Những sự kiện thú vị xung quanh các thí sinh IMO của Việt Nam

Những “tiết lộ” đặc biệt về các thí sinh IMO của Việt Nam

Trần Trọng Hùng và Phan Phương Đạt là hai thí sinh đầu tiên của Việt Nam tham dự hai kỳ IMO liên tiếp (cùng vào 2 năm 1987 và 1988). Trần Trọng Hùng đạt 2 huy chương bạc (HCB) còn Phan Phương Đạt đạt 1 HCB, 1 huy chương đồng (HCĐ).

Phan Vũ Diễm Hằng là nữ thí sinh đầu tiên của Việt Nam. Chị tham dự IMO 1975 và đạt HCĐ. Tính đến IMO 2014, Việt Nam có 10 nữ thí sinh đã từng tham dự IMO, giành được tổng cộng 10 huy chương, trong đó có 5 HCB, 5 HCĐ. Nguyễn Thị Thiều Hoa là nữ thí sinh đầu tiên của Việt Nam đạt HCB IMO. Chị đạt thành tích này tại IMO 1976. Đến nay chúng ta vẫn chờ nữ thí sinh đầu tiên của Việt Nam đạt HCV IMO.

Nguyễn Tiến Dũng là thí sinh Việt Nam nhỏ tuổi nhất tham dự IMO. Anh tham dự IMO 1985 khi chưa tròn 15 tuổi và đạt HCV với số điểm 35/42.

Hà Huy Minh (HCĐ IMO 1989) và Hà Huy Tài (HCB IMO 1991) là cặp anh em (chú bác) duy nhất từng tham dự IMO. Trong gia đình này còn có người chú Hà Huy Bảng cũng từng tham dự IMO 1976 (nhưng không đạt giải). Theo GS Hà Huy Khoái, chính vì cần dạy cho các con và các cháu nên GS đã để tâm hơn đến toán sơ cấp để sau này trở thành một chuyên gia có tiếng trong đào tạo, bồi dưỡng HSG, từng làm trưởng Ban chọn đề thi và trưởng Ban giám khảo IMO 2007, tham gia IMO Advisory Board và nhiều lần dẫn đoàn Việt Nam đi thi IMO.

Có một trường hợp họ hàng ít được biết đến hơn là trường hợp của Trần Nam Dũng (cậu), HCB IMO 1983 và Lê Nam Trường (cháu), HCB IMO 2006. Điều thú vị là chiếc HCB của Trần Nam Dũng là huy chương IMO đầu tiên của Quảng Nam - Đà Nẵng, còn HCB của Lê Nam Trường là huy chương IMO đầu tiên của Hà Tĩnh (là quê nội của Lê Nam Trường và quê ngoại của Trần Nam Dũng).

Có hai thí sinh Việt Nam dự IMO không học trong hệ thống các trường chuyên là Chế Quang Quyền, Bằng Danh dự IMO 1985, học sinh Trường THPT Long Thành, Đồng Nai và Võ Văn Huy, HCĐ IMO 2011, học sinh Trường THPT Lê Hồng Phong, huyện Tây Hòa, tỉnh Phú Yên.

Các trung tâm đào tạo huy chương IMO ở Việt Nam

Xét trên cơ sở các trường đã đào tạo ra các huy chương IMO của Việt Nam thì nhà vô địch tuyệt đối là khối chuyên Toán A0 thuộc Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, sau này là Trung học phổ thông chuyên KHTN ĐH Quốc gia Hà Nội. Riêng đơn vị này đã đóng góp 73 lượt thí sinh tham dự IMO, chiếm gần 1/3. Á quân thuộc về khối chuyên Toán ĐH Sư phạm, nay là THPT chuyên ĐH Sư phạm Hà Nội với 40 suất. Vị trí thứ ba thuộc về Trường THPT chuyên Lam Sơn Thanh Hóa với 14 suất tham dự. Trong các đơn vị và tỉnh thành nổi bật khác có thể kể đến Hà Nội (gồm hai trường Chu Văn An và Amsterdam), Hải Phòng (gồm hai trường Trần Phú và Thái Phiên), Đà Nẵng (gồm hai trường THPT Phan Chu Trinh và THPT chuyên Lê Quý Đôn), Trường PTNK thuộc ĐH Quốc gia TPHCM.

