Từ một đề kiểm tra “khác biệt”

Phòng và chống

Trong những năm qua, chúng ta đi hết từ bàng hoàng này đến bàng hoàng khác khi chứng kiến những vụ bạo hành trẻ em, khi thấy thói vô cảm trở thành "căn bệnh" hiểm nghèo của xã hội. Gần đây nhất là vụ hành hạ trẻ mầm non ở Sài Gòn hay vụ "hôi" bia ở Biên Hòa.

Dư luận nói chung là rất phẫn nộ, đòi xử lý nghiêm minh, và đó là một phản ứng tích cực để xây dựng một xã hội văn minh. Tuy nhiên, những bản án nghiêm khắc chủ yếu chữa về "triệu chứng", chứ không có nhiều tác dụng trong phòng chống, ngăn chặn "căn bệnh" bạo hành.

Trong một xã hội hiện đại, tại sao một người ra đường có thể bị đánh bất cứ lúc nào chỉ vì dám/ lỡ "nhìn đểu", vì lỡ... đẹp trai hơn người khác! Tại sao một người mua hàng có thể bị chửi, mắng, đánh đập, đe dọa, bị những thứ không thể lường trước, như đã chạm vào hàng rồi mà không mua.

Tại sao một "cô giáo" mới mười tám, đôi mươi và một cô khác thậm chí đã có bằng đại học lại có thể hành hạ những em bé một cách vô cảm? Tại sao của cải của những nạn nhân bị tai nạn, bị cướp giật lại bị chính những người dân đáng ra phải giúp đỡ thì lại quay ra xâu xé? Tại sao?

Bạo hành luôn có "cơ hội" ở bất cứ đâu, trong gia đình, nhà trường, cộng đồng... Nạn bạo hành, mà nạn nhân chủ yếu là phụ nữ và trẻ em, là một vấn nạn xảy ra ở mọi quốc gia, nền văn hóa, không ngoại lệ giàu nghèo, trình độ học vấn.

Song rõ ràng, kỹ năng sống và sự hiểu biết về quyền lợi, luật pháp của công dân trong một xã hội càng cao thì mức độ, phạm vi của nạn bạo hành càng thấp. Mặt khác, sự tồn tại của nạn bạo hành phụ thuộc khá nhiều vào các yếu tố như:

- Ý thức, trách nhiệm của xã hội về nạn bạo hành. Ví dụ: Phải tăng cường nhận thức không coi nạn bạo hành là "chuyện riêng" chừng nào chưa động chạm đến mình, mà là một vấn nạn của toàn xã hội cần giải quyết.

- Vào luật pháp và sự công minh của luật pháp, trong đó rất quan trọng là trách nhiệm của người lãnh đạo, cơ quan công quyền trong việc phát hiện, xử lý nạn bạo hành.

Từ những bình diện trên, câu hỏi đặt ra là làm thế nào để "phòng ngừa" nạn bạo hành trước khi chúng xảy ra, chứ không phải "chữa trị" khi sự đã rồi. Trả lời câu hỏi này có lẽ cần bắt đầu từ giáo dục.

Mỗi đứa trẻ, ngay từ khi ngồi trên ghế nhà trường, càng sớm càng tốt, cần được: Huấn luyện kỹ năng sống để biết lắng nghe - phát biểu - đối thoại - ứng xử - phản biện...; Tìm hiểu về pháp luật để có những hiểu biết nhất định về quyền lợi và nghĩa vụ của mỗi cá thể trong một cộng đồng; Khuyến khích, hỗ trợ thực hiện những quyền lợi nghĩa vụ ấy với tinh thần thượng tôn pháp luật,

Cách giáo dục của nước Đức

Dưới đây là một phần bài kiểm tra môn Chính trị - Kinh tế của học sinh lớp 7 tại một trường PTTH tại Đức. Người viết bài này cũng như những ông bố, bà mẹ khác ở đây có trách nhiệm xem và ký vào những bài kiểm tra như thế này của con mình. Chúng ta có thể tham khảo phương pháp tiếp cận, phương pháp giáo dục quyền lợi và nghĩa vụ của mỗi cá thể trong một cộng đồng cho trẻ em ở đây ra sao:

Câu hỏi 1- Giải thích tại sao khái niệm "vòng luẩn quẩn" được đưa ra để nói về tình trạng trẻ em nghèo ở Đức?

