Dịch Covid-19: Gia tăng nguy cơ rối loạn sức khỏe tâm thần trong gia đình

Đại dịch làm mất mát cả về sức khỏe và tinh thần

TS. Trần Thu Hương, khoa Tâm lý học, trường Đại học KHXH&NV (ĐHQG Hà Nội) cho biết, nhân loại có ba kẻ thù lớn: bệnh tật, nạn đói và chiến tranh, trong số đó, to lớn nhất, khủng khiếp nhất là bệnh tật.

Đại dịch covid 19 đã làm gián đoạn cuộc sống thường nhật, làm dấy lên nỗi căng thẳng, sợ hãi, lo lắng về những mất mát cả về sức khỏe thể chất và sức khỏe tinh thần.

Thực tế hiện nay là tất cả chúng ta đang giãn cách xã hội, trong thời gian giãn cách, con người có thể tự phá vỡ hầu hết các giới hạn, các thói quen thường nhật của mình, lúc bận rộn thì ước có những ngày được tự do muốn làm gì thì làm, giờ được "tự do trong giới hạn" thì lại thấy áp lực và chợt nhận ra sự "được - mất" trong cái tự do mà trước đây đã từng mong chờ. Với một người trưởng thành, công việc, gia đình và tương tác xã hội là ba đích đến có tầm ảnh hưởng sống còn với họ.

Phân tích sâu về vấn đề này, PGS.TS Bùi Thị Hồng Thái cho rằng, bối cảnh dịch bệnh Covid-19 khiến người lớn bị mất việc hoặc làm việc tại nhà, trẻ em chuyển sang hình thức học online, những tương tác trực tiếp với người ngoài bị hạn chế, thậm chí là bị cấm, nỗi lo lắng và cảm nhận không kiểm soát được cuộc sống gia tăng. Điều này đặt ra câu hỏi về những tác động của đại dịch đến các mối quan hệ trong gia đình.

Việc giãn cách xã hội làm thay đổi về hình thức làm việc và học tập có thể tác động đến các mối quan hệ gia đình, những tác động tiêu cực có thể thấy là cả cha mẹ và con cái đều có thể trải nghiệm cảm giác mất sự riêng tư do sự hiện diện thường trực của các thành viên khác trong gia đình.

Ngay cả khi không có vấn đề về kinh tế thì vợ chồng cũng có thể căng thẳng, mâu thuẫn trong việc chia sẻ trách nhiệm gia đình, thậm chí trong việc chấp nhận những thói quen của đối phương mà vốn ngày thường ít thời gian gần nhau, vợ chồng có thể không thấy đó là vấn đề gây khó chịu.

Cha mẹ có thể cảm thấy mất cân bằng giữa việc chăm sóc con cái, việc học tập của con và công việc của bản thân; hoặc có thể khó khăn trong quản lý cảm xúc của bản thân và của con cái.

Làm việc ở nhà khiến cha mẹ gần con nhiều hơn và có thể đặt ra những kì vọng, yêu cầu về học tập mà con có thể khó lòng đáp ứng được. Thậm chí, gia tăng nguy cơ về bạo lực gia đình (cả tinh thần và thể chất).

Tuy nhiên, theo PGS.TS Bùi Thị Hồng Thái, đại dịch lại giúp cho mỗi cá nhân và gia đình có cơ hội sống chậm, tận hưởng cuộc sống hướng vào nội tâm, do đó, nó cũng có thể tác động đến các mối quan hệ gia đình theo chiều tích cực như: làm việc ở nhà, ít tương tác bên ngoài và sống chậm giúp các cặp vợ-chồng; các bậc cha mẹ có cơ hội suy ngẫm và đánh giá lại các mối ưu tiên trong cuộc sống, công việc, sự nghiệp, và các mối quan hệ; điều này có thể thúc đẩy sự quan tâm, việc thể hiện tình cảm, sự chia sẻ các trách nhiệm chung với các thành viên trong gia đình.