Theo dòng thời gian thì ở ba kỳ IMO đầu tiên mà Việt Nam tham gia (các năm 1974, 1975, 1976), các suất dự IMO hoàn toàn thuộc về 3 trung tâm đào tạo chuyên toán tại Hà Nội là khối chuyên toán trường ĐHTH, khối chuyên Toán Trường ĐH Sư phạm và trường Chu Văn An.

Đến năm 1978, xuất hiện 3 thí sinh đến từ các đơn vị ngoài Hà Nội, đó là Lê Như Dương đến từ Trường Thái Phiên, Hải Phòng, Nguyễn Tuấn Hùng chuyên Toán ĐH Vinh và Hồ Đình Duẩn đến từ Trường Quốc học Huế. Cả ba anh đều đạt HCĐ tại kỳ thi năm này.

Hồ Đình Duẩn là thí sinh miền Nam đầu tiên được tham dự IMO. Anh cũng mở đầu cho loạt thành công của chuyên Toán Quốc học Huế với Hồ Đình Duẩn (HCĐ IMO 1978), Lê Bá Khánh Trình (HCV IMO 1979), Ngô Phú Thanh (HCB IMO 1982), Nguyễn Văn Lượng (HCB IMO 1983), Hoàng Ngọc Chiến (HCĐ IMO 1983). Những thành công này gắn liền với 3 thầy giáo nổi tiếng là Trần Văn Khải, Trần Thanh Thiên và Lê Văn Quang. Đáng tiếc là sau năm 1983 thì dòng thành công này đã dừng lại. Ít lâu sau, thầy Trần Văn Khải ra Hà Nội và thầy Trần Thanh Thiên vào Đồng Nai.

Dòng thành công của Quốc học Huế dừng lại thì lại đến dòng thành công của một tên tuổi mới, rất trẻ, đó là khối chuyên của Bộ đặt tại Trường THPT Chuyên Phan Chu Trinh Đà Nẵng. Đó là Trần Nam Dũng (HCB IMO 1983), Nguyễn Văn Hưng (HCB IMO 1984), Võ Thu Tùng (HCĐ IMO 1984), Lâm Tùng Giang (HCB IMO 1985) và Nguyễn Hùng Sơn (HCB IMO 1986). Thành tích này gắn liền với các thầy giáo Lê Hoành Phò, Hồ Xuyên, Ngô Thế Phiệt. Cũng thật đáng tiếc là sau năm 1986, khi Trường THPT chuyên Lê Quý Đôn được thành lập trên cơ sở các lớp chuyên đầu tiên này được thành lập thì dòng thành tích IMO của Đà Nẵng tạm dừng.

Đến năm 1984 thì chuyên Lam Sơn Thanh Hóa đã có thành tích IMO đầu tiên với chiếc HCĐ của Nguyễn Thúc Anh. Chuyên Lam Sơn Thanh Hóa cùng với chuyên ĐH Vinh không có những chuỗi thành tích ngắn ấn tượng như Huế và Đà Nẵng, nhưng như một vận động viên đường trường, họ vẫn luôn giữ được nhịp qua các năm. Các thành tích IMO của Lam Sơn Thanh Hóa gắn liền với thầy Phạm Ngọc Quang.

Năm 1985 là năm duy nhất mà số các thí sinh đến từ miền Nam chiếm quá bán trong thành phần đội tuyển IMO. Năm đó, Trường Nguyễn Văn Trỗi Nha Trang, Khánh Hòa (sau thành trường chuyên Lê Quý Đôn Khánh Hòa) có hai đại diện trong đội tuyển là Huỳnh Văn Thành (HCB) và Đỗ Duy Khanh (HCĐ). Thành tích này gắn liền với hai cái tên Huỳnh Xưng và Lê Sáng, những người sau này còn đóng góp cho Khánh Hòa một HCB Toán quốc tế của Nguyễn Tiến Việt (IMO 2003).

