Thí điểm bỏ giấy phép xây dựng: Cần thiết nhưng phải chú trọng "hậu kiểm"

Bà Mai Vân (Bình Thạnh, TPHCM) mua miếng đất hơn 50m2 tại phường Hiệp Bình, TP Thủ Đức (TPHCM) và có dự định xây nhà vào 1-2 tháng tới. Khi muốn xin giấy phép xây dựng, bà e ngại khi hồ sơ gồm quá nhiều giấy tờ, như đơn xin cấp phép xây dựng, bản vẽ thiết kế xây dựng, bản cam kết... Thêm việc bận rộn, không có thời gian đi lại, bà chọn thuê dịch vụ làm trọn gói.

Tuy nhiên, bà cho biết giá làm dịch vụ xin giấy phép xây dựng cũng "nhảy múa". Đơn vị đầu tiên nhận làm báo giá với bà Vân là 25 triệu đồng, bao nhận giấy phép trong 15-30 ngày. Thấy giá cao, bà nhờ người em làm xây dựng tìm đơn vị khác, được báo giá 15 triệu đồng bèn "chốt luôn".

Ở góc độ người dân, bà Vân bày tỏ vui mừng khi được biết đang có đề xuất, chỉ đạo liên quan tới bỏ giấy phép xây dựng nhằm giảm bớt thủ tục hành chính, ở những khu vực đạt điều kiện.

Không chỉ bà Vân, nhiều người dân cũng lựa chọn thuê dịch vụ để được cấp phép xây nhà. Bà Hải Khánh (TP Thủ Đức) nói cách đây khoảng 5 năm đã chi 15 triệu đồng làm dịch vụ xin cấp phép xây dựng cho căn nhà 5-6 tầng ở đường Điện Biên Phủ, quận Bình Thạnh.

Bà cho rằng việc xin cấp phép xây dựng là thừa thãi ở những khu vực đô thị hiện hữu, có quy hoạch 1/500, có chỉ tiêu xây dựng đầy đủ. Người dân hoàn toàn có thể xây theo chỉ tiêu và Nhà nước tới kiểm tra sau khi hoàn thành là xong, giảm bớt chi phí, thời gian chờ đợi.

Ông Đinh Minh Tuấn - Giám đốc khu vực miền Nam của Batdongsan.com.vn - nói, đề xuất bỏ giấy phép xây dựng đang phản ánh đúng tinh thần cải cách, giảm bớt thủ tục hành chính. Trước đây, các thủ tục đang hướng đến kiểm soát đầu vào, tức là quản lý xây dựng bằng giấy phép xây dựng, tốn rất nhiều thời gian và quy trình hồ sơ liên quan.

Người dân đôi khi còn phải dùng đến chi phí bôi trơn (chi phí dịch vụ) để tránh phiền hà. Một số trường hợp, người dân đi xin giấy phép nhưng vài tháng sau mới được xây, phát sinh nhiều loại chi phí, gánh nặng hành chính rất lớn, chuyên gia cho biết.

Quản lý xây dựng sao cho hiệu quả?

Việc cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính lĩnh vực xây dựng được Thủ tướng nêu chỉ đạo tại Công điện số 78 ngày 29/5.

Bộ Xây dựng cũng có văn bản yêu cầu Cục trưởng Cục Kinh tế - Quản lý đầu tư xây dựng nghiên cứu, cắt giảm thủ tục cấp giấy phép xây dựng đối với các công trình thuộc dự án đầu tư xây dựng đã có quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 hoặc các công trình thuộc khu vực đã phê duyệt thiết kế đô thị. Cắt giảm đối tượng phải thực hiện thủ tục thẩm định dự án, thiết kế tại cơ quan chuyên môn về xây dựng.

Chủ tịch TPHCM, tại một hội nghị gần đây cũng nêu đang nghiên cứu cắt giảm bớt thủ tục hành chính trong lĩnh vực xây dựng nhằm tạo thuận lợi cho người dân. Theo đó, sắp tới, người dân tại các khu vực đã có quy hoạch rõ ràng, đã xác định lộ giới hẻm và có quy định cụ thể về kiến trúc nhà ở trong quy chế quản lý kiến trúc của thành phố sẽ không cần xin giấy phép xây dựng như trước. Người dân chỉ cần thực hiện thủ tục đăng ký xây dựng với chính quyền địa phương.

Chủ trương của Chính phủ và các bộ, ngành, địa phương trong việc hướng tới bỏ giấy phép xây dựng đang nhận được sự ủng hộ lớn từ người dân. Tuy nhiên, làm sao để chủ trương này được thực hiện có hiệu quả, không ảnh hưởng tiêu cực đến quy hoạch, xây dựng cũng cần được quan tâm?

Trao đổi với phóng viên báo Dân trí, luật sư Nguyễn Văn Đỉnh (Đoàn luật sư TP Hà Nội) nói hiện nay, với các dự án đầu tư, sau khi hoàn thiện các bước lập, thẩm định, phê duyệt quy hoạch; chấp thuận chủ trương đầu tư dự án và lựa chọn nhà đầu tư thì chủ đầu tư phải thực hiện thêm một loạt thủ tục mang tính chất “tiền kiểm” để đủ điều kiện khởi công xây dựng.

