất lượng và bị ép giá”, ông Hải nói.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường cũng cho rằng nếu không nhận dạng được những thay đổi từ thị trường Trung Quốc thì hiệu quả xuất khẩu sẽ thấp.

Bộ trưởng Cường cũng rằng việc nâng cao chất lượng tiêu chuẩn nhập khẩu của Trung Quốc là “đòi hỏi đúng”. Bởi ai cũng có nhu cầu đòi hỏi những sản phẩm tốt, đảm bảo an toàn vệ sinh. “Không còn cách nào là chúng ta phải thích nghi”, ông Cường nói.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh khẳng định, những khó khăn về xuất khẩu sang Trung Quốc đã tồn tại nhiều năm. Đến thời điểm này không thể chậm trễ được nữa vì Trung Quốc ngày càng đặt ra các hàng rào với yêu cầu cao, chặt chẽ liên quan đến chất lượng sản phẩm, an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, xây dựng thương hiệu…

Từ thực tế địa phương, lãnh đạo UBND tỉnh Quảng Ninh cho biết, từ đầu năm 2019 đến nay, việc Trung Quốc thực hiện các biện pháp kiểm soát hàng hoá từ Việt Nam xuất khẩu sang với yêu cầu về kiểm nghiệm, kiểm dịch, nguồn gốc xuất xứ, phải có mã số doanh nghiệp… dẫn đến hàng hoá nông lâm thủy sản có thời điểm bị ứ đọng cục bộ.

Một trong các nguyên nhân dẫn đến tình trạng này được vị này chỉ ra đó là do các hộ kinh doanh/doanh nghiệp “có tâm lý coi thị trường Trung Quốc là thị trường dễ tính”.

Đặc biệt, dù tỉnh Quảng Ninh đã thông báo về việc áp dụng tiêu chuẩn quản lý chất lượng và nguồn gốc hàng hoá nông sản nhập khẩu vào Trung Quốc. Các doanh nghiệp/hộ dân còn chủ quan chưa thực hiện.

“Một số sản phẩm chưa đảm bảo các điều kiện chất lượng, hàm lượng một số chất vượt tiêu chuẩn cho phép, thậm chí có cả chất cấm. Khi thông quan, phía hải quan Trung Quốc kiểm dịch lại và trả lại hàng dẫn đến thiệt hại và nguy cơ doanh nghiệp đó sẽ bị đưa vào danh sách đen”, lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh cho biết.

Hiện Việt Nam mới có 9 loại trái cây được xuất khẩu chính ngạch vào thị trường Trung Quốc, gồm: Thanh long, dưa hấu, vải, nhãn, chuối, xoài, mít, chôm chôm và măng cụt.

Nguyễn Mạnh