Những loài rắn tại Việt Nam, vô hại nhưng bề ngoài giống hệt rắn độc
(Dân trí) - Nhiều loài rắn được phân bố tại Việt Nam có màu sắc và dáng vẻ bên ngoài giống hệt các loài rắn độc phổ biến, điều này khiến chúng thường bị con người giết nhầm.
Việt Nam là quốc gia có hệ sinh thái đa dạng, đặc biệt là các loài bò sát. Tại nước ta hiện có khoảng 200 loài rắn được ghi nhận, trong đó khoảng 30 loài được xác định là có độc.
Các loài rắn nói chung và rắn độc nói riêng được phân bố trên khắp Việt Nam, ở nhiều địa hình khác nhau, bao gồm đồng bằng, trung du, rừng nhiệt đới, núi cao và cả trong môi trường biển…
Trong số các loài rắn độc tại Việt Nam, không ít loài được tìm thấy cả ở khu vực dân cư đông đúc. Nhiều loài rắn độc tại Việt Nam có những đặc điểm dễ nhận dạng, giúp mọi người có thể nhận biết và chủ động tránh xa chúng để không gặp phải những tai nạn đáng tiếc.
Đáng chú ý, không ít loài rắn không sở hữu nọc độc và hoàn toàn vô hại với con người, nhưng lại có vẻ bên ngoài và kiểu dáng phòng ngự mô phỏng các loài rắn độc, điều này khiến chúng bị con người tưởng nhầm là rắn độc nên ra tay tiêu diệt, mà không hề hay biết đây là những loài rắn vô hại và có lợi cho nông nghiệp vì săn bắt chuột.
Dưới đây là những loài rắn vô hại nhưng thường bị chết oan vì vẻ bề ngoài giống rắn độc.
Trên đây là những loài rắn có phạm vi phân bố rộng tại Việt Nam và có thể bắt gặp tại khu vực con người sinh sống. Biết cách nhận diện những loài rắn này sẽ giúp bạn có được phương án xử lý phù hợp khi bắt gặp chúng, tránh giết oan những loài rắn vô hại cũng như tránh xa những loài rắn độc nguy hiểm.
Sọc đốm đỏ - Loài rắn bị hiểu nhầm là cạp nong
Sọc đốm đỏ, còn được biết đến với các tên gọi như rắn tre đỏ, rắn chuột tre, có tên khoa học Oreocryptophis porphyraceus. Đây là một loài vô hại, không sở hữu nọc độc thuộc họ rắn nước.
Rắn sọc đốm đỏ sống trên cạn và trên cây, ưa thích khí hậu mát mẻ nên thường thấy ở những khu vực cao nguyên, nhiều đồi núi. Chúng thường được tìm thấy ở độ cao trên 800m, trong các khu rừng mưa ẩm ướt hoặc các khu rừng khô, tùy thuộc vào phân loài. Chúng dành phần lớn thời gian ẩn náu dưới lớp lá mục, thảm rêu hoặc dưới đá, các khúc gỗ…
Loài rắn này phân bố rộng khắp châu Á, từ Ấn Độ, Bhutan, Tây Tạng, Nepal, miền nam Trung Quốc đến các quốc gia Đông Nam Á. Tại Việt Nam, chúng được tìm thấy ở các tỉnh miền núi phía Bắc, Thanh Hóa, Quảng Bình, Lâm Đồng…
Thức ăn chính của loài rắn này bao gồm ếch, nhái, thằn lằn, chim, các loài gặm nhấm và động vật có vú nhỏ như chuột…
Rắn sọc đốm đỏ khi còn nhỏ (Ảnh: SIFASV).
Rắn cạp nong cực độc cũng có màu sắc và kiểu dáng tương tự (Ảnh: iNatural).
Đặc điểm của rắn sọc đốm đỏ là con non có cơ thể với các vạch đen và vàng xen kẽ nhau, trong đó các khoang vàng thường dài hơn khoang màu đen.
Màu sắc này khiến nhiều người nhầm lẫn giữa rắn sọc đốm đỏ non với cạp nong, một loài rắn hổ sở hữu nọc độc cực kỳ nguy hiểm.
