Khoảng 3 nghìn học sinh lớp 9 thi lại môn Toán: 6 lý do không nên lạm dụng đánh giá định kì

Nhiều năm gần đây, “đánh giá định kì” trở nên phổ dụng, như là một công cụ giám sát chất lượng. Điều này rất khác với trước đây, khi chúng tôi còn đi học, chỉ có đến lớp cuối cấp mới làm một bài kiểm tra của phòng/ sở.

Nhưng bây giờ, ngay cả lớp 1, lớp 2, trẻ em đã phải làm bài kiểm tra học kì theo “đề của Phòng”. Việc này hình như phổ biến ở hầu hết các địa phương chứ không phải chỉ ở Hà Nội. Một số đồng nghiệp cho biết, những lần thi ấy “trung thực” lắm, giống như kì thi đại học, kết quả cho thấy ngay chất lượng từng trường, xếp hạng cao thấp rõ ràng. Nếu để các giáo viên tự đánh giá, không biết đằng nào mà lần.

Tuy nhiên, ưu điểm ấy không thể là lí do để chúng ta có phần lạm dụng hình thức đánh giá này.

Thứ nhất, chất lượng giáo dục không được đại diện bởi “thành tích”. Một lần tôi đến thăm trường THCS, cũng giống như ngôi trường cấp 2 tôi từng học, đây là trường đứng đầu một huyện trong các thành tích học tập. Khi tôi đề cập đến: Phòng thí nghiệm, sân chơi, nhà thi đấu, phòng nghệ thuật, phòng máy tính…, không ai chỉ ra cho tôi. Trường vẫn như 25 năm khi tôi đi học, chỉ có học toán, học văn… chay!!!

Khi tôi nói chuyện với giáo viên, nhiều người vẫn chưa tin rằng “những thứ vật chất kia là cần thiết để những đứa trẻ 13 - 14 tuổi khám phá, học và bắt đầu tập tành nghiên cứu”.

Khi tôi ra khỏi phòng nói chuyện, có vài giáo viên lớn tuổi nắm tay tôi cho rằng, giờ họ đã thấm bởi tư duy “giỏi” như họ đang nghĩ hiện nay là lạc hậu. Những đứa học trò ấy có thể giỏi nhưng chúng thiếu nhiều thứ lắm. Và phần lỗi ấy một phần thuộc về nhà trường.

Thứ hai, dùng kết quả thi định kì - một đánh giá ngoài nhà trường để đo lường chất lượng khiến giáo viên thiếu tự chủ, tự chịu trách nhiệm về việc dạy của mình.

Giáo viên và học sinh bị chạy theo kiểu đề mà quên đi việc hàng ngày của mình. Một cô giáo từng bình luận trên bài viết của tôi: “bây giờ giáo viên vào dạy, thường bắt đầu bởi câu hỏi “thi thế nào, bài nào thường hay được thi”…

Nghiễm nhiên, giáo viên chỉ tập trung vào dạy/ học cái đó. Và tất nhiên, cái gì luyện nhiều thì sẽ quen, thì kết quả sẽ tốt. Điều đó dẫn đến: Kết quả định kì thiếu đi sự tin cậy (đáng lẽ là thế mạnh của một kì thi khách quan).

Ngay cả những học sinh có kết quả cao, chúng ta giờ đây cũng nghi ngờ, vì “em được luyện”, nên “không có tư duy”, điểm thì cao mà năng lực không cao là như vậy!

Thứ ba, giáo viên không còn thực hiện đúng nhiệm vụ của mình: dạy những gì quan trọng, những gì cần cho thi thì làm gì còn tâm trí cho thể hiện tốt phương pháp, làm gì công bằng cho các môn, các nội dung khác.

Thứ tư, học sinh không học thực sự, mà chỉ họ những gì được “giới hạn để thi”.

Thứ năm, để có một kì đánh giá với diện rộng hàng nghìn học sinh tham gia, phải có một ngân hàng đề tốt.

Ngân hàng đề không phải là một kho đề. Nó đòi hỏi các câu hỏi được định cỡ, được đánh giá có đạt yêu cầu hay không… cho nên tạo ra nó không phải chỉ bởi những bộ óc của “chuyên gia, giáo viên giỏi”, mà còn ở tính phù hợp với thực tiễn.

Chúng ta không làm được, không đầu tư để làm được “ngân hàng đề” thì đừng mong “đề thi đánh giá định kì” đó chất lượng như trong “lí thuyết” đã nêu ra.
Thứ sáu, đánh giá là một khâu của quá trình giáo dục, khó và không nên tách rời. Thông tin nó mang lại sẽ phản hồi quá trình giáo dục, để các chủ thể của nó sẽ tự điều chỉnh để hướng tới đạt mục tiêu đề ra.
Thế nên, dùng đánh giá định kì nhưng không chỉ ra được những thông tin phản hồi mà chỉ dùng kết quả để xếp hạng, thì chẳng bao giờ thay đổi được chất lượng giáo dục.

Điều đó đã cho thấy hậu quả, khi chúng ta biết dùng đánh giá định kì cả gần 20 năm, thành tích của các kì đánh giá trên diện rộng quy mô quốc tế (chẳng hạn như PISA) của chúng ta cao nhưng thực sự những ngôi trường mà chúng ta theo học thời thanh xuân vẫn chẳng mấy thay đổi.

PGS. TS.Chu Cẩm Thơ

(Phó trưởng ban phụ trách, Ban Nghiên cứu đánh giá giáo dục, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam)