Cuộc cách mạng xe điện ở Mỹ đang diễn ra thế nào?

Rắc rối bắt đầu

Vài năm trước, xe điện dường như là xu hướng tất yếu của tương lai. Năm 2021, Tổng thống Mỹ Joe Biden chính thức đặt mục tiêu đến năm 2030 một nửa số xe ô tô mới bán ra ở nước này là xe điện. Năm 2022, Quốc hội thông qua Đạo luật giảm lạm phát, cung cấp hàng loạt ưu đãi cho người mua và các nhà sản xuất xe điện.

Ban đầu, quá trình chuyển đổi sang xe điện được kỳ vọng là sẽ mang lại lợi ích cho tất cả mọi người Mỹ. Chính phủ Mỹ thể hiện rằng họ đang cố gắng chống lại biến đổi khí hậu và nền kinh tế sẽ nhận được cú hích từ những khoản đầu tư mới và số lượng việc làm cũng sẽ gia tăng.

Tuy nhiên, kể từ đó, cuộc cách mạng xe điện đã vấp phải rất nhiều rào cản lớn.

Tốc độ chuyển đổi sang xe điện đã chậm lại đáng kể. Các nhà phân tích đánh giá rằng Mỹ rất có thể sẽ bỏ lỡ mục tiêu doanh số xe điện mà Chính phủ đặt ra.

Sự suy yếu về nhu cầu ngày càng hiện rõ. Xe điện tồn kho chất đống tại các đại lý dù các nhà sản xuất đã dùng rất nhiều biện pháp giảm giá để thu hút người mua. Điều này khiến doanh nghiệp rút lại các khoản đầu tư mới mà họ từng hứa hẹn.

Theo Economist, sự quan tâm của người Mỹ với xe điện vẫn còn tương đối thấp, bất chấp những nỗ lực kích cầu từ các hãng. Trong quý III năm ngoái, số xe điện bán được ở Mỹ chỉ chiếm 8% doanh số xe hơi nói chung. Lượng cầu thấp đã buộc nhiều hãng xe Mỹ xem xét lại kế hoạch phát triển xe điện của mình.

Ford trì hoãn khoản đầu tư 12 tỷ USD vào xe điện. General Motors tạm ngừng sản xuất các mẫu xe điện quan trọng và hủy bỏ dự án hợp tác trị giá 5 tỷ USD với Honda để sản xuất những mẫu xe rẻ hơn.

Tesla cũng phải thông báo sẽ tạm dừng kế hoạch xây nhà máy ở Mexico. Các lãnh đạo doanh nghiệp buộc phải thừa nhận rằng chiến lược xe điện không thành công như dự kiến.

Theo Business Insider, kế hoạch xe điện của nước Mỹ đã sai lầm ngay từ đầu. Thay vì coi xe điện là một phần của kế hoạch giảm thiểu ô nhiễm của ngành giao thông, Mỹ muốn xe điện trở thành sự thay thế hoàn hảo cho các phương tiện chạy bằng xăng.

"Lời hứa hẹn lớn lao của toàn bộ quá trình chuyển đổi này là xe điện có thể dễ dàng thay thế xe xăng. Nhưng điều này không đúng và rắc rối bắt đầu từ đây", ông Edward Niedermeyer, nhà phân tích xe điện của Mỹ, chia sẻ với Business Insider. 

Một vòng luẩn quẩn

Trong vài thập kỷ qua, ngành ô tô Mỹ đã trở nên ám ảnh với những chiếc xe cỡ lớn bởi biên lợi nhuận khủng mà chúng tạo ra. Thế nhưng khi mọi người nhìn thấy các chiếc ô tô trên đường ngày càng lớn, họ cũng muốn có xe lớn hơn để cảm thấy an toàn.

Các nhà sản xuất lập luận rằng đây là bằng chứng cho thấy khách hàng chỉ thích lái xe to. Họ cắt giảm các mẫu xe nhỏ và tăng kích thước của những mẫu xe hiện tại và điều này lại càng khiến những người lái xe cỡ nhỏ thấy lo lắng.

Khi chuyển sang xe điện, các nhà sản xuất ô tô tập trung vào những mẫu xe đang được ưa chuộng, đổ ra thị trường hàng loạt xe tải và xe thể thao. Nhưng đối với xe điện, kích cỡ lớn lại không hợp lý bởi pin lớn khiến chiếc xe trở nên đắt đỏ và nguy hiểm hơn.

Phạm vi di chuyển cũng là lý do khiến xe điện không thể thay thế hoàn toàn xe xăng. Chuyên gia phân tích Niedermeyer đánh giá ô tô điện có thể đáp ứng phần lớn nhu cầu đi lại thông thường của mọi người, nhưng lại không phù hợp với một số trường hợp như du lịch đường dài, bởi chúng cần được sạc giữa chừng.

Bên cạnh đó, người Mỹ đã được hứa hẹn là xe điện có thể thay thế hoàn toàn xe xăng. Chính vì vậy, điểm yếu này trở thành vấn đề nghiêm trọng trong mắt họ. 

