Nghịch lý bitcoin: Giấc mơ số và cơn ác mộng ngoài đời

Ở Dresden, một ngôi làng chỉ có 300 dân ven hồ Seneca, bang New York (Mỹ), sự yên bình từng được đo đếm bằng tiếng còi báo động vang lên đúng 12h mỗi ngày. Nhưng giờ đây, sự tĩnh lặng đó đã bị xé toạc bởi một âm thanh khác, một tiếng gầm rú dai dẳng phát ra từ Greenidge Generation - một nhà máy điện khí tự nhiên đã "tái sinh" thành một trong những mỏ khai thác bitcoin khổng lồ.

"Có lúc nó chỉ như tiếng vo ve của tủ lạnh, nhưng khi gió đổi chiều, nó trở thành tiếng gầm rú thực sự", ông Winton Buddington, một cư dân địa phương, mệt mỏi chia sẻ. Đối với những người như y tá về hưu Beth Cain, đó không chỉ là sự phiền toái. “Tiếng ồn liên tục khiến cơ thể luôn căng thẳng”, bà nói. “Nó giống như lúc nào tai bạn cũng bị ù, không lúc nào yên”.

Câu chuyện ở Dresden không phải là cá biệt. Nó là một lát cắt vi mô cho một trong hai cuộc khủng hoảng lớn đang định hình tương lai của bitcoin: cuộc xung đột ngày càng gay gắt giữa thế giới ảo của tiền mã hóa và những hệ lụy hữu hình mà nó gây ra cho thế giới thực.

"Mặt tối" của vàng kỹ thuật số

Dưới một môi trường pháp lý ngày càng cởi mở, các công ty khai thác tiền điện tử "đang lan rộng ở vùng nông thôn như một căn bệnh ung thư", theo lời bà Yvonne Taylor, Phó Chủ tịch tổ chức bảo vệ môi trường Seneca Lake Guardian. Họ đến với những lời hứa hẹn về việc làm và sự thịnh vượng, nhưng thực tế lại thường rất khác. Năm 2022, Greenidge chỉ tuyển dụng 48 nhân viên toàn thời gian, tương đương quy mô một cửa hàng McDonald's.

Đổi lại cho số việc làm ít ỏi đó, cái giá mà cộng đồng phải trả là không hề nhỏ:

Ô nhiễm tiếng ồn và không khí: Nhà máy Greenidge, trong năm 2023, đã phát thải gần 800.000 tấn khí CO2, tương đương lượng khí thải của hơn 170.000 ô tô. Tiếng ồn từ hàng ngàn máy đào hoạt động 24/7 đã phá vỡ sự yên tĩnh vốn có của vùng nông thôn.

Hủy hoại hệ sinh thái nước: Để làm mát các siêu máy tính, Greenidge được phép hút tới 525 triệu lít nước mỗi ngày từ hồ Seneca và trả lại một lượng gần tương đương, nhưng ở nhiệt độ cao khủng khiếp, lên tới 42 độ C vào mùa hè.

Dòng nước nóng này không chỉ đe dọa ngành du lịch và sản xuất rượu vang, vốn là huyết mạch kinh tế của vùng, mà còn bị cho là nguyên nhân gây ra sự bùng phát của tảo độc hại. Năm 2024, New York ghi nhận 377 vụ nở hoa tảo độc, một con số đáng báo động so với chỉ 50 vụ của năm trước đó.

“Đặt một trang trại đào coin cạnh nhà máy điện khí đốt là một ý tưởng tệ”, Margot Paez, nhà nghiên cứu tại Viện Chính sách bitcoin, thẳng thắn nhận xét. Bà nhấn mạnh mô hình này phải thay đổi, chuyển sang năng lượng tái tạo và kết nối thông minh với lưới điện, thay vì chỉ đơn giản "đốt năng lượng" để tạo tiền số.

Sự im lặng chết chóc của blockchain

Trong khi những lò đào như Greenidge đang gầm rú hết công suất, một sự im lặng đáng sợ lại bao trùm lên chính mạng lưới mà chúng phục vụ. Phí giao dịch, nguồn sống thứ hai của các thợ đào, đã lao dốc hơn 80% kể từ tháng 4/2024. Mạng lưới bitcoin từng sôi động giờ đây đang dần biến thành một "nghĩa địa" giao dịch.

“Lúc này thực sự là giai đoạn tồi tệ với các thợ đào, và chẳng có tia sáng nào ở phía trước”, Nick Hansen, CEO của hãng đào Luxor, thẳng thắn thừa nhận. Ông gọi tình cảnh hiện tại là một “cuộc khủng hoảng sống còn.”

