Vụ bạo lực ở trường quốc tế TPHCM: Phụ huynh và nhà trường đều thiếu sót!

PGS.TS Trần Thành Nam - Chủ nhiệm Khoa Các khoa học Giáo dục (ĐH Giáo dục, ĐHQG Hà Nội) trả lời phỏng vấn của phóng viên Dân trí về vấn đề bạo lực học đường.

Nhà trường đã thiếu sót

Bạo lực học đường luôn là vấn đề nhức nhối đối với ngành giáo dục và gây nhiều hệ lụy xã hội. Chúng ta đã có nhiều biện pháp nhằm giảm thiểu bạo lực học đường song chưa cho thấy hiệu quả rõ nét. Đặc biệt, vụ bạo lực học đường xảy ra ở một trường quốc tế tại TPHCM đang gây nên làn sóng bức xúc trong dư luận. Ông có cái nhìn ra sao về vấn đề này?

- Tôi cho rằng để đánh giá một sự việc, chúng ta cần có cái nhìn tổng quát, cần lắng nghe lời nói của các bên liên quan mới có thể phân định rạch ròi. Cho tới nay, dư luận mới chỉ chứng kiến một phần của sự việc, nên chưa thể nói ai đúng ai sai. Mà trong giáo dục, việc cần thiết nhất là dạy người; do vậy, điều quan trọng là chúng ta cần có sự hợp tác giữa các bên, để có cách giải quyết vấn đề tốt nhất, vì học trò nhất.

Sau khi xảy ra vụ học sinh ẩu đả, ngôi trường này đang chịu sức ép lớn từ dư luận. Phụ huynh cho rằng nhà trường giải quyết chưa thỏa đáng, cư dân mạng liên tục tấn công các nền tảng số của nhà trường. Vậy theo quan sát của ông, nhà trường đúng - sai như thế nào trong cách xử lý khủng hoảng bạo lực học đường?

- Tôi cho rằng cách xử lý khủng hoảng của vị giáo viên người nước ngoài trong tình huống phụ huynh bức xúc đòi gặp mặt các học sinh liên quan đến vụ ẩu đả là phù hợp với các tiêu chuẩn kỹ năng của người giáo viên. Ông ta không cho phụ huynh tiếp xúc với học sinh đã đánh nhau với con mình là chính xác, vì nhà trường cần phải bảo vệ tất cả học sinh, tránh sự va chạm đáng tiếc. Đặc biệt là khi người mẹ đang tỏ ra vô cùng bức xúc.

Tuy vậy, cách xử lý của nhà trường trong trường hợp này có những chi tiết chưa phù hợp với văn hóa phương Đông, văn hóa Việt Nam. Ví dụ như một số biểu hiện về ngôn ngữ cơ thể của vị giáo viên người nước ngoài khi tiếp xúc với phụ huynh sẽ dễ gây hiểu lầm như là: chắp tay sau lưng, chống nạnh...

Thực ra, đây cũng là một trong những kỹ năng mà giáo viên được huấn luyện khi tiếp xúc với phụ huynh, đó là họ phải để tay của họ ở những vị trí an toàn, để không động chạm vào thân thể phụ huynh, đề phòng những tình huống xảy ra xô xát. Qua đoạn video được chia sẻ trên mạng, cũng có thể thấy rằng vị này đã hỏi ý kiến phụ huynh, hỏi phụ huynh muốn gì...

Thế nhưng, trong tình huống này, đại diện nhà trường nên có sự điều hướng để làm việc riêng với phụ huynh, không nên để phụ huynh kéo theo người ngoài vào livestream, gây ầm ĩ ở trường học. Bản thân vị đại diện nhà trường sau khi thấy livestream cũng chưa khéo léo, không có cách xử lý phù hợp, dẫn tới hành vi dễ bị hiểu nhầm theo chiều hướng tiêu cực, nhà trường bị tẩy chay mặc dù sự việc chưa rõ ràng đúng sai.

Một điểm nữa mà tôi muốn chỉ ra là nhà trường đã thiếu sót. Đó là nhà trường chưa đưa ra được quy trình xử lý sự việc như thế nào. Tôi lấy ví dụ, với việc các phụ huynh không thể tự hòa giải khi các con đánh nhau thì nhà trường cần lên tiếng rằng sẽ có biện pháp như thế nào, quy trình, thời gian ra sao và nêu lên mục tiêu của nhà trường là phải bảo vệ tất cả học sinh và giáo dục các em chứ không phải là đổ lỗi cho bất kỳ ai.

Việc quy trình của nhà trường không rõ, hoặc không có sẵn quy trình này, sẽ khiến các phụ huynh bức xúc, "của đau con xót" khiến cho sự việc ngày càng trở nên trầm trọng hơn.