Các thủ tục này gồm thẩm định báo cáo nghiên cứu khả thi đầu tư xây dựng (trong thành phần hồ sơ có thiết kế cơ sở); thẩm duyệt thiết kế về phòng cháy, chữa cháy (từ ngày 1/7 sẽ đổi thành thủ tục thẩm định thiết kế về PCCC); thẩm định, phê duyệt kết quả thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM). Thủ tục tiền kiểm được “chốt” bởi việc xin cấp giấy phép xây dựng.

Ông Đỉnh cho rằng các thủ tục này đều thuần túy kỹ thuật. Chẳng hạn với thủ tục thẩm định báo cáo nghiên cứu khả thi, cơ quan quản lý Nhà nước sẽ kiểm tra, đối chiếu hồ sơ thiết kế với các quy hoạch được phê duyệt, các quy chuẩn, tiêu chuẩn áp dụng cho dự án/công trình để kết luận hồ sơ có đạt hay không. Nội dung tương tự cũng xảy ra với thủ tục thẩm duyệt thiết kế về PCCC.

Với sự phát triển của khoa học, công nghệ hiện đại như hiện nay, các thủ tục thuần kỹ thuật có thể không cần phải trình lên cơ quan quản lý nhà nước. Thay vào đó, hoàn toàn có thể giao chủ đầu tư tự thực hiện, tự chịu trách nhiệm, hoặc thay đổi theo hướng xã hội hóa (sử dụng dịch vụ thẩm tra của các đơn vị có đủ năng lực thay vì trình cơ quan nhà nước thẩm định, giải quyết). Đơn vị thẩm tra có thể sử dụng AI, máy móc, phần mềm để chạy và kiểm tra, từ đó đánh giá thiết kế có phù hợp để triển khai xây dựng không.

Như vậy, ông Đỉnh cho rằng Nhà nước có thể điều chỉnh theo hướng tương tự “đăng kiểm” phương tiện giao thông hiện nay. Tức là giao cho các đơn vị tư vấn thực hiện với điều kiện phải quản lý tốt hơn, không để xảy ra tình trạng như các trung tâm đăng kiểm thời gian qua.

Thay vì trực tiếp “tiền kiểm”, ông Đỉnh đề xuất phương án các cơ quan quản lý Nhà nước sẽ tập trung nguồn lực, con người cho công tác hậu kiểm. Chẳng hạn, sau khi cho phép doanh nghiệp, người dân chỉ cần đăng ký xây dựng, không cần khâu cấp phép, cán bộ, công chức quản lý có thể dùng flycam để kiểm tra, vừa tiết kiệm được thời gian, công sức; vừa đảm bảo tính minh bạch (do sử dụng máy móc, thiết bị nghiệp vụ sẽ tránh được việc tiếp xúc trực tiếp giữa người quản lý với chủ thể vi phạm, dễ phát sinh tiêu cực).

Đồng quan điểm này, chuyên gia của Batdongsan.com.vn khi bỏ giấy phép xây dựng tức là không kiểm soát đầu vào thì cần kiểm soát đầu ra cho chắc chắn. Cơ quan Nhà nước cần đặt ra các nguyên tắc riêng để mọi người tuân thủ.

Ông Đinh Minh Tuấn nêu ví dụ khu vực đã có quy hoạch tỷ lệ 1/500, đô thị được phê duyệt chỉ tiêu xây dựng đầy đủ thì người dân chỉ cần đưa ra đề nghị, không cần xin cấp phép xây dựng và xây theo đúng quy định đã được công khai.

Để đảm bảo được điều này, việc đầu tiên Nhà nước cần làm là mọi chỉ tiêu xây dựng cần được công khai để người dân xây đúng. Nếu không làm đúng, công tác hậu kiểm cần có chế tài xử lý đủ tính răn đe, như phạt tiền, tháo dỡ công trình xây sai phép, xây sai chỉ tiêu...

Do đó, ông Tuấn cho rằng để bỏ được giấy phép xây dựng cần có cơ chế giám sát, đơn giản hóa quy trình. Tuy nhiên, việc bãi bỏ này chỉ nên áp dụng với các công trình dân dụng đơn lẻ, còn các dự án của chủ đầu tư vẫn phải thực hiện xin giấy phép bình thường nhưng thủ tục, hồ sơ cần được giải quyết nhanh gọn. Bởi, các công trình lớn, cao tầng cần đảm bảo thực hiện đúng quy định ngay từ ban đầu. 

Ngoài ra, luật sư Nguyễn Văn Đỉnh cũng góp ý việc miễn giấy phép xây dựng chỉ phù hợp với các khu đô thị mới đã có quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 và kèm theo đó là quản lý đồng bộ bằng thiết kế đô thị.

Ngược lại, các khu dân cư hiện hữu, nay muốn cải tạo, chỉnh trang có tính chất pháp lý rất phức tạp, khó ứng dụng khoa học, kỹ thuật vào kiểm soát. Trường hợp này, việc yêu cầu doanh nghiệp, người dân phải xin cấp giấy phép xây dựng là cần thiết.