Trăng tròn có thực sự ảnh hưởng đến giấc ngủ của chúng ta?

Từ lâu, Mặt Trăng đã được gán cho những quyền năng huyền bí, được cho là có khả năng khuấy động cảm xúc, gây ra những đêm mất ngủ và thậm chí là những hành vi kỳ lạ.

Thuật ngữ "lunacy" (điên rồ) trong tiếng Anh cũng bắt nguồn từ "luna" trong tiếng Latin, có nghĩa là Mặt Trăng.

Nhiều cảnh sát, nhân viên y tế và cấp cứu thường khẳng định rằng công việc của họ trở nên bận rộn hơn vào những đêm trăng tròn. Nhưng liệu khoa học có ủng hộ những niềm tin này?

Câu trả lời phức tạp hơn nhiều. Các nghiên cứu cho thấy trăng tròn có thể ảnh hưởng nhẹ đến giấc ngủ, nhưng mối liên hệ với sức khỏe tâm thần vẫn còn bỏ ngỏ.

Trăng tròn tác động đến giấc ngủ như thế nào?

Một số nghiên cứu chỉ ra rằng giấc ngủ có thể bị xáo trộn vào những ngày trước khi trăng tròn. Trong giai đoạn này, mọi người có xu hướng ngủ ít hơn khoảng 20 phút, mất nhiều thời gian hơn để đi vào giấc ngủ và dành ít thời gian hơn cho giấc ngủ sâu, phục hồi.

Các nghiên cứu quy mô lớn đã xác nhận mô hình này, cho thấy mọi người ở các nền văn hóa khác nhau thường đi ngủ muộn hơn và ngủ ngắn hơn vào những đêm trước trăng tròn.

Lý do khả dĩ nhất là ánh sáng. Ánh trăng sáng vào buổi tối có thể làm chậm đồng hồ sinh học của cơ thể, giảm sản xuất melatonin - hormone báo hiệu giờ đi ngủ, khiến não bộ tỉnh táo hơn.

Tuy nhiên, những thay đổi này khá nhỏ, thường chỉ từ 15 đến 30 phút ngủ ít hơn. Tác động này dễ nhận thấy nhất ở những nơi ít ánh sáng nhân tạo, như vùng nông thôn hoặc khi cắm trại.

Một số nghiên cứu cũng gợi ý rằng nam giới và nữ giới có thể bị ảnh hưởng khác nhau; nam giới dường như mất ngủ nhiều hơn, trong khi nữ giới có giấc ngủ sâu và thư thái hơn một chút vào khoảng thời gian trăng tròn.

Mối liên hệ với sức khỏe tâm thần: Huyền thoại và thực tế

Trong nhiều thế kỷ, trăng tròn được cho là nguyên nhân gây ra chứng điên loạn, hưng cảm ở người rối loạn lưỡng cực, co giật ở người động kinh, hoặc loạn thần ở người tâm thần phân liệt. Lý thuyết phổ biến là mất ngủ do ánh trăng sáng khiến những người có tâm trí dễ bị tổn thương có thể bị rối loạn hành vi.

Khoa học hiện đại đã bổ sung một cách lý giải quan trọng: bản thân việc mất ngủ là một nguyên nhân mạnh mẽ gây ra các vấn đề sức khỏe tâm thần. Ngay cả một đêm mất ngủ cũng có thể làm tăng lo lắng và kéo tâm trạng xuống. Mất ngủ kéo dài làm tăng nguy cơ trầm cảm, ý nghĩ tự tử và bùng phát các tình trạng như rối loạn lưỡng cực và tâm thần phân liệt.

Điều này có nghĩa là ngay cả việc mất ngủ nhẹ vào khoảng thời gian trăng tròn cũng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng hơn đến những người vốn đã có nguy cơ. Ví dụ, người mắc chứng rối loạn lưỡng cực có thể nhạy cảm hơn nhiều với tình trạng giấc ngủ ngắn hoặc gián đoạn so với người bình thường.

Tuy nhiên, khi các nhà nghiên cứu tìm hiểu tác động này trên một số lượng lớn người tham gia, rất ít bằng chứng cho thấy các pha Mặt Trăng gây ra các cuộc khủng hoảng tâm thần. Chưa có mô hình đáng tin cậy nào được tìm thấy giữa Mặt Trăng và số lần nhập viện, xuất viện hoặc thời gian nằm viện.

Một vài nghiên cứu khác lại cho thấy những tác động nhỏ. Tại Ấn Độ, các bệnh viện tâm thần ghi nhận việc sử dụng biện pháp kiềm chế nhiều hơn trong thời gian trăng tròn (dữ liệu 2016-2017).