Người mẹ phản ứng cảm xúc chưa trưởng thành

Theo ông, việc phụ huynh livestream phát tán sự việc này trên không gian mạng có giúp ích cho việc giải quyết vấn đề? 

- Theo tôi, người mẹ đã thể hiện phản ứng cảm xúc chưa trưởng thành qua các livestream. Bản thân người mẹ cũng sẽ bị "mất điểm" khi thiếu kiểm soát ngôn ngữ trên không gian mạng. Điều này có thể gây ảnh hưởng xấu đối với chị trong thời gian dài.

Ở khía cạnh là một người dùng mạng xã hội, tôi cảm thấy bị làm phiền bởi vì ngôn ngữ tranh cãi mà phụ huynh này sử dụng không được thân thiện, không phù hợp với nguyên tắc số ba về ứng xử trên không gian mạng là "sự lành mạnh".

Kể cả khi chúng ta có những sự việc không vừa ý trong cuộc sống, nhưng khi đã đưa lên không gian mạng, chúng ta cần phải lựa chọn xem rằng khi đưa những nội dung này lên có gây tổn thương cho ai hay không. Chẳng hạn việc chiếu hình ảnh cha của đứa trẻ và đứa trẻ kia lên mạng đã gây ảnh hưởng không nhỏ cho cuộc sống của họ, khi mà sự việc chưa phân rõ trắng đen.

Cha mẹ đừng lầm tưởng trường đẳng cấp quốc tế là không có đánh lộn

Dư luận cũng chú ý tới việc học phí của ngôi trường quốc tế này lên đến 600 triệu đồng/năm. Người mẹ trong câu chuyện và nhiều phụ huynh khác đặt ra yêu cầu rằng với mức học phí này, lẽ ra con cái họ phải có được môi trường học tập tốt nhất, không có bạo lực học đường. Ông nghĩ sao về cách đặt vấn đề này?

- Nhiều bậc phụ huynh vẫn đang có những niềm tin vô lý dẫn đến kỳ vọng sai lầm về môi trường học tập của con cái. Chúng ta cứ định kiến trường đẹp là an toàn, đẳng cấp quốc tế là không bao giờ có đánh lộn. Chẳng có gì đảm bảo điều này!

Để trở thành một ngôi trường hạnh phúc không phụ thuộc vào cơ sở vật chất mà phụ thuộc nhiều hơn vào triết lý và văn hóa của nhà trường. Mỗi giáo viên là một tấm gương nhân cách tích cực; giáo viên và cha mẹ thống nhất sử dụng kỷ luật tích cực; nhà trường có quy tắc ứng xử phi bạo lực được áp dụng nhất quán với giáo viên, nhân viên và học sinh; triển khai các mô hình hỗ trợ hòa giải ngang hàng, phát triển kỹ năng kiểm soát cảm xúc và giải quyết vấn đề.

Vì vậy, những trường quốc tế nếu không làm tốt được điều này thì bạo lực học đường xảy ra cũng không có gì bất ngờ.

Vậy cha mẹ cần phải dựa vào ai, đặt niềm tin vào đâu khi mà bạo lực học đường vẫn liên tục xảy ra?

- Cha mẹ nếu đang tin rằng bạo lực học đường là vấn đề của nhà trường thì cần thay đổi. Không thể viện cớ rằng tôi phải trả một khoản tiền lớn cho nhà trường thì trách nhiệm của tôi kết thúc khi con cái đến trường, coi đó là trách nhiệm của thầy cô.

Trên thực tế, rất nhiều hành động bạo lực của trẻ ở trường là một cách "giận cá chém thớt", di chuyển những xúc cảm tiêu cực mà trẻ phải chịu đựng từ gia đình sang các bạn khác ở trường. Đó có thể là các hình phạt khắc nghiệt của cha mẹ; cha mẹ thiếu quan tâm, không tạo được liên hệ tình cảm với trẻ; cha mẹ quá nuông chiều hoặc bỏ mặc dẫn đến không thể kiểm soát hành vi cảm xúc của con ở nhà và con mang thói quen hành vi xấu đó đến trường.

Ngoài ra, chúng ta cũng đừng vội đổ lỗi và suy nghĩ đến những hình phạt khắc nghiệt cho thủ phạm của bắt nạt và bạo lực học đường. Thứ nhất, lỗi của những học sinh bắt nạt có thể xuất phát từ người lớn chứ không phải các em. Thứ hai, kỷ luật khắc nghiệt  chưa chắc đã khiến giảm hành vi bạo lực, thậm chí còn làm cho học sinh cảm thấy ấm ức, bị đối xử bất công dẫn đến lừa dối và trả đũa.

