Trường công chất lượng cao và sai lầm về chính sách xã hội

Một lẽ tự nhiên trên thế giới, là các trường khác nhau thì có thể có chất lượng khác nhau. Trong đó có những trường được đánh gía là chất lượng cao (tương đối, trong một nhóm nào đó), thậm chí có những trường có thể xếp vào loại elite, tức là có chất lượng đặc biệt cao, ví dụ như trường University of California Berkeley ở Mỹ, hay trường ĐHQG Moskva mang tên Lomonosov ở Nga. Trong số các trường phổ thông công cũng có những trường có thể được xếp vào loại elite, ví dụ như trường chuyên toán ĐHTH (nay là trường chuyên ĐHQGHN) có thể coi là một trường PTTH elite ở Việt Nam.

Các trường công chất lượng cao và elite có thể có vai trò rất tích cực trong xã hội, làm “đầu tầu” đào tạo những học sinh ưu tú nhất sẽ có đóng góp nhiều nhất cho xã hội trong tương lai, và là tấm gương để các trường khác học tập. Tuy nhiên, để có thể đảm nhiệm được vai trò tích cực đó, nó phải tuân theo một chính sách xã hội tốt về việc ưu tiên đầu tư công trong giáo dục.

GS Nguyễn Tiến Dũng (giữa)

Từ quan điểm xã hội, những diện học sinh đáng được ưu tiên đầu tư công nhất là:

1. Học sinh có năng khiếu đặc biệt (vì họ sẽ trở thành những người xuất sắc đóng góp được nhiều cho xã hội về sau)

2. Học sinh con nhà nghèo (để giảm thiểu hố ngăn cách phân biệt giàu nghèo trong xã hội, giúp cho con em nhà nghèo cũng có điều kiện phát triển)

Tuy nhiên, ở Việt Nam ngày nay, việc hình thành các trường đại học quốc tế công mới (với mục tiêu là các trường đó sẽ là các trường elite), và đề án thiết lập các trường phổ thông chất lượng cao, lại đi ngược lại với chính sách xã hội hợp lý trên của thế giới, và đây là điều rất đáng lo ngại. Đặc biệt, các học sinh sinh viên thuộc diện thứ 3, tức là học giỏi nhưng con nhà nghèo, sẽ hầu như không có cơ hội được vào các trường chất lượng cao hay elite.

Lấy ví dụ trường USTH (trường đại học Việt Pháp), theo tôi được biết, trường này muốn có tổng chi phí hàng năm trên đầu mỗi sinh viên vào quãng 14 nghìn USD, trong đó quãng một nửa trông đợi từ phía Pháp, và một nửa (quãng 7000USD) từ phía Việt Nam. Trong số 7000USD thì nhà nước lo quãng 4000USD (là mức đầu tư lớn hơn nhiều lần so với các trường đại học công khác), còn sinh viên phải lo quãng 3000USD (có thể giảm thành 1500USD trong một số trường hợp), cũng là một con số rất lớn so với học phí ở các trường công khác.

Kết quả là gì? Sinh viên giỏi nhưng không có được ít nhất 1500USD/năm nộp học phí (chưa kể chi phí ăn ở) thì không có cơ hội được vào trường này, còn sinh viên con nhà giầu chỉ cần học lực “trung bình khá” thì vào dễ dàng. Như vậy là nhà nước không ưu tiên đầu tư cho học sinh giỏi con nhà nghèo, mà lại ưu tiên đầu tư cho học sinh bình thường con nhà giàu, trái ngược hoàn toàn với chính sách xã hội của các nước tiên tiến. Tôi đã có kiến nghị với ông Sebban hiệu trưởng USTH về chính sách thu học phí này, và nhận được trả lời là ông ấy cũng thấy không hợp lý lắm, nhưng đây là phía Bộ GD-ĐT của Việt Nam yêu cầu như vậy.

 
Tôi rất e ngại rằng chuyện tương tự cũng sẽ xảy ra với các “trường phổ thông công lập chất lượng cao”: các học sinh con nhà nghèo ở trong khu vực của các trường này sẽ bị đuổi ra khỏi trường, thay vào đó là các học sinh bình thường con nhà giàu sẽ được vào. Các trường công chất lượng cao này thường là các trường nằm sẵn ở vị trí tốt, nhà cửa tử tế, thầy cô tốt, v.v., nói tóm lại là đã được đầu tư công tốt hơn nhiều so với nhiều trường khác. Nay ngăn chặn con nhà nghèo vào học các trường đó bằng việc đặt học phí cao (có khi còn cao hơn cả lương của phụ huynh học sinh, không biết họ sống bằng gì, lấy đâu ra tiền cho con đi học?!), thì càng gây thiệt thòi cho các gia đình thu nhập khiêm tốn, và đặc biệt là cho các em học sinh giỏi xuất thân từ các gia đình đó, đi ngược lại với xu hướng tiến bộ của thế giới về xã hội.

Việc nâng cao chất lượng của trường công tất nhiên là một việc cần thiết. Nhưng cách giải quyết không phải là ép phụ huynh học sinh ai cũng phải đóng một mức học phí cao, nếu không thì không được cho con vào học, đặc biệt là đối với trường phổ thông (Nếu thế thì còn gì ý nghĩa của trường công nữa?!). Theo tôi, những giải pháp tốt phải chú ý hơn đến tính công bằng xã hội (hay có thể gọi là tính xã hội chủ nghĩa). Ví dụ như:

- Trẻ em (trong độ tuổi giáo dục bắt buộc) phải được đi học trường công bất kể gia đình giàu nghèo. Để đảm bảo điều đó, trường công không được từ chối nhận học sinh nằm trong khu của mình, dù có là trường “chất lượng cao”, trừ ra một số trường elite đặc biệt có thể là ngoại lệ, nhưng số trường elite chỉ rất ít thôi và không ảnh hưởng đến chuyện trẻ em nào cũng được đi học.

Nguyễn Tiến Dũng

ĐH Toulouse, Pháp