"Người lạ với chính ta": Cuốn sách khiến ta nhìn lại cách hiểu về bản thân

Tâm thần học đã mở ra một kỷ nguyên mới, đưa nỗi đau tinh thần ra khỏi bóng tối của mê tín để lý giải bằng ngôn ngữ khoa học, biến những người từng bị coi là "ma quỷ ám" thành bệnh nhân có thể được chữa trị và đồng cảm.

Tuy nhiên, liệu những chẩn đoán bệnh lý có thực sự giải quyết nỗi đau, hay lại khiến họ trở thành người xa lạ với chính mình?

Khi mới 6 tuổi, Rachel Aviv được chẩn đoán mắc chứng biếng ăn tâm thần (anorexia nervosa). Cô là một trong những ca nhỏ tuổi nhất từng được ghi nhận.

Cô bé Aviv khi ấy chưa hề biết biếng ăn nghĩa là gì, thậm chí còn tưởng đó là tên một loài khủng long. Nhưng chính cái nhãn bệnh ấy suýt chút nữa đã trở thành cơ sở định nghĩa cuộc đời cô.

Tại bệnh viện, Aviv sống cùng những cô bé lớn hơn cũng bị rối loạn ăn uống. Họ gọi hành vi nhịn ăn của mình là một "sự nghiệp" và xem đó như một căn tính để gắn bó.

Tuy nhiên, vì còn quá nhỏ, Aviv chưa thể đồng nhất với thứ bản sắc đó. Cô bé chỉ trải qua nó như một giai đoạn, rồi dần quay lại với việc ăn uống bình thường khi được gia đình chăm sóc.

Trải nghiệm nhập viện này đã gieo vào Aviv một hạt giống hoài nghi: Liệu những chẩn đoán có thực sự giải quyết nỗi đau của một người, hay chỉ biến họ thành một cái gì khác được gọi tên? Liệu những câu chuyện chúng ta đã xây dựng về bệnh tật tinh thần ảnh hưởng thế nào đến cách họ nhìn chính mình và cách thế giới nhìn họ?

Cuốn sách Người lạ với chính ta (tựa gốc: Strangers to ourselves) là lời chất vấn của Aviv với những mô hình y tế suýt nữa đã đặt cuộc đời cô vào một kịch bản tăm tối.

Đồng thời, cuốn sách cũng đưa ra lời cảnh báo về các chẩn đoán hời hợt có thể ảnh hưởng đến việc xác định và giải quyết ngọn nguồn nỗi đau, thậm chí có thể biến căn bệnh trở thành một căn tính mà đối tượng và những người liên quan vô thức tuân theo.

Sáu câu chuyện trong sách, bao gồm cả chính tác giả, đã khắc họa những con người lạc bước trong thế giới tinh thần khép kín của mình, vượt qua cả các khung chẩn đoán y khoa.

Mỗi câu chuyện là một lát cắt khác nhau về lịch sử của tâm thần học, từ giai đoạn đấu tranh giữa phân tâm học và sinh học thần kinh, đến sự bùng nổ của giả thuyết “mất cân bằng hóa học” và thời đại thuốc hướng thần.

Tựu trung lại, những chiếc nhãn dán lâm sàng có thể cho người bệnh một phương hướng để duy trì ý thức về bản thân, để họ có thể hiểu về mình thông qua các khuôn khổ, nhưng cuối cùng, họ vẫn chỉ là người xa lạ với bản thân.

Có thể nhiều bạn đọc sẽ cảm thấy không hài lòng vì trong hơn 300 trang sách, không có một đáp án rõ ràng nào được đưa ra. Nhưng Aviv viết Người lạ với chính ta không phải để cung cấp một câu trả lời, nó là một câu hỏi, là lời thách thức đối với các giới hạn và hệ thống khép kín của ngành tâm thần học.

Để đọc cuốn sách này, chúng ta buộc lòng phải cởi mở, tò mò, hoài nghi và kiên nhẫn với một thế giới mà chúng ta chưa từng trải qua.

Để rồi khi khép sách lại, ta sẽ không còn vội vàng phán xét khi nghe ai đó nói về nỗi đau của mình, thậm chí là thận trọng hơn khi sử dụng những nhãn dán như “trầm cảm”, “lo âu”, “rối loạn”, vì hiểu rằng những từ ngữ đơn giản ấy có thể vô tình trở thành rào cản trói buộc một người.

Với những người chăm sóc hoặc làm việc trong lĩnh vực sức khỏe tinh thần, cuốn sách khuyến khích họ nhìn sâu hơn những triệu chứng, để thấy toàn bộ câu chuyện mà bệnh nhân đang sống.

Bởi suy cho cùng, điều trị một căn bệnh trong tâm trí là điều trị cả con người chứ không thể chỉ chữa các triệu chứng. Ta phải lắng nghe câu chuyện độc nhất của họ, từ gia đình, ký ức, văn hóa, bối cảnh chính trị, cho đến cách họ tự diễn giải nỗi đau của mình, đồng thời cho phép họ được tồn tại như một con người chứ không phải là một ca bệnh.