Tuy nhiên, nếu quan sát kỹ, có thể dễ dàng nhận ra sự khác biệt giữa rắn sọc đốm đỏ non và rắn cạp nong. Cụ thể, rắn sọc đốm đỏ non có phần đầu màu vàng, trên đầu có các vạch chạy dọc theo mắt. Phần đuôi của rắn sọc đốm đỏ non cũng có vạch và đuôi thường dài, nhọn.
Trong khi đó, rắn cạp nong có phần đầu màu đen, phần thân hình tam giác với sống lưng nhọn có thể quan sát rõ. Đuôi của rắn cạp nong cũng tù chứ không nhọn như rắn sọc đốm đỏ non.
Khi rắn sọc đốm đỏ trưởng thành, chúng sẽ dài tối đa khoảng 1,2m. Cơ thể của chúng sẽ chuyển sang màu đỏ hoặc màu cam đậm, với các vạch ngang chia cơ thể thành từng khoang. Trên đầu và mắt của rắn trưởng thành vẫn có những vạch đen theo chiều dọc như khi còn nhỏ.
Một số phân loài của rắn sọc đốm đỏ có các vạch đen kéo dài dọc thân, từ đầu đến tận đuôi, hoặc cơ thể được chia ra các phần đen, đỏ riêng biệt.
Rắn sọc đốm đỏ khi trưởng thành (Ảnh: TNP).
Rắn san hô đầu bạc với màu sắc cơ thể giống với rắn sọc đốm đỏ (Ảnh: Parinya Herp Pawangkhanant).
Màu sắc của rắn sọc đốm đỏ trưởng thành khác biệt hoàn toàn so với lúc còn nhỏ. Tuy nhiên, chúng lại có màu sắc khá giống với san hô đầu bạc, một loài rắn hổ sở hữu nọc độc chết người. Điểm khác biệt giữa hai loài này là san hô đầu bạc có phần đầu màu trắng và không có các vạch dọc trên đầu, mắt như rắn sọc đốm đỏ.
Do vậy, chúng ta cần phải phân biệt rõ giữa rắn sọc đốm đỏ và rắn độc, tránh nhầm lẫn có thể dẫn đến tai nạn đáng tiếc.
Đặc điểm của rắn sọc đốm đỏ là cả cá thể lớn lẫn nhỏ đều có vẻ bề ngoài giống rắn độc, do vậy chúng thường bị con người nhầm lẫn và tiêu diệt ngay cả khi lớn hoặc nhỏ.
Tuy nhiên, sọc đốm đỏ là loài hiền lành, vô hại, được nhiều người yêu thích bò sát chọn làm vật nuôi vì màu sắc sặc sỡ. Điều này khiến số lượng loài rắn này ngoài tự nhiên bị giảm sút do săn bắt quá mức.
Cận cảnh một cá thể rắn sọc đốm đỏ tại Việt Nam (Video: Vietnam herping).
Hổ xiên mắt to - Loài rắn giả hổ mang để đe dọa kẻ thù
Hổ mang là một trong những loài rắn độc đáng sợ và dễ nhận diện nhất được phân bố tại Việt Nam, nổi bật nhờ khả năng ngóc cao đầu và phồng mang để đe dọa kẻ thù. Chính nhờ đặc điểm này, loài người có thể dễ dàng nhận ra những con rắn hổ mang cực độc để tránh xa.
Các loài rắn hổ mang nổi bật với khả năng ngóc cao đầu, phình mang để đe dọa kẻ thù (Ảnh: iNaturalist).
Không ít loài rắn vô hại, không sở hữu nọc độc, nhưng cũng học theo kiểu dáng phòng ngự của rắn hổ mang để đe dọa kẻ thù. Một trong những loài đó là rắn hổ xiên mắt to.
Rắn hổ xiên mắt to, còn được gọi là rắn tre mắt to, có tên khoa học Pseudoxenodon macrops, là một loài thuộc chi rắn hổ xiên (tên khoa học Pseudoxenodon), thuộc họ rắn nước. Đây là loài rắn đặc hữu chỉ phân bố ở châu Á, bao gồm các quốc gia Việt Nam, Trung Quốc, Ấn Độ, Nepal, Myanmar, Lào, Thái Lan.