Trả lời: Khái niệm "vòng luẩn quẩn" mô tả mối quan hệ của nhiều yếu tố, tác động qua lại lẫn nhau, mang tính tiêu cực (ban đầu dù rất nhỏ nhưng sau đó tiếp tục phát triển, để lại hậu quả, khó có thể dừng lại, trở thành hệ thống). Khái niệm này được đưa ra để biểu thị những hệ lụy từ cuộc sống khó khăn của trẻ em nghèo.

Thí dụ: Khi một bố mẹ không đủ khả năng tài chính để trang trải mọi chi phí - điều đó dẫn đến: con cái sẽ bị thiếu thốn, không đủ điều kiện ăn học, phải đứng "ngoài rìa" xã hội - (có thể phát sinh tâm trạng chán chường, trầm cảm) - khó có thể học tốt - dẫn đến thiếu kiến thức - và sau đó rất khó có nghề nghiệp vững vàng - dễ lâm vào thất nghiệp - cuối cùng lại giống như bố mẹ,  phải sống trong nghèo khó...

Câu hỏi 2- Người cha tức giận cô con gái Sonia và đã đánh cô bé. Hình phạt này của người cha có được cho phép? Hãy trình bày lý do!

Trả lời: Hình phạt này bị cấm, không được chấp nhận. Theo điều 1626 Bộ luật dân sự (tại Đức): cha mẹ có trách nhiệm giáo dục để con cái có tính tự giác và lòng tự tin. Những gì người cha đã làm là phản tác dụng.

Điều 1631 quy định: trẻ em cần phải được giáo dục bằng tình thương và không được sử dụng bạo lực. Điều 1666 cũng viết: trẻ em phải được bảo vệ để tránh nguy hại và không bị lạm dụng. Vì vậy người cha phải từ bỏ cách giáo dục "bằng tay" của mình !!!...

Đó là cách người ta dạy trẻ em về quyền lợi và nghĩa vụ ở đây. Rất cụ thể, họ luôn dạy để "học đi đôi với hành" và không né tránh thực tế. Chẳng hạn vấn đề trẻ em nghèo trong đề thi. Mặc dù nếu so sánh với trẻ em nghèo ở các nước khác, ngay cả ở Tây Âu, gia đình nghèo ở Đức có điều kiện tốt hơn nhiều. Vì hiện nay ngoài những hỗ trợ, miễn phí cho việc học hành, đào tạo nghề nghiệp, họ còn được nhà nước lo cho toàn bộ chi phí về ăn uống, nhà ở, bảo hiểm y tế, thuốc men.

Người Đức chú trọng giáo dục nhân cách, kỹ năng sống ngay từ những năm đầu đi học cho học sinh. Quyền lợi và trách nhiệm của mỗi cá nhân không chỉ được tuyên truyền, hô hào chung chung, bằng những bài học cũng rất chung chung. Các em còn được hướng dẫn, chỉ ra bằng những điều luật cụ thể, để biết rằng, các em cũng như bất cứ người dân nào cũng được pháp luật bảo vệ công bằng, những người vi phạm pháp luật sẽ bị trừng trị và pháp luật là tối thượng.

Có thể nói, giáo dục nhân cách, kỹ năng sống, và cung cấp những kiến thức luật pháp căn bản liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của trẻ em cho học sinh ngay từ giáo dục phổ thông là một yêu cầu rất bức thiết, không thể chậm trễ. Bằng cách đó, chúng ta không chỉ góp phần ngăn chặn việc những đứa trẻ khi lớn lên bị cuốn vào "vòng luẩn quẩn" của bạo lực, bạo hành mà còn giúp bồi đắp nên những thế hệ công dân có ý thức tôn trọng pháp luật, biết bảo vệ lẽ phải và công bằng xã hội.