Tại Trung Quốc, các nhà nghiên cứu ghi nhận sự gia tăng nhẹ số ca nhập viện do tâm thần phân liệt vào thời điểm trăng tròn (hồ sơ bệnh án 2012-2017). Tuy nhiên, những phát hiện này không nhất quán trên toàn thế giới và có thể phản ánh các yếu tố văn hóa hoặc thực hành của bệnh viện địa phương, chứ không hẳn là sinh học.

Điều chắc chắn là Mặt Trăng có thể làm giảm một chút thời lượng ngủ của chúng ta, và việc mất ngủ có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần, đặc biệt là đối với những người dễ bị tổn thương hơn.

Điều này bao gồm những người mắc các bệnh như trầm cảm, rối loạn lưỡng cực, tâm thần phân liệt hoặc động kinh, và thanh thiếu niên đặc biệt nhạy cảm với tình trạng gián đoạn giấc ngủ. Nhưng ý tưởng cho rằng trăng tròn trực tiếp gây ra làn sóng bệnh tâm thần vẫn chỉ là huyền thoại hơn là thực tế.

Các giả thuyết khác không thuyết phục

Trong nhiều năm, các nhà khoa học đã tìm kiếm các cách giải thích khác cho tác động được cho là của Mặt Trăng, từ lực hấp dẫn "thủy triều" đến những thay đổi địa từ và sự dịch chuyển của áp suất khí quyển.

Tuy nhiên, không có cơ chế nào trong số này đủ thuyết phục. Lực hấp dẫn làm dịch chuyển đại dương quá yếu để ảnh hưởng đến sinh lý con người, và các nghiên cứu về những thay đổi địa từ và khí quyển trong các pha Mặt Trăng đã cho kết quả không nhất quán hoặc không đáng kể.

Điều này khiến việc gián đoạn giấc ngủ do tiếp xúc với ánh sáng ban đêm trở thành mối liên hệ hợp lý nhất giữa Mặt Trăng và hành vi của con người.

Tại sao huyền thoại này vẫn còn tồn tại?

Nếu khoa học chưa có kết luận thuyết phục, tại sao nhiều người lại tin vào "hiệu ứng trăng tròn"? Các nhà tâm lý học chỉ ra một khái niệm gọi là tương quan ảo tưởng.

Chúng ta có xu hướng nhận thấy và ghi nhớ những đêm bất thường trùng với trăng tròn, nhưng lại quên mất nhiều đêm không có gì xảy ra. Mặt Trăng cũng rất dễ thấy.

Không giống như những tác nhân gây rối loạn giấc ngủ tiềm ẩn như căng thẳng, caffeine hay lướt điện thoại, Mặt Trăng hiện hữu ngay trên bầu trời, rất dễ bị đổ lỗi.

Bài học từ Mặt Trăng cho giấc ngủ hiện đại

Ngay cả khi Mặt Trăng không khiến chúng ta "phát điên", ảnh hưởng nhỏ bé của nó đến giấc ngủ vẫn nêu bật một điều quan trọng: Ánh sáng ban đêm rất quan trọng.

Cơ thể chúng ta được thiết kế để tuân theo chu kỳ tự nhiên của sáng và tối. Ánh sáng bổ sung vào buổi tối, dù là từ ánh trăng, đèn đường hay màn hình điện thoại, có thể làm chậm nhịp sinh học, làm giảm melatonin và dẫn đến giấc ngủ nông hơn, rời rạc hơn.

Chính đặc điểm sinh học này góp phần làm tăng tai nạn và nguy cơ tim mạch, cũng như giảm an toàn lao động. Trong thế giới hiện đại, ánh sáng nhân tạo có tác động đến giấc ngủ lớn hơn nhiều so với Mặt Trăng. Đó là lý do tại sao nhiều chuyên gia về giấc ngủ cho rằng cần có giờ chuẩn cố định, phù hợp hơn với nhịp sinh học của chúng ta.

Vì vậy, nếu bạn thấy mình bồn chồn vào đêm trăng tròn, có thể bạn không hề tưởng tượng ra điều gì cả, Mặt Trăng có thể làm gián đoạn giấc ngủ của bạn. Nhưng nếu tình trạng mất ngủ thường xuyên xảy ra, hãy xem xét kỹ hơn. Nguyên nhân có thể là do ánh sáng trên tay bạn chứ không phải ánh sáng trên bầu trời.