Việc nhận ra rằng những thứ vốn được coi là "hiển nhiên" trong điều kiện bình thường đã trở thành "niềm mơ ước" trong hoàn cảnh dịch bệnh làm gia tăng sự chấp nhận, lòng vị tha, trân quý những điều bình thường trong cuộc sống, chấp nhận cuộc sống đơn giản; có điều kiện để thực hiện các hoạt động thể chất, tăng cường sức khỏe, hoặc đơn giản là được ngủ nhiều hơn. 

Hoàn toàn có thể kiểm soát bản thân

Giãn cách xã hội làm gián đoạn, ngắt con người khỏi các tương tác xã hội, tạo ra những "khoảng lặng trong các mối quan hệ". TS Trần Thu Hương cho biết: "Những khoảng lặng này có thể xuất hiện ngay cả trong những mối quan hệ thân thiết nhất, trong khoảng lặng ấy, bạn cảm thấy mọi thứ chậm lại, tẻ nhạt, chán chường... nhưng nếu tận dụng nó để suy ngẫm: cùng một vấn đề xảy ra, cách tiếp cận tích cực sẽ đưa đến hành động và thái độ lạc quan, mang lại sự bình yên cho tâm hồn. Cuộc đời cái gì cũng có giá của nó, giá của hạnh phúc là đi qua những thăng trầm, khó khăn của cuộc sống.

Thành công, hạnh phúc không phải là vượt qua người khác mà là vượt lên chính mình, vượt qua nghịch cảnh, vượt qua thách thức không mời mà đến. Tin chính mình, nhẫn nại, yêu thương, tôn trọng và biết ơn mọi thứ thuộc về mình, mọi thứ mình đang có, luôn tươi vui lạc quan tận hưởng từng phút giây được sống".

Còn PGS.TS Bùi Thị Hồng Thái, có một điều chắc chắn là khi hoàn cảnh thay

đổi, con người cần thay đổi về suy nghĩ, cảm xúc, hành động để có thể vững vàng trước những biến cố không mong muốn. Nếu ta không kiểm soát được những thứ bên ngoài, thì điều may mắn là chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát bản thân mình và tăng cường sự hài lòng trong các mối quan hệ gia đình thông qua các hoạt động như:

Thiết lập những thói quen mới lành mạnh và mang tính hỗ trợ lẫn nhau; cùng chia sẻ thời gian làm các công việc chung (cùng đọc sách, cùng chia sẻ các công việc gia đình) hoặc những cách thức cho phép cha mẹ đồng hành cùng nhau (ngồi cùng nhau khi làm việc) và đồng hành cùng con (ngồi cùng con, cha mẹ làm công việc của cha mẹ trong khi con học tập.

Tăng cường sự yêu thương và quan tâm qua những hoạt động như thực hành những điều biết ơn trong cuộc sống. Đó không phải là thứ gì quá xa vời, mà sự biết ơn khi mỗi ngày vẫn có người thân yêu bên cạnh, được bình an ở nhà, được liên lạc (dù qua điện thoại) với họ hàng, bạn bè.

Vợ chồng chấp nhận sự khác biệt của nhau, cùng đồng hành, sẻ chia với nhau hơn là cố gắng thay đổi nhau; hướng tới sự tha thứ và trò chuyện trực tiếp về hành vi không mong muốn của đối tác hơn là chỉ trích và quy kết đó là bản chất của họ; cha mẹ giao tiếp với con trong sự tôn trọng và thống nhất.

"Không có công thức chung nào cho từng cá nhân, từng gia đình cụ thể. Mỗi đặc điểm như cấu trúc gia đình, các điều kiện kinh tế xã hội, tính chất mối quan hệ vợ-chồng, cha mẹ-con cái trước dịch đều có thể trở thành yếu tố nguy cơ hoặc yếu tố bảo vệ các mối quan hệ gia đình trước những biến cố trong cuộc sống.

Do đó, nếu đã cố gắng áp dụng các cách thức khác nhau mà người trong cuộc vẫn cảm thấy bế tắc, khó chịu, không cảm nhận được niềm hạnh phúc trong cuộc sống, hãy nghĩ đến việc tìm kiếm sự trợ giúp của các chuyên gia tâm lý" - PGS.TS Bùi Thị Hồng Thái nhấn mạnh.