Điều trớ trêu nhất nằm ở nguyên nhân của sự sụp đổ này. Đó không phải là một cuộc tấn công từ bên ngoài hay sự thất bại của công nghệ. Ngược lại, nó đến từ chính điều mà cộng đồng bitcoin từng khao khát nhất: sự chấp nhận của các định chế tài chính phố Wall.

Sự ra đời và thành công vang dội của các quỹ ETF bitcoin giao ngay, được dẫn dắt bởi những gã khổng lồ như BlackRock, đã thay đổi hoàn toàn cuộc chơi. Các quỹ này đã "hút" một lượng bitcoin khổng lồ với hơn 1,3 triệu BTC trị giá 144 tỷ USD. Nhưng cách họ làm điều đó mới là vấn đề. Các ông lớn này hầu như không sử dụng mạng lưới bitcoin theo cách truyền thống. Họ mua bitcoin qua các giao dịch ngoài sàn (OTC) và chỉ đơn giản là cất giữ chúng trong kho lạnh thay cho nhà đầu tư.

Mỗi bitcoin bị khóa trong một quỹ ETF đồng nghĩa với một bitcoin không còn di chuyển, không tạo ra giao dịch, và do đó, không tạo ra phí. Thay vì hàng ngàn giao dịch riêng lẻ, các quỹ ETF có thể gộp tất cả hoạt động mua bán trong ngày thành một lần thanh toán duy nhất trên blockchain - chỉ trả một khoản phí nhỏ nhoi.

Cú đánh này đến vào thời điểm không thể tồi tệ hơn. Sau sự kiện "halving" năm 2024, phần thưởng khối (lượng bitcoin mới được tạo ra) đã giảm đi một nửa. Các thợ đào vốn được kỳ vọng sẽ bù đắp sự thiếu hụt này bằng phí giao dịch. Nhưng giờ đây, "phao cứu sinh" đó đang xì hơi nhanh chóng.

Nghịch lý của sự thành công

Chúng ta đang chứng kiến một nghịch lý cay đắng: Bitcoin càng thành công trong mắt giới tài chính, blockchain của nó - trái tim phi tập trung của toàn bộ hệ thống - càng trở nên thừa thãi.

Sự lên ngôi của các sản phẩm "bitcoin giấy" (như cổ phiếu ETF) đang dần giết chết hoạt động on-chain. Báo cáo của Galaxy Digital chỉ ra một thực trạng đáng báo động: gần một nửa số khối bitcoin hiện tại được khai thác trong tình trạng "chưa đầy", tức là còn nhiều không gian trống nhưng không có giao dịch để lấp vào.

Mempool - "phòng chờ" nơi các giao dịch xếp hàng và đấu giá phí để được xử lý nhanh - giờ đây có thể im lìm hàng giờ liền. Ngay cả cơn sốt memecoin "Runes" từng chiếm tới 60% khối lượng giao dịch cũng đã nguội lạnh, chỉ còn chiếm khoảng 20%.

Bitcoin dường như đang tự ăn mòn chính mình. Cánh cửa mà nó mở ra để chào đón dòng vốn khổng lồ từ phố Wall cũng chính là cánh cửa đang hút cạn sinh khí của mạng lưới.

Giữa bức tranh ảm đạm này, một vài tia hy vọng được le lói. Nick Hansen tin rằng chỉ có một chất xúc tác có thể cứu vãn thị trường phí: sự trỗi dậy của các kho bạc bitcoin được quản lý chủ động. "Nếu các công ty nắm giữ bitcoin bắt đầu giao dịch tích cực thay vì chỉ tích trữ, đó có thể là cú hích lớn", ông nói.

Nhưng điều đó vẫn còn ở tương lai. Hiện tại, bitcoin bị giằng xé giữa hai thế giới. Ở thế giới thực, nó là một ngành công nghiệp tiêu tốn năng lượng, gây ra những hệ lụy môi trường và xã hội khiến các cộng đồng phải lên tiếng phản kháng. Ở thế giới số, nó là một mạng lưới đang héo úa, nơi những người bảo vệ nó (thợ đào) đang vật lộn để sinh tồn, bị bỏ lại phía sau bởi chính làn sóng thành công mà nó tạo ra.

Tiếng gầm rú ở Dresden và sự im lặng trên blockchain không phải hai câu chuyện tách rời, mà là hai mặt của cùng một đồng xu - những dấu hiệu cho thấy một hệ thống đang khủng hoảng bản sắc.

Năm 2025, câu hỏi lớn nhất với bitcoin không còn là “giá sẽ lên tới đâu”, mà là “linh hồn của nó ở đâu”: trong những kho lạnh an toàn của phố Wall hay trong một mạng lưới tự do, sôi động và bền vững đúng với tinh thần mà nó được tạo ra ngay từ đầu?