Tại Việt Nam, loài rắn này được phân bố ở các vùng núi cao thuộc tỉnh Lào Cai (Sapa), Lạng Sơn (Mẫu Sơn), Vĩnh Phúc (Tam Đảo), Quảng Bình (Phong Nha - Kẻ Bàng), Huế (Bạch Mã), Lâm Đồng (Núi Bà)…
Rắn hổ xiên mắt to học theo cách tự vệ của rắn hổ mang, dù đây là loài rắn vô hại (Ảnh: TNP).
Loài rắn này thường sống ở những khu rừng rậm rạp gần các dòng suối, ở độ cao khoảng từ 500m đến 1.500m so với mực nước biển. Đó là lý do loài rắn này ít khi được bắt gặp tại khu vực con người sinh sống.
Đúng như tên gọi của mình, hổ xiên mắt to sở hữu đôi mắt kích thước lớn, nổi bật trên gương mặt, với đồng tử tròn. Rắn có đầu không phân biệt rõ với cổ.
Hổ xiên mắt to là loài rắn kích thước nhỏ, với chiều dài khi trưởng thành chỉ khoảng từ 80cm đến 120cm. Rắn thường có màu nâu, xám hoặc đôi khi màu cam, xanh lục… với các sọc vắt ngang cơ thể. Phía sau gáy của rắn có hình chữ "V" ngược hướng lên phía đầu. Màu sắc bên ngoài giúp hổ xiên mắt to dễ dàng ẩn nấp và ngụy trang khi săn mồi hoặc khi lẩn trốn kẻ thù.
Chính việc mạo danh rắn hổ mang khiến hổ xiên mắt to thường bị con người tiêu diệt khi bắt gặp vì lo ngại đây là loài rắn độc (Ảnh: Leonid A. Neymark).
Hổ xiên mắt to là loài rắn hoạt động và săn mồi vào ban ngày. Thức ăn chính của loài rắn này đó là thằn lằn và các loài động vật lưỡng cư như ếch, nhái.
Hổ xiên mắt to là loài rắn hiền lành và luôn tìm cách lẩn trốn khi gặp kẻ thù. Nếu bị đe dọa, chúng sẽ ngóc cao đầu và tìm cách bành rộng phần cổ để khiến vẻ ngoài của nó giống như rắn hổ mang. Họa tiết phía sau cổ của loài rắn này cũng khiến nó càng giống với rắn hổ mang hơn.
Trong khi kẻ thù đang còn e ngại vì tưởng rằng đang phải đối mặt với rắn hổ mang, hổ xiên mắt to sẽ tận dụng cơ hội để tìm cách lẩn trốn.
Rắn hổ xiên mắt to có thể dễ dàng nhận diện nhờ đôi mắt kích thước lớn trên gương mặt (Ảnh: TNP).
Hổ xiên mắt to là loài có bản tính hiền lành và luôn tìm cách lẩn trốn con người. Tuy nhiên, do loài rắn này có thói quen đóng giả rắn hổ mang khi bị đe dọa khiến chúng thường xuyên bị con người tiêu diệt khi bắt gặp, bởi lẽ không phải ai cũng có đủ sự bình tĩnh cũng như có đủ kiến thức để phân biệt giữa rắn hổ xiên mắt to vô hại và rắn hổ mang.
Rắn hổ xiên mắt to ngóc đầu và bành cổ để đóng giả hổ mang khi bị đe dọa (Video: Camp Tlangram).
Lưu ý
Việc phân biệt giữa các loài rắn khác nhau để nhận biết đó có phải là rắn độc hay không là điều phức tạp và không phải ai cũng có đủ kiến thức để làm điều đó.
Do vậy, khi bắt gặp rắn và không thể chắc chắn đó có phải là loài có độc hay không, hãy tìm cách tránh xa chúng thay vì cố gắng bắt giữ hoặc tấn công để tránh trường hợp bị rắn cắn dẫn đến tai nạn đáng tiếc.
Còn tiếp…
