Học trường quốc tế, đuối… tiếng Việt

Một học sinh lớp 10 có thể nghe, nói, đọc, viết tiếng Anh sành sỏi là niềm tự hào của bố mẹ và nhà trường và chắc chắn tương lai của em cũng mở ra nhiều cơ hội như: tự tin trong giao tiếp với người nước ngoài, khả năng ngoại ngữ cho môi trường du học hoàn hảo, dễ dàng tiếp cận những tiến bộ của thời đại về mọi mặt vì có thể đọc hiểu và nghiên cứu tài liệu tốt… Nhưng nếu em không thể viết lưu loát một bài văn hoặc thậm chí một câu văn tiếng Việt hoàn chỉnh thì sẽ là điều đáng báo động.

Muốn viết lời nhắn cho bố mẹ phải nhờ… Google dịch!

Chị Nghiêm Thị Lan (phường 4, quận Tân Bình, TPHCM) rất tự hào về hai cậu con trai. Cả hai đều học trường quốc tế, tiếng Anh nói và viết làu làu. Ngoài ra, các cháu còn tham dự nhiều chương trình ngoại khóa như hướng đạo, âm nhạc… Nói chung là hai cậu con trai phát triển tuyệt vời cả về trí lực, thể lực và hòa mình vào các hoạt động xã hội. Tuy nhiên, trong câu chuyện mới đây với chúng tôi, cả hai vợ chồng chị thoáng lo âu khi kể về… khả năng tiếng Việt của cậu trai cả năm nay học lớp 10. Chị cho biết toàn bộ chuyện ghi chép cháu đều sử dụng tiếng Anh. Do vậy, khi có việc gì phải ghi bằng tiếng Việt như viết vài dòng nhắn lại cho bố mẹ thì cậu tắc tị. Có lần cậu nảy ra sáng kiến lấy máy tính gõ bằng tiếng Anh rồi copy vào Google dịch!

Về khả năng nói thì cậu vẫn giao tiếp bình thường nhưng sử dụng ngôn ngữ không được tinh tế cho lắm. Chị Lan chia sẻ: “Cháu nói tiếng Việt tạm ổn nhưng những điều cơ bản như gà trống hay gà đực cháu không phân biệt được để sử dụng chính xác…”.

Theo chị Lan, ở trường mà con chị đang theo học, tiếng Việt là môn tự chọn. Ý thức được chuyện cần thiết phải luyện tiếng Việt cho con, chị đã đăng ký cho cháu học môn tiếng Việt. Thế nhưng vì môn tiếng Việt của con chị quá yếu nên nó đã kéo điểm trung bình của các môn xuống theo. Con chị đang năn nỉ mẹ xin trường cho thôi học môn tiếng Việt để… bảo toàn thành tích.

Rút kinh nghiệm từ đứa con trai đầu, đến đứa thứ hai chị không cho học trường quốc tế ngay từ lớp 1 mà chị chờ cho đến lớp 4 mới cho vào trường quốc tế. Đúng như tính toán của gia đình, khả năng tiếng Việt của cậu em không đáng lo ngại như đứa anh.

Cũng vì thực trạng này mà một số trường quốc tế hiện nay như Trường Quốc tế Á Châu đã chú trọng giảng dạy bằng tiếng Việt cho các môn học chính và dạy theo đúng chương trình của Bộ GD&ĐT vào một buổi trong ngày, buổi còn lại sẽ học tiếng Anh, dạy bằng tiếng Anh và những ngoại ngữ phụ khác. Tuy nhiên, vẫn không thể phủ nhận rằng môn tiếng Việt tại các trường quốc tế chỉ được xem là ngoại ngữ phụ. Thậm chí học sinh có quyền chọn học tiếng Nhật hoặc tiếng Hoa thay cho tiếng Việt vì các môn này là môn ngoại ngữ tự chọn. Vì thế sẽ không tránh khỏi việc học sinh bỏ môn tiếng Việt nếu cảm thấy lười học hoặc cho rằng không cần thiết học vì các em vốn là người Việt.

Tại sao trẻ không giỏi tiếng mẹ đẻ?