Vấn đề lớn nhất ngăn cản người dân Mỹ đến với xe điện vẫn là giá cả. Theo công ty tư vấn xe hơi Cox Automotive, giá trung bình một chiếc xe điện tại nước này là 52.000 USD, nhỉnh hơn một chút so với mức giá trung bình 48.000 USD của một chiếc xe xăng.

Tuy nhiên, khi cộng thêm chi phí vận hành, mức giá của xe điện tăng vọt. Mỗi chiếc xe điện sẽ tiêu tốn của chủ sở hữu 65.000 USD để vận hành trong vòng 5 năm, cao hơn chi phí vận hành xe truyền thống lên đến 9.000 USD. Mức chênh lệch đáng kể này xuất phát từ chi phí lắp đặt trạm sạc tại nhà, bảo hiểm, tình hình giá xăng rẻ ở Mỹ.

Doanh nghiệp chú trọng cải thiện phạm vi di chuyển của xe điện, khiến chúng trở nên đắt đỏ hơn so với xe xăng. Khách hàng càng trả nhiều tiền thì chiếc xe điện họ mua được càng có phạm vi di chuyển lớn, dẫn đến mức giá của các dòng xe điện tăng cao.

Tháng 9 năm ngoái, công ty tư vấn Cox Automotive ước tính giá một chiếc xe điện trung bình vào khoảng 50.683 USD, thấp hơn 22% so với một năm trước. Nhưng phân tích của công ty nghiên cứu ô tô Car Gurus cho thấy giá ô tô điện trung bình vẫn cao hơn 28% so với ô tô chạy xăng.

Trong tình hình đó, những lựa chọn xe điện giá rẻ và đáng tin cậy ở Mỹ lại không nhiều. Các hãng xe Mỹ, tiêu biểu là Tesla, lại chỉ tập trung vào các mẫu xe sang mang lại biên lợi nhuận cao. 

Các mẫu xe điện giá rẻ đến từ Trung Quốc và châu Âu lại gặp khó trong việc xâm nhập thị trường Mỹ do hàng rào thuế quan.

Để giải quyết vấn đề này, Chính phủ Mỹ đã đề ra chính sách giảm thuế lên đến 7.500 USD cho những người mua xe điện. Tuy nhiên, chính sách này chỉ áp dụng cho xe được sản xuất, lắp ráp tại Mỹ.

Những điều trên đẩy nền công nghiệp xe hơi ở Mỹ vào vòng luẩn quẩn. Người tiêu dùng không sẵn sàng trong việc đổ tiền vào xe điện buộc các hãng phải giảm giá mạnh để kích cầu. Mức giảm giá trung bình của một chiếc xe điện lên đến 10%, cao gấp đôi ưu đãi thông thường với xe xăng. 

Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng lợi nhuận nhà sản xuất. Mảng xe điện của Ford lỗ đến 62.000 USD với mỗi chiếc xe điện bán ra, trong khi lại lãi 2.500 USD khi bán một xe xăng.  Do đó, các hãng xe chưa đẩy mạnh đầu tư để cho ra các mẫu xe điện mới, hấp dẫn hơn với người tiêu dùng.

Bài học từ những người đi trước

Hình mẫu lý tưởng nhất cho chính sách xe điện của Mỹ là Na Uy. Quốc gia này đã đưa ra các trợ cấp hấp dẫn cho xe điện, giúp doanh số tăng vọt và giờ đây xe điện hiện diện khắp đường phố.

Thế nhưng thực tế không đơn giản như vậy. Những thách thức của Na Uy là điềm báo xấu cho nỗ lực thúc đẩy xe điện của Mỹ.

Na Uy bắt đầu triển khai các ưu đãi về xe điện vào những năm 1990 và bổ sung chính sách hỗ trợ khi công nghệ xe điện đạt được bước tiến quan trọng trong thập niên 2010. Người mua xe điện được hưởng các đặc quyền như đỗ xe miễn phí, được phép lái xe trên làn đường xe buýt...

Điều quan trọng nhất là các khoản phí và thuế được miễn giảm giúp họ tiết kiệm rất nhiều tiền. Trong tháng 9 năm ngoái, khoảng 87% xe mới bán ra ở Na Uy là xe điện.

Nhưng vấn đề là các ưu đãi trên khuyến khích người tiêu dùng mua nhiều xe hơn thay vì từ bỏ xe xăng. Các chuyên gia chỉ ra rằng giống như ở Mỹ, người mua xe điện ở Na Uy thường có thu nhập cao và mua thêm xe điện để sử dụng cùng với xe xăng sẵn có.

Các chuyên gia cũng cho rằng trường hợp của Na Uy cho thấy quá trình chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện diễn ra cực kỳ chậm chạp, phụ thuộc vào tốc độ người tiêu dùng mua xe mới.

Bài học rút ra được từ Na Uy là nếu các nhà hoạch định chính sách Mỹ tiếp tục theo đuổi cách tiếp cận hiện tại thì quá trình chuyển đổi sang xe điện sẽ rất dài và khó khăn.

Theo các chuyên gia, kế hoạch của Mỹ nên dựa vào điều mà xe điện làm tốt. Đó là những chuyến đi ngắn phù hợp với xe có kích cỡ nhỏ và giá cả phải chăng. Những người thường xuyên đi đường dài có thể sử dụng xe xăng lai điện.