Mặt khác, cũng đừng nghĩ là cứ chuyển trường đứa trẻ bắt nạt đi là ổn. Nếu nhà trường không có một hệ thống nhận diện, phòng ngừa nguy cơ, hỗ trợ các vấn đề tâm lý, nâng cao kỹ năng quản lý cảm xúc hoặc giải quyết vấn đề thì một kẻ bắt nạt chuyển đi sẽ có những kẻ bắt nạt khác lên thay thế. Đồng thời, việc hành xử của chúng ta sẽ khiến tương lai của một đứa trẻ có thể sang một ngã rẽ tiêu cực hơn.

Nguyên nhân gia tăng bạo lực học đường thời gian gần đây

Vì sao các vụ bạo lực học đường trở nên nhiều hơn khi học sinh trở lại trường sau thời kỳ dịch bệnh, thưa ông?

- Hệ quả của việc giãn cách do Covid-19 và học trực tuyến ở nhà khiến nhiều trẻ xuất hiện các dấu hiệu lo âu, trầm cảm và tổn thương sức khỏe tâm thần. Thời gian học ở nhà, tương tác online có thể làm gia tăng mâu thuẫn giữa bạn bè vì không thể hiểu hết cảm xúc của nhau qua những dòng chữ trên mạng.

Bên cạnh đó, việc quay trở lại trường cũng khiến nhiều học sinh cảm thấy có thêm áp lực như: Mất kỹ năng, nề nếp do ở nhà lâu, nên không có động cơ tham gia được vào bất cứ hoạt động học nào khi bắt đầu trở lại trường. Học sinh cảm thấy thất vọng khi phải rời xa nhà, những bối cảnh vốn thân thuộc, thoải mái, an toàn. Cảm thấy bất an, lo lắng về việc bị nhiễm bệnh, kỳ thị, cảm giác xa lạ hơn với trường lớp bạn bè và phải đối diện lại với bắt nạt, tẩy chay dẫn đến hành xử bốc đồng, hung hăng hơn.

Trong khi đó, qua 3 năm tập trung phòng chống dịch, chúng ta dường như xao nhãng các chương trình hoạt động phòng ngừa bạo lực và chưa kích hoạt lại hiệu quả hệ thống phòng tham vấn tâm lý học đường.

Khi quay trở lại trường, nếu không đánh giá tổng thể và có kế hoạch và giám sát bạo lực có thể xảy ra, không có văn bản hướng dẫn về quy tắc phòng chống bạo lực hoặc có nhưng để trong ngăn kéo không thực hiện, hệ thống sàng lọc phân loại các nguy cơ bạo lực không có, trao đổi chuyên đề chỉ một vài giờ cho có về giáo dục pháp luật, ý thức về phòng chống bạo lực học đường; không lôi kéo và khai thác hiệu quả hệ thống phòng tư vấn tâm lý giáo dục vào cuộc thì thường các vụ việc bạo lực sẽ xảy ra không sớm thì muộn.

Chúng ta cần phải làm gì để ngăn chặn bạo lực học đường, đồng thời xử lý các trường hợp bạo lực học đường thế nào nếu chẳng may đã xảy ra, thưa ông?

- Để tái kích hoạt lại hệ thống phòng chống bạo lực học đường cần tiếp tục:

Thứ nhất, xây dựng môi trường học đường an toàn với các hoạt động. Trong đó chú trọng: Huấn luyện kỹ năng Giải quyết xung đột và chương trình giảng dạy phòng chống bạo lực; Triển khai chương trình hòa giải ngang hàng (quy trình giúp học sinh giải quyết bất đồng mà không phải đối đầu hay bạo lực); Tăng cường năng lực quản lý lớp học tích cực cho giáo viên; Triển khai chương trình phòng ngừa bắt nạt (cho mọi đối tượng trong toàn trường).

Thứ hai, xây dựng hệ thống xác định sớm, can thiệp sớm học sinh có nguy cơ bạo lực cao: Thiết lập vận hành định kỳ công tác đánh giá nguy cơ và sàng lọc toàn trường; Lập quy trình xử lý các mối đe dọa (với giáo viên, học sinh, tài sản nhà trường theo mức độ nguy cơ); Tiến hành can thiệp sớm: Hướng dẫn và tư vấn cho cá nhân/nhóm.

Thứ ba, phản ứng nhanh, hiệu quả với các khủng hoảng học đường, bao gồm: Sơ cứu tâm lý; Xử lý khủng hoảng truyền thông. Trong đó, lãnh đạo nhà trường cần phải có kiến thức và xử lý tình huống chuyên nghiệp vì học trò trước truyền thông. Lãnh đạo các trường quốc tế cũng cần am hiểu về văn hóa của gia đình và tâm lý phụ huynh Việt Nam để có ứng xử phù hợp. Nếu không, thương hiệu và uy tín của những ngôi trường quốc tế sẽ bị tổn hại trong lòng các phụ huynh.

Xin cảm ơn ông đã trả lời phỏng vấn!