Nhà ngôn ngữ học người Mỹ lừng danh Noam Chomsky cho rằng ngôn ngữ con người là một hệ thống phổ quát. Có mấy ngàn ngôn ngữ tự nhiên khác nhau. Con người thừa hưởng một năng lực bẩm sinh về ngôn ngữ được di truyền từ đời này qua đời khác. Trẻ em dùng cái năng lực bẩm sinh ngôn ngữ này để học những ngôn ngữ cụ thể. Ban đầu sẽ học nói, sau đó học viết, học các quy tắc từ vựng, ngữ pháp. Đứa trẻ hình thành một ngôn ngữ qua quá trình tiếp nhận, học tập, sáng tạo nhờ năng lực bẩm sinh ngôn ngữ. Các em bắt chước và lặp lại theo lời người lớn, tự ghép nối những từ rời theo những “quy tắc” các em cảm nhận được khi nghe người chung quanh nói và được điều chỉnh, rút kinh nghiệm theo sự chỉ bảo của người lớn cho đúng với tình huống dùng… Vì thế, một đứa bé dù là người Việt, gia đình người Việt nhưng nếu được tiếp xúc hằng ngày trong môi trường sử dụng ngoại ngữ, bé chắc chắn sẽ giỏi nói ngoại ngữ hơn là tiếng mẹ đẻ.

Điều này đúng với bé trai Anh Nguyên, năm tuổi, học mẫu giáo (quận Bình Tân, TP.HCM). Bé có chị học tại một trường quốc tế. Bé có khả năng đặc biệt về bắt chước ngôn ngữ và trí nhớ nên bé dường như nhớ tất cả lời thoại trong phim hoạt hình. Từ cách suy luận theo diễn biến phim và thuyết minh, bé tự hiểu và nói được tiếng Anh như người lớn. Bất ngờ hơn, khi chị của bé học tiếng Anh tại nhà, bé đều học theo và hiểu theo cách truyền đạt của chị. Sự thú vị khi tiếp nhận một ngôn ngữ mới từ chị và phim ảnh dù vô tình nhưng cũng khiến bé có thói quen nói linh hoạt tiếng Anh nhiều hơn tiếng Việt. Tuy nhiên, điều này phụ huynh của bé lại được cô giáo cảnh báo: “Bé có khả năng sẽ học yếu môn tiếng Việt hơn các bạn cùng tuổi khi vào lớp 1!”.

“Học ngoại ngữ sớm trên nền tảng tiếng Việt vững chắc”

GS-TS Ngôn ngữ học Nguyễn Đức Dân, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn TP.HCM, chia sẻ: “Có những đứa trẻ nói được hai thứ tiếng thành thạo như nhau. Thứ tiếng mà bố mẹ dùng trong gia đình chúng nghe từ bé và thứ tiếng của xã hội mà đứa trẻ học khi tới lớp mẫu giáo và lớn lên trong nhà trường. Vậy thì sau năm năm đầu đời các em đã vô thức tiếp nhận được cơ cấu tiếng Việt, năng lực bẩm sinh ngôn ngữ vẫn được các em dùng để tiếp nhận một ngoại ngữ khác. Nên tận dụng điều này cho trẻ em học ngoại ngữ từ rất sớm, sẽ hiệu quả hơn nhiều so với tới trung học mới học ngoại ngữ. Tuy nhiên, ở độ tuổi tiểu học, học sinh chỉ nên học ngoại ngữ theo cách vừa học vừa chơi, còn nền tảng tiếng Việt nhất định phải được đào tạo và học tập vững chắc…”.

Như thế, nếu phụ huynh muốn con em có một môi trường giáo dục tốt và chất lượng thì việc chọn các trường quốc tế là không sai. Nhưng điều quan trọng là phải biết nên cho trẻ theo học từ khi nào là hợp lý nhằm chuẩn bị cho con em nền tảng tiếng Việt thật tốt. Vì bất cứ nền văn hóa hay môn ngoại ngữ nào khi các em tiếp nhận cũng đều phải cần dựa trên cái nôi ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam.