Đề thi Văn không mới, không khơi gợi sự sáng tạo, phản biện của học sinh

Tiến sĩ Văn học Trịnh Thu Tuyết (Học Mãi) nhận định: Đề thi chính thức môn Ngữ văn kì thi tốt nghiệp THPT 2021 bám sát cấu trúc của đề thi tham khảo do Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố. Đề thi đảm bảo đúng các yêu cầu về nội dung, hình thức của một đề thi tốt nghiệp.

Đề thi vừa sức,  quen thuộc, không có cả sự đột biến gây sốc cũng như sự mới mẻ khơi gợi hứng thú sáng tạo; phần Làm văn không có những câu lệnh tạo dư địa cho phản biện và sự thể hiện quan điểm độc lập của thí sinh.

Mức độ phân hóa của đề nếu có cũng chỉ  xuất hiện trong câu hỏi Đọc hiểu số 3,4 và trong mức độ thực hiện các yêu cầu của phần Làm văn.

Tiến sĩ Văn học Trịnh Thu Tuyết phân tích cụ thể như sau:

Phần I. Đọc hiểu (3 điểm) gồm 4 câu hỏi phân loại theo các mức độ nhận thức. Hai câu đầu (câu 1 và 2) là câu hỏi nhận biết về 1 khía cạnh của nội dung văn bản.

Câu 3 ở mức độ thông hiểu yêu cầu học sinh trình bày cách hiểu của mình về một hiện tượng cụ thể, từ đó khái quát lên những quy luật trong cuộc sống con người - đây là câu hỏi đòi hỏi thí sinh không chỉ nhận thức được nội dung ý nghĩa của cấu trúc ngôn từ mà còn cần kết hợp với trải nghiệm cá nhân trong cuộc sống để hướng tới những vấn đề lớn lao, mang tính vĩnh hằng trong cuộc sống con người - do đó đây là 1 câu hỏi thông hiểu ở mức độ khó.

Câu hỏi số 4 là câu vận dụng cao yêu cầu học sinh rút ra bài học về lẽ sống qua hành trình từ sông ra biển của nước trong đoạn trích - nếu kết hợp với vấn đề đặt ra trong câu nghị luận xã hội, học sinh có thể dễ dàng trả lời được câu hỏi số 4 về lẽ sống cống hiến.

Nhìn chung, các câu hỏi đọc hiểu vừa sức với học sinh, nhất là 2 câu đầu ở mức độ nhận biết, học sinh hoàn toàn có thể được điểm tối đa; câu hỏi vận dụng cao cũng đã có phần gợi ý từ câu lệnh của bài làm văn số 1; khó khăn duy nhất với học trò là câu 3 ở mức độ thông hiểu - và đây có thể coi là câu hỏi mang tính phân loại cho bài làm của thí sinh.

Phần II - Làm văn (7,0 điểm): Giữ nguyên cấu trúc gồm 2 phần: Viết đoạn văn nghị luận xã hội (2,0 điểm) và bài nghị luận văn học (5,0 điểm).

Câu 1 (2,0 điểm):  Câu lệnh đã cung cấp đầy đủ và chuẩn xác các yêu cầu cụ thể để thí sinh có thể viết 1 đoạn văn với dung lượng khoảng 200 chữ về 1 khía cạnh của vấn đề rút ra từ đoạn trích của phần đọc hiểu, đó là "sự cần thiết phải biết sống cống hiến".

"Sống cống hiến" là một vấn đề quen thuộc trong cả cuộc sống và văn chương; chọn bình diện nhỏ của vấn đề là "sự cần thiết phải biết sống cống hiến" chính là yêu cầu học trò đề cập đến ý nghĩa, vai trò, tầm quan trọng, giá trị….của ý thức "sống cống hiến" đối với mỗi con người cũng như toàn xã hội.

Một vấn đề rất lớn lao, rất ý nghĩa và cũng đồng thời quen thuộc trong thi ca, văn học, trong cuộc sống hàng ngày…hoàn toàn sẽ không làm khó cho học trò. Điều băn khoăn duy nhất là có thể học sinh sẽ gặp sự giao thoa giữa câu hỏi số 4 của phần đọc hiểu với khía cạnh cần bàn luận trong câu viết đoạn văn nghị luận xã hội; và đó cũng là nguyên nhân khiến bài viết ít có khả năng khơi gợi hứng thú và sự sáng tạo của thí sinh.

Câu 2 (5,0 điểm): Câu nghị luận văn học vẫn sử dụng cấu trúc đề quen thuộc, trong đó câu lệnh thứ nhất là nội dung chính của bài nghị luận yêu cầu thí sinh cảm nhận về 3 khổ 3,4,5 trong bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh; câu lệnh thứ 2 mang tính chất khái quát và nâng cao khi yêu cầu học trò nhận xét về "vẻ đẹp nữ tính trong thơ Xuân Quỳnh". 

Khổ 3 và 4 thể hiện những trăn trở, suy tư của người phụ nữ về sự bí ẩn, kì lạ, cũng là kì diệu của tình yêu khi liên tưởng tới sóng và gió; khổ 5 thông qua sóng, người phụ nữ bày tỏ một trong những xúc cảm mang tính đặc thù nhất của tình yêu đó là nỗi nhớ … - đó là những nội dung gắn với suy tư và xúc cảm thường gặp của người phụ nữ trong tình yêu, cũng đồng thời thể hiện " vẻ đẹp nữ tính" trong hồn thơ Xuân Quỳnh nói chung và bài thơ Sóng nói riêng.

Vấn đề không mới, càng không hề khó với học trò, và "vẻ đẹp nữ tính" là một nét đặc sắc rất phù hợp với đoạn thơ và bài thơ - đó là những vấn đề mà thí sinh hoàn toàn có thể đồng thời phân tích trong quá trình cảm nhận, hoặc tách thành 2 luận điểm một cách mạch lạc như yêu cầu của đề. 

Cô Mai Thị Bích Thục (giáo viên môn Ngữ văn, Trường THPT Nguyễn Khuyến, Nam Định) nhận định: "Đề ra bám sát đề tham khảo của Bộ. Nội dung nằm trong chương trình Ngữ văn 12. Phần đọc hiểu: câu 1,2 mức độ nhận biết, câu 3 thông hiểu, câu 4 vận dụng

Phần nghị luận xã hội: Vấn đề nghị luận bàn về nội dung thiết thực, gần gũi: sự cần thiết phải biết sống cống hiến.

Câu nghị luận văn học: nội dung vấn đề nghị luận phù hợp với mục đích xét tốt nghiệp, vừa có câu hỏi nâng cao phân hóa học sinh".

Đồng quan điểm, nhà giáo Hương Giang (Hải Phòng) bày tỏ, đề thi năm nay Ngữ văn năm nay vừa sức với thí sinh và phù hợp với bối cảnh năm học qua có nhiều biến động do dịch bệnh.

"Những câu hỏi phần đọc - hiểu rất rõ ràng, không lắt léo hay đánh đố học sinh. Câu 4 của phần đọc - hiểu "Qua hành trình từ sông ra biển của nước trong đoạn trích, anh/chị rút ra những bài học gì về lẽ sống" đã kích thích sự sáng tạo của học sinh. Theo đó, bằng những trải nghiệm cá nhân, các em sẽ đưa ra những quan điểm khác nhau về lẽ sống.

Về phần làm văn, "Sóng" là tác phẩm quen thuộc và được rất nhiều học sinh yêu thích. Trong quá trình học, các em cũng được thầy cô ôn rất kỹ bài thơ cũng như được hướng dẫn phân tích chi tiết vẻ đẹp của người nữ sĩ" - cô Giang phân tích.