Liệu có thể hồi sinh TPP?

Ngày 23/1, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ban hành một sắc lệnh hướng dẫn cho đại diện Thương mại Mỹ về “việc rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương TPP như là một thành viên ký kết, vĩnh viễn rút Mỹ ra khỏi các cuộc đàm phán Hiệp định TPP và bắt đầu theo đuổi các cuộc đàm phán thương mại song phương ở đâu có thể để thúc đẩy ngành công nghiệp Mỹ, bảo vệ người lao động Mỹ và tăng lương cho họ”. Động thái này được Tổng thống Trump thực hiện đơn phương và không yêu cầu các bước lập pháp bổ sung.

Tại sao TPP quan trọng?

Hiệp định TPP được đàm phán với tham vọng trở thành hiệp định thương mại tự do khu vực tiêu chuẩn cao giữa 12 quốc gia đại diện đa dạng các nền kinh tế bao gồm: Úc, Brunei, Canada, Chile, Nhật Bản, Mexico, New Zealand, Peru, Singapore, Mỹ và Việt Nam. Hiệp định này được xây dựng theo mô hình mở cho các thành viên mới, nhiều khả năng sẽ còn bao gồm cả Trung Quốc.

Mặc dù Mỹ rút khỏi hiệp định này đã là điều được dự kiến trước, nhưng bản phân tích của HSBC lưu ý, Mỹ chính là quốc gia tiên phong trong việc hình thành Hiệp định TPP. Hiệp định TPP thể hiện những ưu tiên quan trọng của Mỹ trong việc tự do hóa thương mại trong khu vực trong khi vẫn giải quyết những tiêu chuẩn lao động, môi trường, sự minh bạch về luật lệ cùng với một số vấn đề khác.

Một nghiên cứu của Viện Peterson về Kinh tế Quốc tế (Petri và Plummer, 2016) đã dự đoán những lợi ích kinh tế quan trọng đạt được từ Hiệp định TPP, thúc đẩy GDP của các quốc gia thành viên lên khoảng 465 tỷ USD hoặc hơn nữa cho đến năm 2030. Hiệp định TPP khó có thể tồn tại trong hình thái hiện tại nhưng những điều cơ bản của hiệp định này có thể sẽ thúc đẩy quá trình phát triển của các hiệp định song phương hoặc khu vực khác như là một lựa chọn thứ hai tốt nhất. Cùng với những chính sách hỗ trợ thích hợp, sẽ vẫn có thể đạt được những lợi ích từ quá trình tự do hóa thương mại hơn nữa.

Hiệp định TPP đã hứa đem lại những gì?

Hiệp định TPP là một hiệp định khu vực chưa được phê chuẩn mà có thể đem lại sức ảnh hưởng to lớn với các nước thành viên đang chiếm khoảng 38% kinh tế toàn cầu. Với một chương trình tự do hóa sâu rộng, Hiệp định TPP tạo điều kiện cải thiện đáng kể cho các thành viên trong việc tiếp cận thị trường hàng hóa, dịch vụ và đầu tư có liên quan đến thương mại. Hiệp định này cũng sẽ cho phép các nhà sản xuất tiếp cận được nguồn nguyên liệu đầu vào và bán các thành phẩm trên một khu vực rộng lớn của nền kinh tế thế giới.

"Hiệp định TPP còn có thể đi xa hơn nữa trong việc loại bỏ những rào cản thương mại truyền thống như thuế quan và hạn ngạch để giải quyết các rào cản phi thuế quan thông qua việc cải thiện các biện pháp hợp tác và tạo thuận lợi trong giao thương. Hiệp định này cũng có thể lắp đầy khoảng cách các quy định của WTO về việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ bao gồm cả những bí mật thương mại quan trọng", HSBC nhận xét.

Hiệp định TPP cũng sẽ giải quyết những vấn đề quan ngại mà các nhà phê bình toàn cầu hóa đã nêu ra. Hiệp định này sẽ bao gồm các quy định về môi trường để tăng cường tính bền vững của thương mại (ví dụ, yêu cầu phê chuẩn Công ước CITES - công ước quốc tế quy định về việc buôn bán các loài quý hiếm). Đồng thời TPP cũng yêu cầu bảo vệ những tiêu chuẩn lao động đã được quốc tế công nhận và bao gồm một chương trình hành động có thể thực thi cho các quốc gia vốn được biết đến là không có. Thỏa thuận này cũng sẽ bao gồm các quy định về tự do thông tin.

TPP đã định nghĩa rõ ràng hơn việc sử dụng hợp lý của tài liệu được bảo vệ bản quyền, đảm bảo quyền truy cập cho các mục đích nghiên cứu và giáo dục. Hơn nữa, tại một số điểm khác nhau, Hiệp định TPP cũng đã chi tiết những quy định đang có cho sự minh bạch và cơ chế tham vấn cho các bên liên quan.

Phải chăng việc Mỹ rút khỏi TPP là đòn chí mạng cho hiệp định này? Trên lý thuyết, 11 quốc gia thành viên còn lại vẫn có thể tiếp tục tham gia TPP một khi họ hoàn tất việc sửa đổi hợp lệ các điều khoản phê chuẩn của hiệp định (mà dự định nhận được sự tham gia của Mỹ), nhưng không ít các nước thành viên không đồng tình với phương án này. Sau khi Úc đưa ra đề xuất đầu tiên, khuyến khích các quốc gia còn lại tiếp tục hiệp định dù Mỹ không tham gia, Nhật Bản thể hiện rõ sự phản đối với ý tưởng trên, cho rằng đề nghị này biến Hiệp định TPP, vốn đã hạn chế, trở nên “vô nghĩa”.

Một lý do khiến kịch bản hồi sinh khó thành hiện thực là các quốc gia thành viên đồng thuận thực hiện cam kết quan trọng khi tham gia TPP vì họ cho rằng, hiệp định này sẽ cho phép các quốc gia thành viên cùng tiếp cận thị trường khu vực với quy mô lớn. Nếu không còn Mỹ, thị trường rộng lớn của TPP sẽ giảm xuống 60% và với sự thay đổi đáng kể như thế, những quốc gia còn lại trong khối khó có thể chấp nhận những nhượng bộ đã thương thuyết trước đó trong TPP.

Đồng thời, một số những đề xuất cải tiến của TPP có thể được sử dụng trong các cuộc đàm phán khu vực hoặc song phương mới hoặc đang diễn ra. Ví dụ, một hiệp định như Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (Regional Comprehensive Economic Partnership - RCEP) đang được đàm phán tại châu Á có khả năng sẽ học hỏi các điều khoản của TPP nhằm tăng cường bảo vệ sở hữu trí tuệ (ví dụ, sử dụng hướng tiếp cận theo kiểu TPP sẽ giúp đẩy mạnh bảo vệ bí mật giao thương và thông tin bảo mật kinh doanh).

Các nhà thương thuyết nhiều khả năng sẽ cân nhắc các điều khoản của TPP nhằm cải thiện sự thống nhất quy định, giải quyết tranh chấp khối đầu tư nhà nước, sự linh hoạt trong việc xử lý quyền sở hữu trí tuệ (ví dụ như điều khoản sử dụng công bằng), và nâng cấp bảo vệ tiêu chuẩn lao động hay vấn đề môi trường.

Nguyễn Hiền