Những năm tiếp theo, Trường THPT Chuyên Amsterdam bắt đầu lên tiếng. Khởi đầu từ hai chiếc HCĐ IMO của Phan Phương Đạt và Phạm Triều Dương ở IMO 1987, đến hai chiếc HCB của Phan Phương Đạt và Hồ Thanh Tùng ở IMO 1988 rồi HCĐ của Phan Thị Hà Dương ở IMO 1990.

Trong cả giai đoạn này, hai trung tâm chính là THPT Chuyên ĐH KHTN, ĐH Quốc gia Hà Nội và THPT Chuyên ĐH Sư phạm Hà Nội, dĩ nhiên, vẫn đều đặn góp mặt. Tuy nhiên giai đoạn 10 năm 1991 đến 2000 là giai đoạn "bùng nổ" nhất của khối chuyên toán A0 (tên gọi của THPT Chuyên ĐH KHTN ĐH Quốc gia Hà Nội lúc bấy giờ). Kỷ lục được xác lập vào năm 1994 khi khối chuyên Toán A0 ĐHTH Hà Nội chiếm 5/6 suất dự thi IMO, suất còn lại thuộc về ĐH Sư phạm Hà Nội. Các năm 1992, 1995, 1996, 2000 khối này chiếm 4/6 suất. Thật sự là một giai đoạn nổi bật nhất. Đây cũng là thời kỳ của những tên tuổi như Nguyễn Chu Gia Vượng, Đào Hải Long, Ngô Đắc Tuấn, Đỗ Quốc Anh.

Trong giai đoạn này, các tỉnh thành phía Nam gần như vắng bóng, chỉ có đến năm 1999, Trần Văn Nghĩa, học trò của thầy giáo Hoàng Hoa Trại (nay đã mất) ở Trường Chuyên Lê Khiết mới giúp miền Nam lên tiếng trở lại.

Bước sang thế kỷ 21, địa lý của các huy chương IMO bắt đầu trải rộng hơn với sự lên tiếng của các trung tâm mới nổi: Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Hải Dương. Một số tỉnh cũng đã có những chiếc huy chương Toán quốc tế đầu tiên: Hà Tĩnh, Quảng Bình, Bắc Giang, Bắc Ninh. Giai đoạn này đánh dấu sự trở lại ngoạn mục của một tên tuổi mới mà cũ: THPT chuyên Lê Quý Đôn, Đà Nẵng. Từ năm 2005 đến năm 2014, Đà Nẵng đã có 5 chiếc huy chương toán quốc tế (3 bạc, 2 đồng), bằng với thành tích của lớp đàn anh giai đoạn 1983-1986.

Đặc biệt giai đoạn này đánh dấu sự góp mặt của một tên tuổi mới: Trường PTNK thuộc ĐH Quốc gia TPHCM. Bắt đầu dự thi học sinh giỏi vào năm 1995, nhưng phải đến năm 2003, PTNK mới có thành tích IMO đầu tiên với chiếc HCB của Nguyễn Đăng Khoa. Những năm sau đó, PTNK vẫn dè dặt năm có, năm không và tiếp tục đạt thêm 4 chiếc huy chương IMO nữa vào các năm 2005 (Trần Chiêu Minh, HCB), 2008 (Đặng Trần Tiến Vinh, HCĐ), 2009 (Phạm Hy Hiếu, HCB), 2012 (Trần Hoàng Bảo Linh, HCB). Và đến 2 năm 2013, 2014 thì PTNK đã tỏa sáng với 3 chiếc HCV (Cấn Trần Thành Trung, Phạm Tuấn Huy - 2 năm liên tiếp) và 1 chiếc HCB (Hồ Quốc Đăng Hưng).

Như vậy, khởi đầu từ các lớp chuyên thuộc các trường ĐH Tổng hợp Hà Nội, ĐH Sư phạm Hà Nội, ĐH Sư phạm Vinh, đến nay hệ thống trường chuyên đã hình thành rộng khắp cả nước và ở các trường đại học lớn.

S.H